همشهری آنلاین_مژگان مهرابی: آلودگی هوا چون اژدهایی سیاه دهان باز کرده تا تهران و مردمانش را ببلعد و انگار تا به هدف خود نرسد دست‌بردار نیست. این آفت زاییده گسترش شهرنشینی است و علاوه بر ایجاد بی‌نظمی در ساختار شهر، همچون قاتلی نامریی جان شهروندان رامی گیرد. اگرچه دست‌اندرکاران حوزه شهری و محیط‌زیست برای رفع این معضل بیکار نمانده‌اند و راهکارهایی مانند استفاده از حمل‌ونقل عمومی، توسعه فضای سبز، خروج کارخانه‌های صنعتی به بیرون از شهر، گرفتن برگه سلامت فنی خودروها، اجرای طرح زوج و فردو را توصیه می‌کنند. اما به رغم اجرای راهکارها باز معضل آلودگی هوا به قوت خویش باقی است. اینکه وضع آلودگی هوا در مناطق شرقی تهران چگونه است و کدام آلاینده‌ها تأثیر بیشتری در آلودگی هوا دارند را از مدیران اداره محیط‌زیست مناطق ۴، ۸، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ جویا شدیم.
- وسایل نقلیه متهم اصلی آلودگی هوا
در منطقه ۴ و حریم آن، کارگاه‌های صنعتی و کارخانه‌های زیادی قرار دارد که هرکدام از آنها به نوعی عاملی برای آلوده کردن هوا محسوب می‌شوند. اما دلیل دیگر رخداد این معضل، ترافیک سنگینی است که در بزرگراه‌ها و شریان‌های اصلی این منطقه دیده می‌شود. «لیلا حبیبی» مدیر اداره محیط‌زیست منطقه ۴ در این‌باره می‌گوید: «منابع آلوده‌کننده هوا، در منطقه ۴ به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم می‌شود. منابعی که به‌صورت مستمر ذرات آلاینده در هوا منتشر می‌کنند مانند پایانه‌های مسافربری، جایگاه‌های سوخت‌رسانی و کارگاه‌های صنعتی اما منابع متحرک آلوده‌کننده هوا، وسایل نقلیه شخصی و عمومی است.» موضوع دیگری که حبیبی به آن اشاره می‌کند، تعمیرگاه‌های خودرو در نواحی ۲، ۳، ۴ و ۵ است که باعث شده روزانه شهروندان زیادی برای تعمیر خودروگذرشان به این منطقه بیفتد و همین می‌تواند عامل مهمی برای افزایش آلاینده‌های هوا باشد. او ادامه می‌دهد: «همچنین کارگاه‌های مبل‌سازی و نجاری خیابان دلاوران یا دانشگاه علم و صنعت هم روزانه شهروندان زیادی را روانه منطقه می‌کند که همین مسئله در تشدید آلودگی هوا می‌تواند نقش داشته باشد.»
- پیشنهادهای کاربردی برای کاهش آلاینده‌ها
طبق مطالعات انجام شده، بیش از ۸۰درصد از آلودگی هوای تهران ناشی از منابع متحرک یا وسایل نقلیه است. منطقه ۴ هم از این قاعده مستثنا نیست و در نواحی ۴ و ۵ آن به‌خصوص محله علم و صنعت و رسالت که گره ترافیکی زیاد است وجود دارد. ایستگاه سنجش آلودگی هوای منطقه ۴ در خیابان هنگام ابتدای خیابان طاهرخانی نصب شده و در روزهایی که راهبندان باشد خبر از ناسالمی هوای محله می‌دهد. اداره محیط‌زیست منطقه ۴، برای مدیریت این مشکل راهکارهایی ارائه داده است. به باور حبیبی، مهم‌ترین دلیل آلودگی هوا، بخارات سمی و ترکیبات آلی فرار جایگاه‌های سوخت است که با نصب سیستم بازیابی بخار به دستگاه‌ها می‌توان مانع از انتشار مواد آلاینده شد. او ادامه پیشنهاد می‌دهد: «اصلاح هندسی خیابان‌ها خود عامل دیگری است که می‌تواند به کاهش ترافیک کمک کند و با رفع راهبندان، قطعاً آلودگی هوا کم می‌شود. استفاده از مبدل‌های کاتالیستی در تاکسی‌ها اگر به‌صورت رایگان نصب یا تعویض شود می‌تواند به دفع آلاینده‌های هوا کمک شایانی کند.»
- هوای اینجا کمی ناسالم است
بخش وسیعی از مساحت ۱۳۲۲ هکتاری منطقه ۸ بافت مسکونی است و طبق آمار به دست آمده از ایستگاه سنجش کنترل کیفیت هوا (واقع در خیابان گلبرگ) این منطقه، روزهای کمتری را در وضعیت ناسالم به سر برده است. ترافیک روان و از آن مهم‌تر فضای سبز چشمگیر منطقه وجود دارد از عواملی است که بتوان ادعا کرد، منطقه ۸ به‌طور جدی با معضل آلودگی هوا مواجه نیست. اما این گفته به این معنا نیست که در این منطقه کانون آلودگی وجود ندارد. هوای چهارراه تهرانپارس، خاقانی، دردشت، تلفنخانه، آیت و دیگر نقاطی که رفت‌وآمد شهروندان به آن جا زیاد است، نسبت به دیگر محله‌های کم تردد آلوده‌تر است.
