همشهری آنلاین _ حسن حسن‌زاده: اما این خیابان‌های پر تردد شب‌ها و پس از تعطیلی مراکز اداری، تجاری و درمانی در خاموشی فرو می‌روند و پدیده «شب‌مردگی» و پیامدهای ناشی از آن گریبانگیر ساکنان کوچه‌های خلوت و کم‌رفت و آمد می‌شود. طی سال‌های اخیر با گسترش پدیده تغییر کاربری واحدهای مسکونی به واحدهای اداری، درمانی و... و توسعه ساختمان‌های اداری در دل بافت مسکونی، پدیده شب‌مردگی در برخی محله‌های منطقه ۲ هم زمینه‌ساز کاهش حس امنیت در ساعات خلوت شب شده شده است. در این گزارش سراغ چند محله منطقه ۲ رفتیم و در گفت‌وگو با شورایاران و اهالی، پیامدهای معضل تغییر کاربری و پدیده شب‌مردگی در برخی از محله‌ها را بررسی کردیم.
روزها در میان ازدحام میان کتاب، خیابان‌های سرو و شهید پاک‌نژاد در محله آسمان‌ها و در برخی معابر اصلی و کوچه‌های فرعی محله‌های سعادت‌آباد، توحید و شهرک غرب جای سوزن انداختن نیست. حضور کارمندان و مراجعه‌کنندگان به مراکز اداری و فعالیت شرکت‌های خصوصی، کلینیک‌ها و درمانگاه‌ها و مطب‌ها در ساعات اداری زمینه‌ساز ترافیک، کمبود جای پارک و ازدحام معابر این محله‌هاست و شب‌ها هم که بستر خلوت شدن خیابان‌ها را فراهم می‌شود. پدیده شب‌مردگی اگرچه در محله‌های مرکزی شهر بیشتر به چشم می‌خورد اما چند سالی است که با سرعت گرفتن پدیده تغییر کاربری املاک مسکونی به اداری و تجاری، پای شب مردگی و پیامدهای آن به برخی محله‌های منطقه ۲ هم باز شده است.
«محمدمهدی نثاری» عضو شورایاری محله آسمان‌ها می‌گوید: «برخی محله‌های منطقه ۲ به دلیل نزدیکی به بزرگراه‌ها و شریان‌های اصلی شهر، مورد توجه سازمان‌ها، نهادها، اداره‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی قرار گرفتند و به‌ویژه طی یک دهه اخیر به تدریج بر تعداد این سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه آنها در این محله‌ها افزوده شده است. همچنین یکی دیگر از ویژگی‌های این محله‌ها که زمینه جذب اداره‌ها و شرکت‌های خصوصی را فراهم کرده، قرار گرفتن این محله‌ها در خارج از محدوده طرح‌های ترافیک و کنترل آلودگی هواست.»
- واحدهای مسکونی، اداری شدند
برای بررسی دقیق‌تر پیامدهای پدیده تغییر کاربری واحدهای مسکونی سراغ محله آسمان‌ها می‌رویم؛ محله‌ای در شمال منطقه ۲ و در همسایگی محله سعات‌آباد که طی یک دهه گذشته بیش از پیش با پیامدهای این معضل دست به گریبان بوده است. حدود ۳ دهه پیش باغ‌ها و زمین‌های بایر فراوان محله آسمان‌ها مورد توجه سازمان‌ها، نهادها و اداره‌های مختلف قرار گرفت. با شکل‌گیری تعاونی‌های مسکن، زمینه توسعه ساخت‌وساز برج‌های مسکونی و افزایش جمعیت این محله فراهم شد. اما ماجرای توسعه مراکز اداری در این محله به کمی بیش از یک دهه پیش برمی‌گردد. نثاری می‌گوید: «زمین‌های بایر محدوده محله ما که به دلایل مختلف از ساخت‌وساز جا مانده بود، برای تعدادی از سازمان‌ها و نهادها انگیزه‌ای شد تا ساختمان‌های اداری خود را در دل بافت مسکونی بنا کنند. به‌عنوان مثل اگرچه تالار بورس در خیابان شهرداری و در محدوده محله سعادت‌آباد به بهره‌برداری رسید شمار زیادی از شرکت‌های تابعه و کارگزاری‌ها در محله‌های همجوار مثل محله آسمان‌ها توسعه پیدا کردند.»
