همشهری آنلاین_شهره کیانوش راد: محمد همایون، ناصر میناچی مقدم و عبدالحسین علی‌آبادی بنیانگذاران حسینیه ارشاد در ساخت آن دست به نوآوری زده بودند که همزمان با برگزاری سخنرانی‌ها این حسینیه را بیشتر بر سر زبان‌ها انداخت. چیدن صندلی در سالن حسینیه آن هم در دهه ۴۰، موضوع قابل پذیرشی از طرف برخی اهالی قدیمی و سنتی نبود و انتقاداتی را هم به دنبال داشت اما سخنرانی‌ها آنقدر مورد استقبال جوانان قرار گرفت که موضوعی مانند مبله بودن حسینیه به حاشیه رفت. با «داریوش شهبازی» تهران‌شناس به بررسی این دلایل و دوره‌های مختلف تاریخی حسینیه ارشاد پرداخته‌ایم.
جاده قدیم شمیران اوایل دهه ۴۰ حال و هوای دیگری پیدا کرد. با ساخت حسینیه ارشاد در سال ۱۳۴۳، خیلی زود این حسینیه به کانون تجمعات مردم و به‌ویژه جوانان تبدیل شد. سال ۱۳۴۳ در محل فعلی حسینیه چادری برپا شد تا مردم محله‌های اطراف بتوانند مراسم سوگواری را در این محل برگزار کنند.
برای ساخت حسینیه ابتدا زمینی به مساحت ۴ هزارمترمربع، خریداری و حدود یک سال بعد ساختمان اولیه حسینیه، بنا و سپس مراحل قانونی برای ثبت آن پیگیری شد. آیت‌الله مرتضی مطهری، ناصر میناچی مقدم و محمد همایون پیگیر ثبت بودند و بعدها عبدالحسین علی‌آبادی، حقوقدان نیز به هیئت‌مدیره دعوت شد. درنتیجه این پیگیری‌ها، حسینیه ارشاد دی سال ۱۳۴۶ به ثبت قانونی رسید.
- حسینیه‌ای متفاوت
حسینیه ارشاد با سایر حسینیه‌ها از نظر فعالیت و معماری متفاوت بود و همین موضوع منشأ بروز برخی مخالفت‌ها شده بود. شهبازی، تهران‌شناس می‌گوید: «فعالیت‌های حسینیه ارشاد با آنچه که به‌طور سنتی در حسینیه‌های دیگر، تکیه‌ها و مساجد انجام می‌شد متفاوت بود. به نظر می‌رسید نگاه تازه‌ای به جامعه درحال القا بود و از همه مهم‌تر توجه به فضاهای جدید مذهبی را به نمایش می‌گذاشت. از همان ابتدا فعالیت‌های حسینیه با انتقادهایی روبه‌رو شد. مرسوم بود در تکیه، مسجد و حسینیه مستمعان روی زمین می‌نشستند اما در سالن اصلی حسینیه ارشاد هزار صندلی و طبقه دوم هم ۵۰۰ صندلی چیده شده بود.
بعضی از مذهبیون سنتی به چنین فضاهایی عادت نداشتند و حتی عدعده‌ای طراحی آن را شبیه کلیسا دانستند تا حسینیه. نکته دیگری که اعتراض‌ها را بیشتر می‌کرد این بود که مردم در میان و پایان سخنرانی‌ها دست می‌زدند و این موضوع نیز تاکنون در حسینیه‌ها مرسوم نبود.»
اما سوای سالن مبله شده این حسینیه، سخنرانان ۲ گروه بودند؛ هم روحانیون و هم کت شلوارپوش‌هایی که ریش را تراشیده بودند و لباس شیک می‌پوشیدند. شهبازی، تفاوت دیگر را مربوط به نوع فعالیت‌های این حسینیه می‌داند و می‌گوید: «در حالی که یک روز در این حسینیه مجلس سخنرانی‌های مذهبی و تفسیر قرآن برگزار می‌شد، روز یا هفته بعد در همین حسینیه نمایشگاه هنری خیالی نوگرا برپا می‌شد. گروهی سنتی و کاملاً مخالف با این جریان و حتی تلاش می‌کردند حسینیه تعطیل شود و گروهی هم بسیار موافق ادامه این روند بودند و همین موضوع اختلاف بین ۲ گروه را بیشتر می‌کرد.»
