همشهری آنلاین - زهرا بلندی: دانشجوی موفق دکترای نانوفن‌آوری که از ۲ سال پیش فعالیت خود را به‌عنوان دبیر این کانون در پژوهش‌سرای رازی آغاز کرده و در تشکیل کانون دانش‌آموزی نانوفن‌آوری و موفقیت اعضای آن نقش بسزایی داشته است. تلاش‌های شبانه‌روزی این دبیر و اعضای گروه برای انجام پروژه‌های محاسباتی موفق، قرار گرفتن در بین ۴ گروه پذیرفته شده کنفرانس بین‌المللی فارماکولوژی سال ۱۳۹۸، کسب رتبه‌های استانی و کشوری و... بهانه‌ای شد تا ضمن آشنایی بیشتر با آنها در جریان فعالیت‌هایشان هم قرار بگیریم.
دانش‌آموزان، آقا «نژند» صدایش می‌زنند. ۳۲ ساله است و بیشتر از یک معلم خود را رفیق بچه‌ها می‌داند. حین گفت‌وگویی دوستانه با ۴ نفر از بچه‌هایی که امروز در پژوهش‌سرا حاضر شده‌اند، آنها را به آغاز کار ترغیب می‌کند. با هم به آزمایشگاهی که در زیرزمین پژوهش‌سرا قرار گرفته سر می‌زنند. بعد از انجام چند آزمایش به آزمایشگاه محاسباتی طبقه همکف می‌روند تا ضمن گفت‌وگو درباره پروژه‌های نیمه‌تمام خود سیستم‌های در حال پردازش را مورد بررسی قرار دهند. همه افراد حاضر در این جمع شیفته نانوفن‌آوری هستند و «محمد قاسم نژند» گل سرسبد آنهاست. وقتی از این پژوهشگر تبریزی می‌خواهیم تا درباره تجربیاتش برای ما صحبت کند، می‌گوید: «محرک اصلی من برای فعالیت در این رشته دایی‌ام بود که دارای دکترای شیمی و مدرس دانشگاه است.
نخستین آزمایش علمی را با مشارکت او در ۱۱ سالگی انجام دادم. آن روزها یک ماشین کنترلی داشتم که باتری‌اش خراب شده بود و در فواصل خیلی کوتاه شارژ خالی می‌کرد. با همکاری اوکاری کردم که این ماشین با ترانس حرکت کند تا مدت زمان بیشتری با آن بازی کنم.» قاسم نژند با اشاره به اینکه یکی از آرزوهای کودکی‌اش رسیدن به جایگاه دایی‌اش بوده، می‌گوید: «با قبولی در رشته دبیری فیزیک دوره لیسانسم را در دانشگاه تربیت معلم تبریز گذراندم. دوره فوق لیسانسم را هم در رشته «اتم مولکولی» در دانشگاه امیرکبیر سپری کردم، اما هنوز از علاقه درونی‌ام به شیمی کم نشده بود و حین تحصیل در رشته فیزیک در این زمینه هم به تحقیق و پژوهش می‌پرداختم.» او با اشاره به اینکه در دوره کارشناسی ارشد با کمک استادش خانم دکتر مرصوصی، به‌صورت جدی فعالیت در حوزه نانو را شروع کرده است، می‌گوید: «به پیشنهاد استادم در طرح راه‌اندازی آزمایشگاه محاسباتی دانشگاه امیرکبیر با او همکاری کردم.
با پیشرفت در رشته نانوفن‌آوری و مشارکت در راه‌اندازی آزمایشگاه در مقطع دکترای نانوفن‌آوری دانشگاه زنجان پذیرفته شدم.» او به افتخاراتی که طی این سال‌ها در رشته‌های فیزیک و شیمی به دست آورده اشاره کرده و می‌گوید: «بعد از ورود به دانشگاه زنجان افتخار احیا و به روزرسانی آزمایشگاه محاسباتی دانشگاه نصیبم شد. مقاله‌های علمی بسیاری نوشتم که آخرین آنها به زبان انگلیسی است که طی سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ در انستیتوی فیزیک و انجمن سلطنتی شیمی انگلستان به چاپ رسیده‌اند.»
- برگزاری چهارشنبه‌سوری متفاوت برای بچه‌های روستایی
یکجابند نیست. پابه پای دانش‌آموزان می‌نشیند، می‌ایستد و سیستم‌ها را بررسی می‌کند. وقتی از او می‌خواهیم تا درباره حضورش در این پژوهش‌سرا و آشنایی‌اش با دانش‌آموزان حرف بزند، می‌گوید: «سال ۱۳۹۰ به‌عنوان دبیر فیزیک، ریاضی، شیمی و زیست‌شناسی فعالیتم را در یکی از روستاهای دورافتاده شهرستان مراغه شروع کردم. از نخستین روزهای حضورم در روستا سراغ کمد و فایل‌های خاک خورده آزمایشگاه رفتم. هرچه مواد و ابزار آزمایشگاهی قدیمی به چشمم می‌خورد بر می‌داشتم تا برای انجام آزمایش‌های درسی از آنها استفاده کنم. طی یک سال حضورم در آنجا همه مباحث شیمی و فیزیک را با آزمایش به بچه‌ها آموزش دادم.