ماجرای رشد تغییر کاربری واحدهای مسکونی به واحدهای اداری در محله آسمان‌ها به حدود یک دهه پیش برمی‌گردد. نثاری ادامه می‌دهد: «در کوچه‌های فرعی خیابان آسمان‌ها و ضلع شرقی بلوار پاک‌نژاد که روزگاری بافتی کاملاً مسکونی داشت، اکنون مراکز اداری و شرکت‌های خصوصی در این واحدها مشغول به فعالیت شده‌اند. به‌عنوان مثال در کوچه آسمان سوم شرقی واحدهای مسکونی دیده می‌شود که به کلینیک یا شرکت‌های خصوصی تغییر کاربری داده‌اند. این واحدها بدون تابلو فعالیت می‌کنند و مالکان هم به هوای کمی اجاره‌بهای بیشتر واحدهای مسکونی را به آنها اجاره داده‌اند. از طرفی اداره‌ها و شرکت‌ها هم به دلیل اجاره ارزان‌تر این واحدها نسبت به مرکز شهر و دسترسی به بزرگراه‌هایی مثل یادگار امام(ره)، چمران و نیایش جذب خیابان‌های محله ما شده‌اند.»
- پرسه سارقان در خیابان‌های خلوت
نخستین و شاید مهم‌ترین پیامد معضل تغییر کاربری واحدهای مسکونی به اداری و توسعه سازمان‌ها و نهادهای اداری و شرکت‌های خصوصی در دل بافت مسکونی، پدیده شب‌مردگی و پیامدهای ناگوار آن برای ساکنان محله است؛ موضوعی که با افزایش حس ناامنی شهروندان در شب‌های خلوت معابر این محله‌ها و افزایش شمار سرقت از خودروها، قاپ‌زنی و... ارتباط مستقیم دارد. نثاری می‌گوید: «پس از تعطیلی این مراکز اداری و شرکت‌ها و خلوت شدن معابر زمینه برای جولان سارقان و بزهکاران فراهم می‌شود. متأسفانه اخبار متعددی از سرقت لوازم خودروها یا کیف‌قاپی به گوش ما می‌رسد که بسیار نگران‌کننده است. طی سال‌های اخیر هرچقدر تغییر کاربری‌ها، بیشتر و بر تعداد اداره‌ها و سازمان‌ها اضافه شده، حس ناامنی و موارد سرقت در کوچه‌های خلوت هم بیشتر شده است.
از طرفی محله آسمان‌ها با دره فرحزاد که سال‌هاست به مأمنی برای افراد بزهکار تبدیل شده فاصله زیادی ندارد. اگرچه نیروی انتظامی بارها این دره را از وجود افراد بزهکار پاکسازی کرده است اما همچنان گذر این افراد به کوچه‌های خلوت کوچه‌های محله ما می‌افتد. به‌عنوان مثال در معابر ضلع جنوب خیابان سرو که طی سال‌های اخیر با معضل تغییر کاربری و توسعه ساختمان‌های اداری روبه‌رو بوده است، شاهد پدیده شب‌مردگی و سرقت لوازم خودرو هستیم.»
در شمال محله آسمان‌ها معضل تغییر کاربری واحدهای مسکونی به اداری و توسعه سازمان‌ها و نهادها در دل بافت مسکونی، پیامد دیگری هم به همراه داشته است. اکنون پیدا کردن جای پارک حاشیه‌ای در بسیاری از معابر اصلی و حتی کوچه‌های فرعی این محله‌ها هم به کاری دشوار و زمانبر تبدیل شده است. در همسایگی محله آسمان‌ها و در خیابان‌های اصلی و فرعی محله سعادت‌آباد این معضل بیش از پیش به چشم می‌خورد. «مصطفی کاظمی‌کیا» دبیر شورایاری محله سعادت‌آباد می‌گوید: «تغییر کاربری واحدهای مسکونی به اداری و توسعه ساختمان‌های اداری، جای پارک حاشیه‌ای را به معضل جدی محله ما تبدیل کرده است. به‌عنوان مثال اگر ساکنان واحدهای یک آپارتمان مسکونی ۴ خودرو داشتند، حالا با تغییر کاربری به یک واحد اداری بر تعداد کارمندان اداره خودرو در حاشیه خیابان پارک می‌شود. از طرفی در محله ما سازمان‌های پرمراجعه‌ای مثل تالار بورس و شرکت‌های تابعه و کارگزاری‌ها و... جاذب جمعیت شناوری هستند که بیش از پیش به این معضل دامن می‌زند.»