- استقبال جوانان
حسینیه ارشاد در جایی واقع شده که مرکز تردد جوانان بود. به فاصله کمی از حسینیه جایی که اکنون به نام کانون فرهنگی، تربیتی شهید مفتح فعالیت می‌کند، یکی از مراکز مدرن دوران پهلوی برای جوانان دانشگاهی به نام کاخ جوانان فعالیت می‌کرد. در همان منطقه مدرسه عالی پارس توسط خانم دکتر خلعتبری در اواسط دهه ۴۰ تأسیس شد. مدرسه عالی پارس ۲، ۳ ساختمان داشت. یک ساختمانش جنوب حسینیه ارشاد و یک ساختمانش به موازات همین ساختمان در خیابان پاسداران «سلطنت‌آباد آن زمان» بود. دانشکده علوم ارتباطات و کمی بالاتر از حسینیه ارشاد هم مسجد قبا بود. قرار گرفتن حسینیه در میان این مراکز موجب شده بود جوانان و دانشجویان بیشترین مخاطبان حسینیه را تشکیل دهند.»
- حسینیه در گذر تاریخ
زمینی که مرحوم همایون خریداری کرد ابتدا حدود ۲ هزارمترمربع بود. بعدها زمین‌های اطرافش، خریداری و مساحت حسینیه بیشتر شد. حسینیه از زمان شروع به فعالیت تا دوره‌ای که تعطیل شد و پس از انقلاب اسلامی دوره‌های متفاوتی را به خود دیده.
شهبازی معتقد است که دوره شهرت و اوج کار حسینیه ارشاد را می‌توان به‌طور خلاصه به ۳ دوره تقسیم کرد: «دوره نخست از زمان افتتاح حسینیه شروع می‌شود که محور اصلی فعالیت به دست آیت‌الله مطهری بود. حضور آیت‌الله مطهری و دعوت از افرادی مانند شهید مفتح و آقای حجازی موجب شده بود تا سخنرانی‌های پرشور با استقبال روبه‌رو شود. دوره دوم به حضور پررنگ دکتر علی شریعتی در حسینیه مربوط است.
بعد از آنکه به دلیل اختلافاتی که به وجود آمد، آیت‌الله مطهری حسینیه را ترک کرد، حسینیه از سال ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰ در سیطره و اختیار کامل دکتر شریعتی قرار گرفت. در این دو دوره حسینیه با حضور این سخنرانان مذهبی مشهور شده و در فضای مذهبی، اجتماعی و دانشگاهی توانسته بود به شهرت برسد. اما اوج شهرت حسینیه بیشتر مربوط به دوره دوم است. دکتر شریعتی استاد دانشگاه فردوسی مشهد بود و تاریخ اسلام تدریس می‌کرد. او در سخنرانی‌هایش اسلام‌شناسی نویی را مطرح می‌کرد و واژه‌هایی را به کار می‌برد که اگرچه خیلی مورد پسند قشر جوان قرار می‌گرفت اما مخالفانی هم داشت. حسینیه در این دوره بسیار بر سر زبان‌ها افتاد و دکتر شریعتی هم با سخنرانی‌ها در این حسینیه به شهرت رسید. حسینیه ارشاد سال ۱۳۵۱ توسط حکومت پهلوی تعطیل شد. به دلیل اینکه احساس می‌کرد سخنرانی‌ها و فعالیت‌ها در جهت مخالفت با حکومت در حال شکل‌گیری است.»
به گفته شهبازی، دوره سوم از سال ۱۳۵۷ و بعد از انقلاب شروع می‌شود که میناچی دوباره مدیریت را برعهده می‌گیرد و فعالیت را شروع می‌کند و به جز وقفه کوتاهی که در سال ۱۳۶۰ اتفاق می‌افتد، فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی حسینیه تا زمانی که مرحوم میناچی زنده بود ادامه داشت. حسینیه اکنون اگرچه از روزهای اوج و شهرت خود فاصله گرفته است اما همچنان به‌عنوان یکی از مراکز فرهنگی و مهم منطقه ۳ فعالیت می‌کند.
کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد تیرماه ۱۳۵۹ آغاز به کار کرد. این کتابخانه با برخورداری از بخش‌های امانت کتاب و سی دی، کودکان و نوجوانان، ناشنوایان، مرجع، نشریات ادواری، روابط‌عمومی و اینترنت و نابینایان مجموعه‌ای غنی و ارزشمند از کتاب‌های متنوع تاریخی، مذهبی، اجتماعی و... را در خود جا داده است. همچنین کتابخانه دیجیتال کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد آذرماه ۱۳۹۰ با هدف در دسترس بودن منابع باکیفیت برای کاربران عضو و غیرعضو کتابخانه راه‌اندازی شده است.