همشهری آنلاین _ سمیرا باباجانپور: ماه‌ها است که تأکید ستاد «ملی مبارزه با کرونا» برخانه ماندن و دوری از سفرهای غیرضروری، در رسانه‌های عمومی به شهروندان گوشزد می‌شود. عده‌ای به این مهم اهمیت می‌دهند و برخی پشت گوش می‌اندازند و در این میان، شهروندانی هستند که برای تفریح و گردش به سفر طولانی نمی‌روند. آنها مناطق خوش آب و هوای تهران را برای گردش نیمروزی انتخاب می‌کنند. روستاها و طبیعت زیبای حاشیه «البرز» به‌ویژه در غرب تهران، گزینه بسیاری از پایتخت‌نشینان برای سفر یک روزه شده است. اما متأسفانه نظارتی بر این سفرها نمی‌شود. در یک جمعه پاییزی با عکاس روزنامه راهی جاده سولقان می‌شویم.
شمال و شمال غرب تهران از گذشته، مناطق خوش آب و هوایی برای گردش و تفریح بوده است. روستاها و کوهستان‌های بکر و زیبا هنوز هم در این مناطق چشمان شهرنشینان را نوازش می‌کنند. لذت سفری کوتاه اما دلپذیر به این مناطق برکسی پوشیده نیست. هرچند با گذشت سال‌ها از قدمت این روستاها و اهمیت جاذبه‌های طبیعی آنها، هنوز به زیرساختی مناسب برای گردشگری دست نیافته‌اند. ولی پایتخت‌نشینان سال‌ها است برای گردش و تفریح به روستاهای بخش «کن» و روستاهای «شمیرانات» در حاشیه البرز سفر می‌کنند.
- توان پذیرایی نداریم
زمانی که ستاد ملی مبارزه با کرونا از ممنوعیت سفر صحبت می‌کند، متأسفانه بسیاری از شهروندان گمان می‌کنند سوار ماشین شدن و به روستاها و کوه‌ها ی حاشیه تهران رفتن ضرری به کسی نمی‌زند و می‌تواند یک روز دل‌انگیز را برای خانواده فراهم کند. ولی این موضوع مشکلات زیادی را برای اهالی بومی این روستاها به وجود آورده است. «ابوالفضل میری»، رابط دهیاری روستای «سولقان»، با ابراز نگرانی از بی‌توجهی شهروندان می‌گوید: «سفر به روستاهای حاشیه تهران، حامی بقای این روستاها است. این نکته برای ما بسیار اهمیت دارد و طی چند سال اخیر تلاش کرده‌ایم تا زمینه حضور گردشگر را فراهم کنیم، ولی این روزها واقعاً توان پذیرایی از گردشگران را نداریم به‌ویژه که زیرساخت‌های لازم برای پذیرایی و یا کنترل رفت وآمدهای شهروندان نیز وجود ندارد.»
- مسافران جامانده به جاده سولقان می‌آیند
میری، درباره مدیریت کنترل موارد بهداشتی در برابر ویروس «کووید ۱۹» می‌گوید: «از همان روزهای نخست ورود ویروس به کشور، زمانی که محدودیت‌ها بسیار جدی‌تر دنبال می‌شد و مردم به این محدودیت‌ها توجه می‌کردند، به دستور بخشداری، مسیر روستاهای شمال منطقه ۵ و ۲۲ به شدت کنترل می‌شد. این کنترل همه رفت و آمدهای غیرضروری را در بر می‌گرفت. بنرهای بزرگی در ورودی مسیر جاده سولقان نصب شد تا به شهروندان گوشزد کند که اهالی این روستاها نمی‌توانند پذیرای مهمانان باشند. نیروی‌های مردمی برای ضدعفونی کردن معابر بسیار تلاش کردند و از آنجایی که درمانگاه و داروخانه در این بخش بسیار اندک است، اهالی خودشان به‌صورت خودجوش برای تولید ماسک رایگان و ارزان‌قیمت اقدام کردند.
این کارها بسیار خوب بود و توانستیم شرایط شیوع کرونا را در این محدوده کنترل کنیم، ولی متأسفانه طی چند ماه اخیر، وضعیت عوض شده است. شهروندان تهرانی که از مسافرت جا می‌مانند سر از جاده سولقان در آورند و تلاش می‌کنند تعطیلات آخر هفته را در حاشیه رودخانه و یا کوهستان‌های این محدوده سپری کنند. متأسفانه این وضعیت پیامدهای خوبی ندارد، چون نظارتی در این زمینه انجام نمی‌شود.»
