همشهری آنلاین _ حسن حسن‌زاده: خاما همین معابر پر تردد، شب‌ها پس از تعطیلی مراکز اداری و تجاری به ناگاه خالی از جمعیت و به اصطلاح دچار پدیده «شب‌مردگی» و پیامدهای ناشی از آن می‌شوند. مهم‌ترین پیامد این پدیده که در سایه خلوتی و خاموشی کوچه‌ها و خیابان‌ها گریبانگیر عابران و رهگذران می‌شود، کاهش حس امنیت و افزایش میزان سرقت‌های خیابانی، قاپ‌زنی و... است. به چند محله منطقه ۳ رفتیم و در گفت‌وگو با اهالی و شورایاران، پیامدها و ابعاد پدیده شب‌مردگی را که در سایه تغییرکاربری املاک مسکونی به اداری در این محله‌ها رخ داده است بررسی کردیم.
روزها در بلوار میرداماد، میدان‌های مادر و جوانان، خیابان‌های پاسداران و شریعتی و... جای سوزن انداختن نیست. افرادی که به دنبال کارهای اداری گذرشان به این خیابان‌ها می‌افتد یا کارمندان و مراجعه‌کنندگان به واحدهای اداری، شرکت‌های خصوصی و دولتی که در ساعات‌کاری روز در این محدوده حضور دارند، همگی بخشی از جمعیت شناوری هستند که شب‌ها و پس از تعطیلی این مراکز، مقدمات خالی شدن این محله‌ها از سکنه را فراهم می‌کنند. طی سال‌های اخیر پدیده شب‌مردگی و پیامدهای ناشی از آن به یکی از معضلات اساسی برخی از محله‌های منطقه ۳ تبدیل شده است؛ معضلی که مسئولان محلی، کارشناسان و مدیران شهری علت اصلی آن را تغییر کاربری بسیاری از واحدهای مسکونی محله‌های منطقه به مراکز و دفاتر اداری می‌دانند. «آرش ثمری نیک» رابط و عضو هیئت‌رئیسه شورایاری منطقه ۳ می‌گوید: «منطقه ۳ به دلیل همجواری با معابر و شریان‌های اصلی شهر مثل خیابان‌های ولی‌عصر(عج)، پاسداران، شریعتی و آفریقا، بلوار میرداماد و میادین اصلی مثل ونک، مادر و... جاذب مراکز اداری، ساختمان‌های اداره‌ها و سازمان‌های دولتی و نهادهای خصوصی بسیار است. طی سال‌های اخیر در برخی محله‌های منطقه بر تعداد مراکز اداری افزوده شده که نتیجه این تغییر کاربری‌های پرشمار، چیزی جز شب‌مردگی خیابان‌ها و پیامدهای ناشی از آن نبوده است.» اما یکی دیگر از عواملی که باعث تغییر کاربری در بسیاری از محله‌های منطقه ۳ شده قرار گرفتن این محله‌ها در خارج از محدوده طرح ترافیک و محدودیت‌های ترافیکی تهران است. ثمری نیک ادامه می‌دهد: «از زمان اجرای طرح زوج و فرد ترافیک بسیاری از شرکت‌ها و اداره‌ها به دلیل نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، از مناطق مرکزی شهر به این منطقه که خارج از محدوده طرح‌های ترافیکی بود نقل مکان کردند.»
- شب‌های خلوت داودیه
برای بررسی دقیق‌تر معضل تغییر کاربری واحدهای مسکونی و تجاری به مراکز اداری، سراغ محله‌های میرداماد و داودیه می‌رویم. اهالی قدیمی این محله‌ها هنوز روزگاری را به یاد دارند که بلوار میرداماد به جای ردیف ساختمان‌های اداری، بانک‌ها و شرکت‌های خصوصی میزبان مراکز تجاری و فروشگاه‌های فراوان بود. در کنار بافت سنتی محله و خانه‌های ویلایی معابر فرعی بلوار میرداماد، مراکز تجاری، رستوران‌ها و فروشگاه‌ها نیز شب‌ها جمعیت فراوانی به خود جذب می‌کردند. «فرزاد قریب» شورایار محله داودیه می‌گوید: «در دهه ۷۰ پس از اینکه ساختمان اصلی بانک مرکزی در بلوار میرداماد بنا شد به تدریج ساختمان‌های دارایی، ثبت اسناد و املاک و شمار زیادی از بانک‌ها به بلوار منتقل شد. این روند تا جایی ادامه پیدا کرد که بافت تجاری شمال و جنوب بلوار میرداماد به تدریج جای خود را به ساختمان‌های اداری داد.» میرداماد که روزگاری به دلیل وجود واحدهای تجاری مجلل و پرشمار تا پاسی از شب مرکز خرید زوج‌های جوان و محل مراجعه شهروندان بود، اکنون در اختیار شرکت‌ها، نهادها، اداره‌ها و بانک‌ها قرار گرفته که نتیجه این تغییر کاربری پدیده شب‌مردگی و پیامدهای ناشی از آن بوده است. ثمری نیک می‌گوید: «با افزایش تعداد واحدهای اداری در بلوار میرداماد، بافت تجاری این محدوده به تدریج از رونق افتاد. کاسبان قدیمی بلوار یا ورشکست شدند یا محل کسب خود را تغییر دادند. از طرفی رستوران‌های بسیاری در میرداماد و داودیه وجود داشت که به دنبال تغییر کاربری‌ها و کاهش مراجعه شبانه شهروندان تعطیل شدند. اکنون بیشتر واحدهای تجاری و اداری در میرداماد به صرافی، بانک و نهادهای دولتی و خصوصی تبدیل شده که بعد از ساعت اداری خیلی زود تعطیل می‌شوند.»