همزمان با معضل تغییر کاربری، توسعه مراکز تجاری و مال‌ها هم به عامل دیگری برای افزایش مشکلات ترافیک و کمبود جای پارک حاشیه‌ای در این محله‌ها دامن زده است. نثاری هم می‌گوید: «زمین‌های خالی محله‌های آسمان‌ها زمینه ساخت‌وساز مال‌ها و مراکز تجاری را هم فراهم کرده است. اگرچه این مراکز پارکینگ تأمین می‌کنند اما به‌عنوان مثال پارکینگ مرکز تجاری بزرگی مثل اپال رایگان نیست و بسیاری از مشتریان در کوچه‌های فرعی محله که آن هم در تسخیر اداره‌ها و شرکت‌های دیگر است پارک می‌کنند.»
- وقتی کلینیک‌ها محله را بلعیدند
معضل تغییر کاربری‌ها در محله سعادت‌آباد اما قصه دیگری دارد. در این محله تغییر کاربری واحدها و ساختمان‌های مسکونی به مطب‌های خصوصی، مراکز درمانی، ساختمان پزشکان، آزمایشگاه‌ها، داروخانه‌ها و... عامل اصلی گسترش پدیده شب‌مردگی، شلوغی خیابان‌ها و کمبود جای پارک در طول روز است. کاظمی‌کیا می‌گوید: «بیمارستان‌های مدرس، عرفان و... علاوه بر اینکه روزانه مراجعه‌کنندگان بسیاری از نقاط مختلف شهر و کشور دارند، زمینه توسعه مراکز درمانی، کلینیک‌ها و مطب‌های خصوصی در دیگر معابر محله را فراهم کرده‌اند. از طرفی رشد قارچ‌گونه کلینیک‌ها و مطب‌های زیبایی در بیشتر خیابان‌های محله بیش از گذشته این خیابان‌ها را از جمعیت ساکن خالی کرده است. متأسفانه معضل جدی کمبود جای پارک نه تنها گریبان اهالی را می‌گیرد بلکه شب‌ها و پس از تعطیلی این مراکز، زمینه را برای جولان کیف‌قاپ‌ها و سارقان فراهم می‌کند.»
- متهم ردیف اول شب‌مردگی در توحید
در دیگر محله‌های منطقه ۲ که قدمت بیشتر و بافت مسکونی قدیمی‌تری دارند هم معضل تغییر کاربری مشکلات فراوانی برای ساکنان به وجود آورده است. اگر در محله‌هایی مثل آسمان‌ها و سعادت‌آباد پدیده تغییر کاربری به تدریج در کوچه‌های فرعی در حال رشد است و طی یک دهه گذشته شماری از واحدهای مسکونی به واحدهای اداری و شرکت‌های خصوصی تغییر کاربری داده‌اند، در محله‌هایی مثل توحید که قدمت بیشتری دارند سال‌ها از معضل تغییر کاربری املاک مسکونی به اداری می‌گذرد. محله توحید که از ضلع جنوب به خیابان پر تردد آزادی منتهی می‌شود، از چند دهه پیش میزبان شمار زیادی از سازمان‌ها و اداره‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی بود و از همان روزگار هم معضل تغییرکاربری در این محله سرعت گرفت.
اکنون در بسیاری از کوچه‌های فرعی خیابان‌های ستارخان، شادمان و به‌ویژه معابر فرعی خیابان‌های منتهی به خیابان آزادی، واحدهای مسکونی و اداری گاهی در یک آپارتمان قرار گرفته‌اند. به گفته شورایاران، در برخی معابر تعداد واحدهای اداری که تابلو ندارند آنقدر زیاد شده است که پیدا کردن واحدهای مسکونی کار دشوارتری به نظر می‌رسد. «ساسان عبادی» دبیر شورایاری محله توحید می‌گوید: «از حدود ۳ دهه پیش تا امروز با استقرار سازمان حج و زیارت، وزارت کار و تأمین اجتماعی، سازمان ملی نخبگان و جهاد کشاورزی در معابر اصلی محله و توسعه دفاتر و اداره‌های تابعه آنها در کوچه‌های فرعی، به تدریج پدیده تغییر کاربری در محله‌ها ظهور پیدا کرد.
اکنون در کوچه‌های آرمان، الهام، فرحزادی و بسیاری از کوچه‌های فرعی خیابان‌های بهبودی، ستارخان و شادمان، واحدهای مسکونی به واحدهای اداری تغییرکاربری داده‌اند؛ واحدهای اداری که تابلو ندارند و شناسایی آنها برای شهرداری دشوار است. در محله مجتمع‌هایی داریم که بیش از نیمی از واحدهای آن از مسکونی به اداری تغییر کاربری داده‌اند. همین مسئله به گسترش پدیده شب‌مردگی در محله و کاهش حس امنیت شهروندان هم دامن زده است.»