- امان از شهرنشینان بدون ماسک
اهالی روستای «سنگان» هم معترضند و از اینکه کسی به وضعیت رفت‌وآمد گردشگران در این محدوده نظارت نمی‌کند. گلایه دارند. «علی بذرانبار»، رئیس شورای روستای سنگان بالا، ضمن بیان این اعتراض به خبرنگار همشهری محله می‌گوید: «به اهالی روستا تأکید می‌کنیم برای کارهای غیرضروری به شهر نروید، ماسک بزنید و تعاملات اجتماعی و فیزیکی را در روستا کم کنید. ولی آخر هفته‌ها شهرنشینان همه نظم روستا را برهم می‌زنند. بدون ماسک و در گروه‌های دوستانه و خانوادگی در معابر روستا رفت‌وآمد می‌کنند. ترافیک ایجاد می‌شود و خلاصه دردسرهای زیادی را دامن می‌زنند.»
- قدرت اجرایی برای ممنوعیت نداریم
روستای سنگان قابلیت گردشگری زیادی نسبت به سایر روستاهای شمال غرب پایتخت دارد. «آبشار» معروف این روستا مسافران زیادی را راهی این روستای خوش آب و هوا می‌کند. از سویی، وجود امامزاده «قاسم» (ع) این روستا را به یک مسیر گردشگری زیارتی و سیاحتی تبدیل کرده است. کوهنوردان این محدوده را به خوبی می‌شناسند و در قالب گروه‌های آماتور یا حرفهای کوهنوردی بارها این مسیر را طی کرده‌اند. با این حال، روستای سنگان در این روزهایی که قرنطینه و خانه‌نشینی حرف نخست را در کنترل و پیشگیری از بیماری کرونا می‌زند، نمی‌تواند میزبان خوبی برای گردشگران باشد. رئیس شورای روستای سنگان بالا ادامه می‌دهد: «نه تنها در حاشیه رودخانه کن بساط پهن می‌کنند، بلکه دور تا دور حیاط امامزاده قاسم(ع) نیز از گردشگر پر می‌شود.
اگر بگویم در بعضی از روزها جای سوزن انداختن نیست، دروغ نگفته‌ام. متأسفانه هیچ‌گونه نظارتی بر این رفت و آمدها نمی‌شود. ما هم به‌عنوان رئیس شورای روستا، قدرت اجرایی در این زمینه نداریم. برای ممنوعیت تردد به این روستاها باید از مراجع بالاتر تصیم‌گیری شود. چند باری به مسافران تذکر داده‌ایم ولی با واکنش مثبتی روبه‌رو نشده‌ایم.»
- این یک هواخوری ساده نیست
هوای مطبوع و خنکای هوا انگیزه مناسبی برای گردش نیمروزی مسافران است. بعدازظهرها تردد مسافران بیشتر می‌شود به‌ویژه مسافرانی که به‌صورت گروهی و با ماشین شخصی راهی این سفر کوتاه به روستاهای حاشیه غرب تهران می‌شوند. «علی حیدری»، عضو گروه کوهنوردی «طبیعت پایدار»، درباره رفت‌وآمد کوهنوردان در این روزهای کرونایی می‌گوید: «در ماه‌های ابتدایی به‌طور کل برنامه‌های کوهنوردی کنسل شده بود. اکنون هم اگر دوستانی راهی کوهنوردی می‌شوند، تلاش می‌کنند در قالب گروه‌های ۳ یا ۵ نفره باشند. مسیری که ما انتخاب می‌کنیم، مسیرهایی است که ترددی در آن انجام نمی‌شود و در حقیقت خودمان هستیم و طبیعت.» در حاشیه جاده سولقان، ماشین‌ها را پارک کرده‌اند و خانواده‌ها مشغول عکاسی و یا گفت‌وگو هستند.
کسانی که بار وبندیل ناهار و یا عصرانه را جور کرده‌اند، به هر قیمتی که هست خودشان را به حاشیه رودخانه می‌رسانند. چادر مسافرتی بر پا می‌کنند و بساط «جوجه کباب» هم مانند همیشه، بسیار زود فراهم می‌شود. بچه‌ها پا به آب رودخانه فرو برده‌اند و جمع خانوادگی گرم و خوش دور هم نشسته‌اند.
آقای «علائی» به اتفاق خانواده در حال خالی کردن وسایل مورد نیاز یک دورهمی خانوادگی در طبیعت از ماشین است. وقتی از او درباره این مسافرت کوتاه می‌پرسیم، می‌گوید: «شمال که نرفته‌ایم. چند ساعتی اینجا می‌مانیم و سپس راهی خانه می‌شویم. تلاش می‌کنیم رعایت کنیم.»
- برای هواخوری که ماسک نمی‌زنند
«سوگل» و «مهدی»، زن و شوهری هستند که به اتفاق دوستان برای گردش به روستای سنگان آمده‌اند. آنها به پیشنهاد دوستان راهی این مسافرت نیمروزی شده‌اند. آنها از زیبایی مسیر این روستا تعریف می‌کنند و می‌گویند: «حوصله‌مان سر رفته بود. وقتی قرار است مسافرت نرویم، حداقل کمی در حوالی تهران تفریح کنیم. تلاش می‌کنیم، مراقب باشیم.» در حاشیه مسیر، نشانه‌هایی از حرفهای رئیس شورای روستای سنگان را به چشم می‌بینیم. زباله‌های روی زمین رها شده نشان از مسافرانی دارد که ساده‌ترین قانون طبیعت‌گردی را رعایت نمی‌کنند. بیشتر مسافران، ماسک بر صورت ندارند. بهانه‌شان این است که برای هواخوری راهی اینجا شده‌اند، و ماسک بزنند فایده‌ای ندارد.»
