همشهری محله_مرضیه موسوی : اهالی قدیمی محله آلستوم یا همان ستارخان به یاد دارند که بالاتر از این خیابان، زمین‌های خالی بود و هنوز سر و کله ساختمان‌ها در آن پیدا نشده بود. اوایل دهه ۵۰ بود که خانواده‌هایی از یزد به تهران مهاجرت کردند و در این محله ساکن شدند. مسجد و چند مدرسه در محله ساخته شد و بعد از آن محله سر و شکل تازه‌ای گرفت. مسجد یزدی‌ها امروز به نام مسجد شهدا معروف است و عکس شهدای محله در همان ورودی مسجد به استقبال نمازگزاران می‌رود. ساختمان‌هایی که در دهه ۵۰ در این محله ساخته شده هنوز سرپا هستند و بازسازی‌های دوره‌ای این خانه‌ها، شکل و شمایل قدیمی آن را دستخوش تغییر کرده است. مسجد یزدی‌ها قصه‌ای خواندنی دارد.
- ۴۳ سال پیش
حاج «محمد علمدار» خیّر مدرسه‌ساز و مسجدسازی بود که در دهه ۲۰ از یزد به تهران آمد. سال ۱۳۵۴ بود که زمینی بالای شرکت برق آلستوم خرید و به کمک خیّران دیگر آن را به ساخت مسجد اختصاص داد. «احمدرضا زینعلی بویوکی» از اهالی قدیمی محله آلستوم می‌گوید: «سال ۱۳۵۶ ساخت این مسجد آغاز شد. بانی آن حاج آقا علمدار بود. حاج محمدحسین جهانی نسب هم از دیگر بانیان و خیّرانی بود که در ساخت مسجد و مدرسه در این محله کمک زیادی کرد. استفاده از آجر ۳ سانتی در معماری مسجد، یادگاری بود که بانیان یزدی از معماری دیار خود به اینجا آورده بودند. همان سال‌ها تعدادی خانه هم در این محله ساخته شد و خانواده‌هایی از یزد به تهران مهاجرت کردند و در آن ساکن شدند. به همین دلیل اینجا به محله یزدی‌ها و مسجد یزدی‌ها معروف شد. از همان سال‌های آغازین ساخت مسجد اینجا به محلی برای تجمع و همفکری اهالی محله تبدیل شد و مسجد یزدی‌ها را به مسجد مادر در غرب تهران تبدیل کرد. حاج محمد علمداربانی ساخت ۱۲ مدرسه در تهران هم بود از جمله مدرسه یگانه، مدرسه قائم مطلق در بهبودی، مدرسه اندرزگو، مدرسه جهانی نسب و ۱۲ فروردین و...
- گلدسته‌ها و فلک
هنوز ساخت‌وساز مسجد به پایان نرسیده بود که جنگ تحمیلی شروع شد. زیرزمین مسجد محلی برای نماز خواندن و تجمع اهالی بود و ادامه ساخت آن به بعد از جنگ تحمیلی موکول شد. حالا نوبت پشتیبانی از جبهه بود و دوخت لباس و آماده کردن وسایل مورد نیاز برای سربازان. بخشی از وسایلی که باید به جبهه ارسال می‌شد در انبار مسجد یزدی‌ها نگهداری می‌شد. «جلال جهانی نسب» فرزند حاج محمد جهانی نسب از بانیان مسجد می‌گوید: «مسجد یزدی‌ها از زمان شروع جنگ تحمیلی فعالیت‌های گسترده‌ای داشت. جوانان زیادی از این محله در جبهه شهید شدند. از جمله فرزند حاج آقا علمدار و ۲ برادر من. جنگ تحمیلی که به پایان رسید حاج آقا علمدار ساخت مسجد را از سر گرفت و سهم‌الارث فرزند شهیدش را به ساخت این مسجد اختصاص داد. بعد از پایان ساخت مسجد، اینجا به یاد و حرمت شهدای محله به مسجد شهدا نامگذاری شد.» گلدسته‌های مسجد شهدا از کوچه‌های اطراف به چشم می‌خورند و معماری محله آلستوم در این نقطه از محله چندان دستخوش تغییر نشده است. خانه‌های قدیمی اغلب ساختمان‌های ۲ طبقه‌ای هستند با آجرهای ۳ سانتی. اهالی محله ماجراهای زیادی از ساخت مسجد و تعیین قبله آن در خاطر دارند: «حاج آقا علمدار برای تعیین قبله این مسجد حساسیت زیادی داشت و برای این کار از چند معمار زبردست کمک گرفته بود تا مسجد را هم‌راستا با قبله بسازد. دیده شدن گلدسته‌ها از فاصله دور هم برای او از اهمیت زیادی برخوردار بود. این مسجد تنها یادگار حاج آقا علمدار در تهران نیست و بیش از ۳۰ مسجد و مدرسه به همت او و کمک خیّران در گوشه و کنار تهران ساخته شده است.»