- پرسه قاپ زن‌ها در میرداماد
معضل تغییر کاربری‌ها در داودیه و میرداماد، تنها به خیابان‌های اصلی محله محدود نمی‌شود. در معابر فرعی این محله‌ها هم پیدا کردن آپارتمان‌ها و ساختمان‌هایی که به خدمت مراکز اداری درآمده‌اند کار دشواری نیست. قریب می‌گوید: «به‌عنوان مثال ساختمان اصلی بانک مرکزی در کوچه‌ها و معابر فرعی میرداماد، شرکت‌های تابعه بسیاری دارد. آپارتمان‌هایی که یک روز میزبان چند خانوار بودند اکنون از کارمندان مراکز اداری مختلف میزبانی می‌کنند. اما این مراکز اداری عصرها، تعطیل و رفت‌وآمد در خیابان‌های محله بسیار کم می‌شود.» معضل تغییر کاربری در میرداماد و داودیه نه تنها باعث شلوغی خیابان‌ها در طول روز و بروز معضلاتی مانند کمبود جای پارک و پدیده اجاره ساعتی جای پارک توسط افراد ناشناس شده، شب‌ها خیابان‌های اصلی و فرعی این محله را به جولانگاه سارقان تبدیل کرده است. ثمری نیک می‌گوید: «با تاریکی هوا، تعطیلی مراکز اداری و در نتیجه خلوت شدن خیابان‌های محله، اخبار انواع سرقت و کیف‌قاپی از همسایه‌ها به گوش ما می‌رسد. در سال‌های اخیر هرچقدر که بر تعداد اداره‌ها افزوده شد، ناامنی در خیابان‌های محله هم بیشتر شد. همسایه‌ها از موارد سرقت از خودرو در کوچه خبر می‌دهند و همین اتفاق ۲ بار برای خود من رخ داده است. این مورد را با مسئولان کلانتری گاندی در میان گذاشته‌ایم. آنها قول داده‌اند پس از تاریکی هوا و کاهش عبور و مرور در محله، نیروهای گشتی را بیشتر کنند.» سراغ یکی از اهالی محله داودیه می‌رویم. «مهرداد هاشمیان» از سرقت تلفن همراه و لوازم شخصی‌اش توسط سارقان می‌گوید: «شب‌ها وقتی مراکز اداری بلوار میرداماد تعطیل می‌شود، سارقان از خلوتی خیابان‌ها و کاهش عبور و مرور برای سرقت و کیف‌قاپی استفاده می‌کنند. مدتی قبل در حوالی مترو میرداماد، چند سارق با تهدید و ارعاب، تلفن همراه و کیف پول مرا سرقت کردند.»