برای آماده‌سازی مواد اولیه آزمایش‌ها از بچه‌ها کمک می‌گرفتم. حتی چهارشنبه‌سوری روستا با حضور من به شکل دیگری برگزار شد. در این روز که هیجان بچه‌ها برای استفاده از مواد منفجره زیاد است، آنها را در محیطی باز دور هم جمع کردم و آزمایش ساخت باروت‌های سنتی را برای آنها اجرا کردم.» قاسم نژند به آغاز دوره تحصیل کارشناسی ارشدش در سال ۱۳۹۰ در دانشگاه امیرکبیر اشاره کرده و می‌گوید: «بعد از قبولی، در یکی از مدارس شهرری به‌عنوان دبیر فیزیک مشغول کار شدم. از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴ به دلیل مشغله‌های درسی و پژوهشی تدریس را کنار گذاشتم و این بار از سال ۱۳۹۶ در مدرسه جواد موفقیان در خاورشهر که سال‌ها نیازمند دبیر شیمی بود مشغول کار شدم. با آغاز دبیری‌ام در این مدرسه و تلاشم برای احیای آزمایشگاه، مدیر مدرسه متوجه علاقه خاصم به آزمایش و پژوهش در علم نانو شد. برای آشنایی دانش‌آموزان با مباحث آزمایشگاهی وقت زیادی صرف می‌کردم.
آنها را به آزمایشگاه می‌بردم و آزمایش‌های مختلفی را در حضورشان اجرا می‌کردم.» وی ادامه می‌دهد: «رشته اصلی‌ام فیزیک بود، اما با مطالعاتی که از کودکی در رشته شیمی داشتم به خوبی از عهده تدریس شیمی برآمدم. کار خاصی هم انجام نمی‌دادم، فقط در برقراری ارتباط صحیح با دانش‌آموزان و شناسایی استعدادهای آنها دقت می‌کردم. شیوه تدریس و ارتباط عمیق من با دانش‌آموزان نظر مدیر مدرسه و حتی مدیران برخی مدارس دیگر را به خود جلب کرد تا اینکه سال ۱۳۹۷ مدیر مدرسه به من پیشنهاد داد به‌عنوان مربی در آزمایشگاه پژوهش‌سرای رازی شهرری هم فعالیت داشته باشم و من هم قبول کردم.» قاسم نژند با بیان اینکه نسخه راه‌اندازی آزمایشگاه مجازی محاسباتی را با راهنمایی گرفتن از دکتر مرصوصی در این دوره عملی کرده، می‌گوید: «قصدم این بود که آزمایشگاهی با معیارهای بین‌المللی راه‌اندازی کنم که بیشتر از سرگرمی، جنبه علمی داشته باشد و ضمن صرف هزینه کمتر به روز باشد. دانش‌آموزان در این آزمایشگاه محاسباتی را انجام می‌دهند که دریافت نتیجه آن با آزمایش‌های دستی شاید ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد.»
- برترین‌های استانی در شهرری
هیچ شرطی برای فعالیت در این انجمن وجود ندارد و هر دانش‌آموز دوره دوم متوسطه علاقه‌مند به رشته نانوفن‌آوری که پشتکار خوبی داشته باشد می‌تواند عضو انجمن شود و برای انجام پروژه آستین بالا بزند. دبیر کانون نانوفن‌آوری با بیان این موضوع می‌گوید: «در حال حاضر ۲۰ دانش‌آموز عضو فعال این کانون هستند که در گروه‌های مختلف روی پروژه‌ها کار می‌کنند. در روزهای شیوع کرونا تقسیم‌بندی شده‌اند و با رعایت فاصله اجتماعی در اینجا فعالیت می‌کنند.» او به ایده یکی از دانش‌آموزان انجمن در مورد شناسایی ویروس‌ها به کمک نانوذرات سیلیکونی اشاره کرده و می‌گوید: «در این زمینه با مشارکت بچه‌ها مقاله‌ای نوشته‌ایم که نتیجه آن بعد از داوری مؤسسه اطلاعات علمی ISI به‌زودی مشخص خواهد شد. این درحالی است که انجمن نانوفن‌آوری پژوهش‌سرای رازی در بین ۴ گروه پذیرفته شده کنفرانس بین‌المللی فارماکولوژی سال ۱۳۹۸ قرار گرفته و اعضای آن در کسب رتبه‌های استانی و کشوری موفق عمل
کرده‌اند.»