- آموزش عمومی در دسترس محله قرار گرفت
شرکت تعاونی و صندوق خیریه مسجد یزدی‌ها گره‌گشای کار اهالی محله بود و مشکلات زیادی را برطرف کرده بود. «حسین حسنی» خادم مسجد و از اهالی قدیمی محله می‌گوید: «این مسجد خیلی زود به محلی برای اجتماع اهالی تبدیل شد. از صندوق محلی و وام به خانواده‌های نیازمند تا ساخت کتابخانه در آن برای درس خواندن و مطالعه جوانان و اهالی محله. این روزها به دلیل شیوع کرونا رفت‌وآمد به مسجد کم شده. با این حال هنگام اذان ظهر صف نماز در اینجا تشکیل می‌شود و نیمی از فضای مسجد از حضور اهالی پر می‌شود. مردم اینجا برای همفکری هم دور هم جمع می‌شوند و با معتمدان محله مشورت می‌کنند.» مدرسه شهدای جهانی نسب و ۱۲ فروردین در همسایگی مسجد یزدی‌ها ساخته شده و اهالی محله و فرزندانشان سال‌ها در این مدارس به تحصیل مشغول بودند. حالا ساختمان‌های قدیمی این مدرسه فرسوده شده و نیاز به بازسازی دارد. یکی از این مدارس امسال تعطیل شده تا بازسازی یا تصمیم دیگری برای ملک آن گرفته شود. خادم مسجد می‌گوید: «حاج آقا علمدار تأکید زیادی روی آموزش داشت و به همین دلیل ساخت مدرسه را در اولویت خود قرار داد. بعد از ساخت این مدارس بود که دانش‌آموزان محله نیازی به طی مسیر زیاد برای رسیدن به مدرسه نداشتند و آموزش عمومی در دسترس آنها قرار گرفت.»
- از باغ اناری تا محله یزدی‌ها
محله آلستوم در دهه ۳۰ با ساخت کارخانه برق آلستوم شکل گرفت. تا پیش از این، در این محدوده از حاشیه تهران باغ‌های انار و توت به چشم می‌خورد و ضلع شمالی کارخانه برق، زمین‌های خالی و بایر بود. در دهه ۵۰ با مهاجرت یزدی‌ها به این محله، تعداد معماران و بناها هم در محله چشمگیر شد. وجود باغ‌های انار بهانه‌ای برای نامگذاری این محله به باغ‌اناری شد و بعدها با ساخته شدن کارخانه به محله آلستوم تغییر نام داد. مهاجرت یزدی‌ها به این محله هم در دهه ۵۰ این محله را به محله یزدی‌ها معروف کرد. نخستین آسفالت این محله از خیابان ستارخان تا مقابل کارخانه برق کشیده شد. محله آلستوم یا یزدی‌ها بافت دوگانه‌ای از آپارتمان‌های نوساز و خانه‌های ۲ طبقه قدیمی دارد. قدیمی‌ترین ساختمان‌ها در این محله عمری ۵۰ ساله دارند.