- بافت فرسوده، عامل اصلی تغییر کاربری و شب‌مردگی
در محدوده شرق منطقه ۳ و محله سیدخندان هم شاهد گسترش پدیده شب‌مردگی و پیامدهای آن هستیم. در این محله هم مسئله تغییر کاربری، مقصر اصلی این پدیده آسیب‌زاست. شب‌مردگی در معابر محله سیدخندان حتی از محله‌های داودیه و میرداماد هم نگران‌کننده‌تر است. چون در خیابان ظفر و معابر فرعی بلوار میرداماد هنوز بافت مسکونی محله تا اندازه‌ای حفظ شده اما در محله سیدخندان به دلیل دسترسی مناسب به بزرگراه‌های حکیم و همت، کاربری مسکونی با سرعت بیشتری جای خود را به ساختمان‌های اداری داده است. «مجید اصل دهقان» دبیر شورایاری محله سیدخندان می‌گوید: «معضل شب‌مردگی و پیامدهای آن اطراف میدان جوانان بیشتر از دیگر معابر محله به چشم می‌خورد. محدوده‌ای که علاوه بر ساختمان‌های اداری، بانک‌ها و... ملک رها شده‌ای هم در آن وجود دارد که بر خلوتی شب‌ها بعد از تعطیلی مراکز اداری افزوده است. در کوچه‌های فرعی اطراف میدان جوانان هم ساختمان‌هایی که یک روز مسکونی بودند، حالا کاربری اداری پیدا کرده‌اند. همچنین ورزشگاه شهید کشوری اگرچه یک ویژگی مثبت برای محله است اما با توجه به تغییر کاربری‌ها در اطراف خیابان کوشا و میدان شهید کاظمی به معضل شب‌مردگی دامن می‌زند.» دبیر شورایاری محله سیدخندان، پهنه‌بندی این محله در طرح تفصیلی و استقبال نکردن سازندگان و سرمایه‌گذاران از نوسازی بناهای فرسوده را یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر کاربری و گسترش پدیده شب‌مردگی در این محله می‌داند و می‌گوید: «پهنه‌بندی غالب محله سیدخندان در طرح تفصیلی، R۲۵۱ با سطح اشغال ساخت ۵۰درصد است. بنابراین سازندگان و سرمایه‌گذاران تمایل چندانی به گرفتن پروانه تخریب و نوسازی ندارند. همین مسئله زمینه‌ساز تغییر کاربری واحدهای مسکونی به واحدهای اداری رسمی و حتی غیررسمی شده است. درنتیجه با خلوت شدن مناطق اداری محله پس از پایان ساعت اداری، محله ما با پدیده شب‌مردگی روبه‌رو شده که پیامدهای آن کاهش امنیت عمومی و شرایط مناسب برای انواع بزه و آسیب‌های اجتماعی است.»
- کوچ ساکنان قدیمی
«محمدعلی رضایی» از اهالی محله ونک می‌گوید: «در طول روز پیدا کردن جای پارک در اطراف بیمارستان‌ها، ساختمان‌های پزشکان و مطب‌های فراوان اطراف میدان ونک معضل اصلی اهالی محله است و شب‌ها هم با تعطیل شدن این مراکز، پیاده‌روی در خیابان‌های خلوت محله یک معضل دیگر.» در محله امانیه هم وجود سازمان‌ها و اداره‌های خصوصی و دولتی بسیار به پدیده شب‌مردگی دامن زده است. ثمری نیک می‌گوید: «سازمان صدا و سیما، آموزش و پرورش منطقه، ساختمان هلال‌احمر و اداره‌های تابعه آنها در معابر و کوچه‌های اطراف محله امانیه گسترش پیدا کرده‌اند. در نتیجه محلهای که روزگاری پر از ساختمان‌های مسکونی بود، حالا به دلیل تغییر کاربری‌ها، شلوغی معابر در طول روز و کاهش امنیت معابر پس از تعطیلی اداره‌ها با پدیده کوچ ساکنان قدیمی محله مواجه شده است.»
