همشهری آنلاین _ سحر جعفریان: اثری که با تکرار در محله‌ها به هماهنگی ساختار زیبایی‌شناسانه شهر، جلوهای باشکوه می‌بخشد. برای همین بهره‌گیری از شیوه‌های هنری در اجرای طرح‌های شهری در نهمین تکه از پایتخت، شکل و شمایل تازهای به خود گرفته است که نمونه‌هایی از آن را می‌توان بر پیکره درخت‌های فرسوده و خشک منطقه دید. درختانی که جان رویش ندارند و اکنون ۳بانوی هنرمند با اره برقی و انواع تیغه‌ها، طرح‌های حماسی و مذهبی بر آنها حک می‌کنند. ۳ بانوی معرق کار، مجسمه‌ساز و نقاش که تخصصشان، هنرهای تجسمی است و این روزها حسابی مشغول هنرنمایی بر تن درختان هستند. در یکی از روزهای پاییزی برای گفت‌وگویی صمیمانه همراه‌شان می‌شویم.
- چگونگی انتخاب طرح و اجرا
«نگار راد» کارشناس ارشد هنرهای چوبی، حدود ۱۲ سال است که سر وکارش با چوب، آره و تیغه است. گروه هنری «نما» را با همکاری ۲ دوست دیگرش که اکنون با هم به تندیس‌گری مشغولند، راه انداخت. هم به هنر و هم به حفاظت از محیط‌زیست اهمیت می‌دهد. برای همین نمونه‌هایی از پیکرتراشی بر تنه درختان خشک را با هدف معرفی به مدیران شهری مناطق مختلف آماده کردند. راد در این‌باره می‌گوید: «تندیس‌های چوبی قرن‌ها است که جایگاه ممتازی میان هنردوستان دارند. بسیاری به دنبال تکمیل کلکسیون مجسمه‌های چوبی خود هستند و خیلی‌ها تندیس‌های درختی را بهترین هدیه می‌دانند.
با توجه به همین جایگاه هنرهای چوبی، امیدوار بودیم همانند سایر کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته که از تندیس‌های درختی به‌عنوان یکی از المان‌های شهری استفاده می‌کنند ما نیز در معابر شهر و محله‌هایمان شاهد این المان‌های طبیعت محور باشیم. خوشبختانه، مدیران شهری در منطقه ۹ به خوبی استقبال کردند و با پیکرتراشی نخستین درخت خشک شده منطقه در خیابان «هرمزان» محله «سی‌متری جی»، سفارش پیکرتراشی درختان فرسوده دیگر و بیشتری را به ما واگذار کردند.»راد هم، چنین از روند انتخاب طرح برای پیکرتراشی درختان می‌افزاید: «معمولاً گروه ما با توجه به شاخصه‌های فرهنگی، اقتصادی و مذهبی هر محله، کیفیت درختان آن، اندازه درخت و مساحت فضاهای حاشیه‌ای، به انتخاب طرح می‌پردازد و پیشنهاد می‌دهد. طرح‌ها با بررسی طرف قرارداد به تأیید نهایی می‌رسند.
برای مثال، طرح «ققنوس» در خیابان هرمزان با محتوای معنایی «پرواز و آزادی» به‌عنوان نماد نخستین و مهم منطقه اشاره دارد.» سازنده تندیس‌های درختی منطقه درباره شیوه نگهداری این تندیس نیز می‌گوید: «در شرایط عادی با وجود باد و باران‌های فصلی، دوام تقریباً ۱۰ ساله تندیس‌ها تضمینی است. اگر باکس و حفاظ‌های شیشه‌ای در اطراف آن نیز تعبیه شود، این ماندگاری به بیش از ۱۵ سال می‌رسد. البته پیش از آغاز به کار باید از بیمار نبودن و آفت نداشتن درخت اطمینان حاصل کرد.»
- بانوان اره به دست!
«شیرین شکرگزار» که همراه خواهرش در این کار حضور دارد. می‌گوید: «در تهران که اغلب درختان، «چنار»، «کاج»، «افرا» و «اقاقیا» هستند، ظرفیت مناسبی برای اجرای طرح‌های تندیس درختی و چوبی وجود دارد. به‌ویژه اکنون که عمر تعداد زیادی از این درختان بیش از ۵۰ سال است و از سویی آلودگی شدید هوا و تغییر ناگهانی اقلیم به روند فرسودگی شماری از این درختان منجر شده است. از آنجایی که درختان خشک شده با وزش باد و ریزش سنگین برف، خطرناک و ناایمن محسوب می‌شوند، اجرای این‌گونه طرح‌ها، یک تیر با ۲ نشان است.»