- نبود امکانات رفاهی گردشگری
رئیس شورای روستای سنگان بالا، درباره تردد دور از انتظار مسافران روستایی به روستاهای غرب تهران، می‌گوید: «اگر روزهای عادی بود، این وضعیت بسیار رضایتبخش بود، چون مسافر و گردشگر برای ما درآمدزایی دارد. طی سال‌های اخیر، تلاش کرده‌ایم برنامه‌های جالبی برای جذب گردشگر برگزار کنیم. جشنواره «شاتوت سولقان»، جشنواره «خرمالو» در روستای «کشار»، ساخت خانه صنایع‌دستی در روستای سنگان و فعالیت خانه بوم‌گردی و اقامت‌گاه مسافران در این روستا از جمله اقدامات مناسب برای جذب گردشگر بوده است. امسال هم با وجود آمادگی کامل تنها برای احترام به سلامت شهروندان، این جشنواره‌ها برگزار نشده است. نکته‌ای که درباره روستاهای حاشیه‌ای «البرز» باید به آن اشاره کنم، نبود زیرساخت مناسب برای گردشگری است.
متأسفانه با وجود موقعیت گردشگری منطقه و قدمت و سابقه گردشگری در این روستاها هنوز اقدام مناسبی برای توسعه امکانات رفاهی مسافران انجام نشده است. سرویس بهداشتی وجود ندارد. مکان‌های اقامتی مناسب در نظر گرفته نشده است. یکی از مشکلات اصلی ما زباله‌هایی است که مسافران برجای می‌گذارند. برای جمع‌آوری زباله، سطل مناسب و کافی وجود ندارد.»
بی توجهی، آمار را جابه‌جا می‌کند
نبود تراکم جمعیتی در روستاها موجب شده تا آمار ابتلا در این روستاها به نسبت پایتخت کمتر باشد. با این حال، اگر مسافرت‌های آخر هفته پایتخت‌نشینان کنترل نشود، شاید این آمار بیشتر شود. از سویی، با سرد شدن هوا و بارش برف و باران در ارتفاعات البرز، بیشتر مسیرهای ارتباطی این روستاها به دلیل صعب‌العبور بودن مسدود می‌شود و این موضوع اهالی را نگرانی کرده است که در صورت بیماری چگونه خودشان را به بیمارستان شهر برسانند. نکته قابل توجه دیگر اینکه تنها یک خانه بهداشت برای ۱۳ روستای غرب تهران در نظر گرفته شده است که پیش از شیوع کرونا هم جواب‌گوی نیازهای درمانی اهالی روستا نبوده است. برای همین دهیاران و اعضای شورا روستا از مسئولان تقاضا دارند تا نظارت و توجهی بیشتری داشته باشند. در همان روزهای ابتدایی شیوع ویروس، بیشتر، نیروهای داوطلب بسیجی، «جمعیت هلال‌احمر» و نیروهای خودجوش مردمی نسبت به ضدعفونی کردن معابر و مکان‌های عمومی روستاها اقدام کردند.
- مدیریت دوگانه، مانع توسعه گردشگری روستا
روستاهای غرب تهران با ۸۳۰کیلومترمربع وسعت و حدود ۱۲ هزار نفر جمعیت، بخش مهمی از ساکنان روستایی پایتخت را شامل می‌شوند. روستاهای سولقان، سنگان بالا و پایین، کشارسفلا و علیا، «رندان» و «طالون»، روستای امامزاده «داود» (ع) و «کیگا» و هم‌چنین، روستاهای «واریش» و «وردیج» در این محدوده واقع شده‌اند. در این میان، روستاهای رندان، سنگان و طالون از جذابیت طبیعی زیبایی برخوردارند و قابلیت گردشگری مناسبی دارند. از سویی، روستای امامزاده داود(ع)، سالانه بیش از ۷۰۰ هزار زائر و گردشگر را پذیرا است که همه این قابلیت‌ها موجب شده است تا این محدوده یک موقعیت سیاحتی و زیارتی منحصربه‌فردی داشته باشد.
متأسفانه همه این قابلیت‌ها زیر سایه مدیریت دوگانه مغفول مانده است. براساس قانون، دهیاران و شوراهای اسلامی زیر نظر بخشداری و استان‌داری تهران متولی روستاها هستند. ولی شهرداری نیز به‌عنوان اداره حریم، برای روستاها ضوابط و قوانینی در نظر می‌گیرد که در بیشتر مواقع هماهنگ با سایر تصمیمات نیست. همین مدیریت دوگانه و نبود سیاست واحد سبب شده تا سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این محدوده با اقبال زیادی روبه رونشود.