- تأمین امنیت محله در اولویت کلانتری
پدیده شب‌مردگی بستر مناسبی برای خفت‌گیری، کیف‌زنی، قاپ‌زنی و سرقت با موتورسیکلت توسط سارقان ایجاد کرده و زمینه‌ساز القای حس ناامنی برای شهروندان و عابران پیاده است. اما با تلاش نیروی انتظامی و مأموران کلانتری ۱۰۳ گاندی، میزان چنین سرقت‌هایی نسبت به سال گذشته در محدوده منطقه زیر پوشش این کلانتری، کاهش داشته است. سرهنگ «علی آل بویه» جانشین کلانتری ۱۰۳ گاندی از اجرای طرح‌های مختلف برای مقابله با پیامدهای شب‌مردگی و حفظ امنیت شهروندان می‌گوید: «برای حفظ امنیت شهروندان، طرح‌های امنیتی محله‌محور در دستور کار کلانتری ۱۰۳ گاندی قرار گرفته است. در این طرح‌ها بوستان‌ها و تفرجگاه‌ها از حضور افراد هنجارشکن و معتادان متجاهر و... پاکسازی می‌شود. همچنین طرح جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها و معتادان متجاهر در ساعات بامدادی هم زمینه‌ساز از بین رفتن پاتوق‌های شبانه این گروه‌ها در میدان نجم‌آبادی، پل میرداماد، خیابان البرز و... شده است.» سرهنگ آل بویه از همکاری نیروی انتظامی با اداره برق و شهرداری برای افزایش امنیت معابر منطقه می‌گوید: «یکی از مواردی که زمینه‌ساز افزایش بزه در ساعات خلوتی و تاریکی شب می‌شود، کم‌نور بودن معابر است. برای حل این مشکلات، مکاتباتی با اداره برق انجام شده تا روشنایی برخی از این معابر کم تردد تأمین شود. همچنین در تعامل با شهرداری منطقه، فضاهای مرده شهری و پوشش گیاهی فضاهای سبز و بوستان‌هایی که محل مناسبی برای پنهان شدن بزهکاران و ارتکاب عمل مجرمانه بود، اصلاح و مناسب‌سازی شده است.» جانشین کلانتری ۱۰۳ گاندی از کاهش ۳۰درصدی سرقت‌های خیابانی در سال گذشته و پوشش کامل معابر کم تردد منطقه پس از تاریکی هوا خبر می‌دهد: «کلانتری ۱۰۳ گاندی برای کاهش سرقت‌ها و مقابله با مجرمان و سارقان، علاوه بر گشت نامحسوس و گشت‌های شبانه در محلهای شناسایی شده، مواردی مثل زمان، مکان و نحوه سرقت‌های گزارش شده را به دقت تجزیه و تحلیل و رصد می‌کند. اگرچه عواملی مثل شب‌مردگی برخی معابر و تمکن مالی ساکنان، سارقان را به این محدوده سوق داده است اما با تلاش مأموران نیروی انتظامی میزان سرقت‌های خیابانی، کیف‌قاپی و... در سال گذشته ۳۰درصد و طی ۶ ماهه نخست امسال نیز ۱۴ درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است.»
- ماجرای متفاوت شب‌مردگی در ونک
گونه دیگری از تغییر کاربری‌ها و پدیده شب‌مردگی در منطقه ۳ را باید در محدوده محله‌های ونک و کاوسیه جست‌وجو کرد. در این محله‌ها تغییر کاربری واحدها و ساختمان‌های مسکونی به مطب‌های خصوصی، مراکز درمانی، ساختمان پزشکان و... عامل اصلی گسترش پدیده شب‌مردگی است. ثمری نیک می‌گوید: «بیمارستان‌های خاتم‌الانبیا(ص)، بقیه‌الله الاعظم(عج)، هاشمی‌نژاد و... علاوه بر اینکه در طول روز باعث ترافیک و شلوغی معابر فرعی محله شده‌اند، زمینه را برای تأسیس مراکز درمانی مثل ساختمان‌های پزشکان، آزمایشگاه‌ها و مطب‌ها فراهم کرده‌اند. در نتیجه املاکی که کاربری مسکونی داشته‌اند، اکنون با دریافت مجوز کاربری پزشکی‌ـ درمانی، شب‌ها خالی از سکنه هستند.»
- «منصورالله‌یاری» کارشناس شهری/ شب مردگی به آسیب ها دامن می زند
برای مقابله با پدیده شب‌مردگی و پیامدهای آن، یک اصل مهم وجود دارد. اگر انگیزه حضور شهروندان پس از ساعت کار روزانه در معابری که با این پدیده دست و پنجه نرم می‌کنند بیشتر شود، پدیده شب‌مردگی هم به خودی خود از بین می‌رود. این پدیده در بافت‌های قدیمی شهر و معابری که محل استقرار هسته‌های تجاری و مراکز اداری است، بیشتر به چشم می‌خورد؛ معابری که روزها فعال بوده و جنب‌وجوش اقتصادی داشته اما در هنگام شب دچار پدیده شب‌مردگی ناشی از کاهش جمعیت ساکن می‌شوند. در چنین شرایطی، خلوتی و خاموشی معابر زمینه را برای حضور پررنگ‌تر گروه‌های ناهنجار و انواع آسیب‌های اجتماعی مهیا می‌کند. بنابراین زمینه‌چینی و فراهم کردن مقدمات مناسب برای افزایش انگیزه حضور شهروندان در این معابر باید راهکار اصلی مدیریت شهری برای غلبه بر شب‌مردگی باشد. مدیریت شهری برای رفع این مشکل در گام نخست باید برنامه‌های کوتاه مدتی مانند نورپردازی معابر و کوچه‌ها، صادر نکردن مجوز تغییر کاربری مسکونی به اداری و... تأمین و افزایش امنیت محله را با استقرار نیروی انتظامی طرح‌ریزی کند.