هنرمند تندیس‌های درختی ادامه می‌دهد: «پرداختن به هنر پیکرتراشی در شهر برای بانوان دشواری‌هایی دارد که البته بانوان تاکنون به خوبی از عهده آنها برآمده‌اند. برای مثال، در ارتفاع قرار گرفتن برای ساعت‌های طولانی، سنگینی وزن اره‌های برقی و حفظ تعادل، مواردی است که اهالی با دیدنش تحسین‌مان می‌کردند و می‌گفتند بانوان بنا بر طبع ظریف و ذوق سرشارشان در هنر می‌توانند تأثیرگذارتر باشند. همه این خوش اقبالی‌ها، انگیزه‌ای شد تا با نیرویی بیشتری سراغ پیکرتراشی درخت فرسوده دیگری در محله «استاد معین» برویم.»
۳۵ درصد درختان منطقه، فرسوده، خشک و ناایمن هستند.
۲ درخت خشک منطقه تاکنون به تندیس چوبی تبدیل شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود تعداد تندیس‌های چوبی تا پایان سال به عدد ۱۵ برسد.
- بهره‌وری از محیط‌زیست کم جان
«زهرا شکرگزار» یکی دیگر از سازندگان تندیس‌های درختی منطقه است. می‌گوید: «هنر فرم دادن به حجم یک درخت خشک شده، نهایت بهره‌وری از محیط‌زیست کم‌جان شهری است که در میانه دود و آهن به دنبال روزنه امیدی برای حیات است.» شکرگزار هم‌چنین با اشاره به استقبال خوب اهالی می‌افزاید: «زمانی که کار را در خیابان هرمزان آغاز کردیم، برخی از اهالی می‌آمدند و کنجکاوانه می‌کاویدند. کاسبان به میان وعده‌های چای و میوه دعوتمان می‌کردند. همسایه‌ها خدا قوت می‌گفتند و مدام می‌پرسند کارتان چه زمان تکمیل می‌شود. کودکان و نوجوانان رهگذر، اغلب به این هنر علاقه نشان می‌دادند و از چگونگی آموزش و پرداختن به آن می‌پرسیدند.
پس از ۱۴ روز که طرح در ابعاد ۲متر در یک‌متر آماده شد و داربست‌ها را باز کردیم، اهالی با آن کلی عکس سلفی و یادگاری گرفتند. یکی از مزیت‌های اجرای طرح‌های زیبایی محور در محله‌ها و مقابل دیدگان شهروندان این است که آنها را به نگهداشت و حفاظت از اثر خلق شده، ترغیب می‌کند. چراکه از نزدیک شاهد صرف هزینه و زحمت مجریان هستند.» او ارزشگذاری بر ذات درخت و اولویت بخشیدن به طرح‌های محیط‌زیستی را نوعی آموزش غیرمستقیم به شهروندان برای افزایش سرانه فضای سبز می‌داند و ادامه می‌دهد: «المان‌های فلزی و بتنی، سال‌ها است سلیقه شهروندان را تغییر داده و نگرش دوستداری محیط‌زیست را از آنها سلب کرده است. زمان آن فرا رسیده است تا با اجرای روزافزون طرح‌های این چنینی به اصلاح و بهبود سلیقه جمعی کمک کنیم.»
- نگاه کارشناس تأثیر به کارگیری هنر در محله‌ها
منطقه ۹ با بیش از ۱۹ هکتار مساحت، ۷ سردیس، ۸ تندیس و ۳۶ احجام مختلف در معابر خود جای داده که به تازگی ۲تندیس چوبی یا درختی به این آمار افزوده شده است. فراوانی این‌گونه از المان‌های شهری با توجه به گستردگی در مساحت و استانداردهای ملی، زیباسازی شهرها در ایران بسیار اندک است. «ماهان رحیمیان»، کارشناس ارشد طراحی شهری، درباره ورود هنرهای تجسمی به‌ویژه مجسمه‌ها و تندیس‌های چوبی به عرصه شهری می‌گوید: «به کارگیری عناصر هنر در فضای شهر می‌تواند تأثیر فراوانی در ساخت هویت شهری و نمای بصری آن داشته باشد.
هویت و نمایی که با المان‌های زیبایی محیط‌زیست گره بخورد، می‌تواند توجه شهروندان را به آن المان‌ها جلب کند و خاطرات جمعی پدید آورد که در نهایت به القای حس تعلق خاطر نیز منجر شود.» رحیمیان هم‌چنین کارکرد اجتماعی تندیس‌گری در محله‌ها را بر نشاط شهروندان و اعتلای نگرش هنری آنها مؤثر می‌داند و می‌افزاید: «این شیوه افزایش کیفیت فضایی و کالبدی محله‌ها کارکردهای (نتایج) اجتماعی قابل توجهی دارند. کارکردهایی که باید با در نظر گرفتن طیف گسترده‌ای از مخاطب (طبقه‌بندی شهروندان در گروه‌های تحصیلی، قومیتی، فرهنگی، اقتصادی و مذهبی) تعریف کرد تا اثرگذاری و انتقال معما در کنار زیبایی‌آفرینی به اوج خود برسد.».