- پیشرفت در رشته‌های مختلف
۴ دانش‌آموز حاضر در آزمایشگاه مجازی موفقیت‌های خود را مرهون راهنمایی‌های قاسم نژند هستند. یکی از آنها که «محمد بایسته» نام دارد و دانش‌آموز پایه دوازدهم مدرسه جواد موفقیان است، می‌گوید: «آقا نژند وقتی متوجه استعدادم شد، مرا با انجمن آشنا کرد تا فعالیت‌های پژوهشی‌ام را در این زمینه به‌صورت جدی آغاز کنم. با کمک‌های او در مسابقات نانوفن‌آوری مقام استانی کسب کردم و در انتظار نتایج کشوری هستم. آقا نژند یک استاد به تمام معناست. اگر مرا با این پژوهش‌سرا آشنا نمی‌کرد، شاید هیچ‌وقت چنین مسیری را انتخاب نمی‌کردم. با حضور او نه تنها در حوزه نانو، بلکه در دیگر مباحث مدرسه هم پیشرفت زیادی داشته‌ام.»
- حضورش برای ما نعمت است
«عرشیا قاسمی علائی» دانش‌آموز پایه یازدهم مدرسه تیزهوشان شهید بهشتی است. او با اشاره به اینکه از آبان سال گذشته عضو انجمن نانوفن‌آوری پژوهش‌سرای رازی شده است، می‌گوید: «سال نهم براساس یک برنامه بین مدرسه‌ای، مقاله‌ای نوشتم که باعث شد پژوهش را جدی بگیرم. بعد از آشنایی با این گروه در حال انجام پروژه‌ای مرتبط با نانو بودیم که با شیوع کرونا کارمان به کندی پیش رفت و نتوانستیم آن را تکمیل و به جشنواره خوارزمی ارسال کنیم.» او با بیان اینکه حضور آقا نژند برای دانش‌آموزان این منطقه نعمت بزرگی است، می‌گوید: «او هر دانش و اطلاعاتی را که دارد دراختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد و زمینه رشد بسیاری از آنها را با این کار فراهم کرده است.»
- علاقه‌ام به نانوفن‌آوری بیشتر شد
«محمدپرهام جعفری» دانش‌آموز پایه یازدهم مدرسه تیزهوشان شهید بهشتی می‌گوید: «فعالیت‌هایم در زمینه نانوفن‌آوری را از پایه نهم با انجام یک کار تحقیقاتی که موضوع آن بیگ بنگ (یک مدل کیهان شناسی) بود در مدرسه آغاز کردم. حضور یک روزه آقا نژند در مدرسه ما و صحبت‌هایش در این زمینه ترغیبم کرد تا عضو کانون نانوفن‌آوری پژوهش‌سرای رازی شوم.» وی ادامه می‌دهد: «با ورود به این انجمن هر روز علاقه‌ام نسبت به نانوفن‌آوری بیشتر می‌شود و چیزهایی یاد گرفته‌ام که از سطح دانسته‌های دانش‌آموزی بالاتر است.» او درباره مقام‌هایی که تاکنون کسب کرده می‌گوید: «سال گذشته مقاله‌ام با عنوان بیگ بنگ برگزیده شد و امسال یک مقاله با عنوان کشف و پیدایش فولرن در فضا نوشتم که یکی از دگرشکل‌های مصنوعی عنصر کربن است که از گرما دادن به گرافیت ساخته می‌شود. با این مقاله صاحب مقام اول استانی شدم.»
- آموزش رایگان به دانش‌آموزان
«حسین حسینی» دانش‌آموز پایه یازدهم مدرسه شهید بهشتی و هم گروهی محمدپرهام جعفری است که با هم روی پروژه‌ها کار کرده‌اند. او هم مقام استانی دارد. حسینی با اشاره به اینکه مهر سال گذشته با این انجمن آشنا شده است، می‌گوید: «یک روز در مدرسه آقا نژند سؤال‌هایی از ما کرد که جواب بیشتر آنها را نمی‌دانستیم. اشتیاقم برای کشف پاسخ آن سؤال‌ها باعث شد تا عضو کانون نانوفن‌آوری شوم.» او از حمایت‌های خوب این پژوهش‌سرا و دبیر کانون یاد کرده و می‌گوید: «اینجا رایگان کار با نرم‌افزارهای مختلف را یاد گرفته‌ایم و با مباحثی آشنا شده‌ایم که به راحتی نمی‌توان به آنها دسترسی داشت.»