- تغییر کاربری علیه هویت محلی
پیامدهای معضل تغییر کاربری در محله‌های قدیمی‌تر به‌گونه دیگری به نظر می‌رسد. اگرچه در این محله‌ها هم کمبود جای پارک حاشیه‌های، ترافیک و ازدحام روزانه در کنار شب‌مردگی و افزایش حس ناامنی گریبانگیر اهالی شده اما از دست رفتن هویت و حس همبستگی محلی یک پیامد ناگوار دیگر است. عبادی می‌گوید: «در محله توحید مشکل کمبود جای پارک حاشیه‌ای و شلوغی ترافیک روزانه امان ساکنان منازل مسکونی را بریده است. اگر از معضلات رایج پدیده تغییر کاربری در دیگر محله‌ها بگذریم، کاهش حس تعلق خاطر ساکنان به محله و هویت محلی یکی از پیامدهای معضل تغییر کاربری برای محله توحید است. اگرچه در برخی معابر محله هنوز هویت سنتی حفظ شده و نماد همبستگی محلی در ایام خاص سال مثل عزاداری‌های محرم، شب‌های ماه مبارک رمضان و... دیده می‌شود ولی در برخی نقاط به دلیل تغییر کاربری‌های گسترده و کوچ اهالی قدیمی محله، این همبستگی کمتر شده است.
به‌عنوان مثال در معابر فرعی خیابان‌های بهبودی، شادمان و کوثر سوم تا کوثر اول که به تدریج اداری و تجاری شده‌اند، همبستگی و هویت محلی ضعیف‌تر شده است.» عبادی از پیامدهای کاهش حس تعلق محلی شهروندان می‌گوید: «اگر همبستگی و حس تعلق خاطر شهروندان به محله تقویت شود، شهروندانی مسئولیت‌پذیرتر خواهیم داشت که در برابر مشکلات محله، آسیب‌های اجتماعی و... احساس مسئولیت می‌کنند. اما متأسفانه یکی از پیامدهای تغییرکاربری ضعیف شدن حس تعلق خاطر به محله است.»
- مدیریت شهری علیه شب مردگی
اگرچه پدیده شب‌مردگی در نتیجه تغییرکاربری واحدهای مسکونی به اداری در محله‌هایی مثل توحید سال‌هاست گریبانگیر ساکنان شده و در محله‌هایی مثل آسمان‌ها و سعادت‌آباد در حال رشد است اما مدیریت شهری با به کارگیری راهکارهایی می‌تواند با این پدیده، مقابله و امنیت ساکنان این محله‌ها را در شب‌های خلوت و تاریک تضمین کند. «مهدی حقی» کارشناس امور شهری از پیامدهای پدیده شب‌مردگی و راهکارهای مقابله با آن می‌گوید: «در محله‌هایی که از گذشته بافت مسکونی متراکمی داشتند، پدیده تغییر کاربری واحدهای مسکونی به اداری یا توسعه اداره‌ها و نهادها و سازمان‌ها در دل بافت مسکونی متهم ردیف اول شکل‌گیری پدیده شب‌مردگی و پیامدهای آن است. در این محله‌ها ازدحام و ترافیک روزانه به دلیل افزایش شمار جمعیت شناور، بیشتر می‌شود و شب‌ها به دلیل تعطیلی مراکز اداری شب‌مردگی سراغ کوچه‌ها و معابر این محله‌ها می‌آید. بنابراین پدیده شب‌مردگی در مناطق و محله‌هایی به معضلی جدی تبدیل می‌شود که بافت مسکونی و اداری در هم تنیده شده و تعداد زیادی از واحدهای مسکونی به اداری تغییر کاربری داده باشند.
با وجود این برای مقابله با این پدیده راهکارهای بسیاری وجود دارد. اصل اساسی در کاهش پیامدهای شب‌مردگی، افزایش انگیزه حضور شهروندان پس از ساعات‌کاری اداره‌ها در این محله‌ها است. اگر خاموشی و خلوتی معابر این محله‌ها زمینه افزایش بزه و ناهنجاری‌ها را بیشتر می‌کند، باید زمینه حضور شهروندان و افزایش تردد شبانه آنها در این معابر فراهم شود. مدیریت شهری می‌تواند با برنامه‌های کوتاه مدتی مانند نورپردازی معابر، جلوگیری از صدور مجوز تغییر کاربری مسکونی به اداری و هماهنگی با نیروی انتظامی برای تأمین امنیت با این پدیده مقابله کند. همچنین توسعه کافه‌ها و رستوران‌های شبانه و گسترش مراکر تفریحی و گردشگری که جاذب شهروندان در ساعات پس از تعطیلی اداره‌هاست از راهکارهای اساسی و ریشه‌ای برای حل این معضل به شمار می‌رود.»
نظر شما