- گل باد تهران آلودگی هوا را به شرق می‌آورد
در منطقه ۱۳ صنایع آلاینده‌ای که در آلودگی هوای آن تأثیر خاص داشته باشد وجود ندارد.
اما طبق آمار به دست آمده از دستگاه سنجش کنترل کیفیت هوا (خیابان پیروزی) شاخص آلودگی هوای منطقه ۱۳ در هر ساعت از روز بالاست. «حلیا حسینی» مدیر اداره محیط‌زیست منطقه ۱۳ در این‌باره می‌گوید: «گل باد شهر تهران از غرب به شرق است و چون منطقه ۱۳ در شرقی‌ترین قسمت تهران قرار گرفته از این‌رو آلودگی نقاط غربی به اینجا هدایت می‌شود. در این منطقه کانون آلودگی یا ترافیک وجود ندارد. به جز محدوده چهارراه تهرانپارس که به دلیل وجود پایانه شرق می‌توان گفت ازدرصد آلودگی بیشتری برخوردار است. در بزرگراه یاسینی، یا خروجی بزرگراه امام‌علی(ع) به خیابان پیروزی و دماوند هم آلودگی چشمگیر است که به تردد زیاد خودروها برمی‌گردد.»
- کوه‌ها مانع از عبور آلاینده‌ها می‌شوند
به گفته این مسئول وجود کوه‌های بلند و کوتاه در حریم شرقی تهران خود عاملی برای پایا ماندن آلودگی در هوای مناطق شرقی محسوب می‌شود. او معتقد است مشکل اصلی تهران موقعیت جغرافیایی آن است. حسینی می‌گوید: «با ساختمان‌سازی در مناطق غربی سرعت گل بادهای تهران را به حداقل رسانده‌ایم.»
به باور این مسئول، دلیل دیگر آلودگی هوا، افزایش تعداد خودروهاست. او معتقد است، با مدیریت درست می‌توان رفت‌وآمد شهروندان را آسان و میزآن آلاینده‌ها را به حداقل رساند. همچنین با نصب کاتالیزور در خودرو آلودگی هوا تا ۸۰درصد کاهش پیدا می‌کند. استفاده از موتورسیکلت برقی به جای موتورسیکلت کاربراتوری هم در حفظ پاکیزگی هوا نقش به سزایی دارد.» مدیر اداره محیط‌زیست منطقه ۱۳ معتقد است اجرای قانون هوای پاک نیاز به همکاری چندین دستگاه و نهاد دارد و صرفاً به تنهایی از عهده شهرداری برنمی آید.
ترافیک عامل اصلی
منطقه ۱۴ به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش از چهار طرف بین شریان‌های پر تردد محصور شده است.
از این‌رو به غیر از اهالی، مسافران زیادی از دور و بر منطقه به اینجا سفر می‌کنند. گذشته از آن به سبب تراکم بافت فرسوده‌ای که دارد میزان ترافیک در محله‌های مرکزی زیاد بوده و همین امر می‌تواند به آلودگی هوا دامن بزند. وجود تاکسی‌ها و اتوبوس‌های فرسوده خود عامل دیگری برای آلوده کردن هوا است. شرایط ماشین‌های فرسوده به گونه‌ای است که اگر راننده هرچه برای تعمیر آن هزینه کند بعد از مدت کوتاهی دوباره دودزا می‌شود. «آرزو فرزدقی» مدیر اداره محیط‌زیست منطقه ۱۴ در این‌باره می‌گوید: «آلودگی هوا در همه مناطق تهران وجود دارد و دستگاه‌های سنجش کنترل کیفیت هوا فقط همان نقطه را نشان می‌دهد و نمی‌توان با قطعیت گفت که عدد درج شده در دستگاه مربوطه به همه نقاط منطقه مربوط می‌شود.
ایستگاه سنجش آلودگی هوا در تقاطع بزرگراه بسیج و محلاتی قرار دارد. به دلیل ترافیک بالا ممکن است در پیک ترافیک عدد بالایی را نشان دهد. در تابستان میزان ازن زیاد است و در زمستان مشکل وجود ذرات معلق در هواست.» غلظت ذرات معلق تهران چند برابر غلظت استاندارد است. در بین آلاینده‌ها، ذرات معلق بیش از دیگر آلاینده‌ها خطرناک است. ذرات معلق از کارکرد موتورهای کاربراتوری، گازوئیلی و موتورسیکلت‌ها به وجود می‌آید. طبق آمار به دست آمده از دستگاه سنجش کنترل کیفیت هوا ایستگاه شهید محلاتی، میزان آلایندگی منطقه ۱۴ مربوط ذرات معلق کمتر از ۵/۲ میکرون است. این مهم به پررفت و آمد بودن منطقه برمی‌گردد.
بد نیست بدانید، موتورسیکلت‌های کاربراتوری ۳ تا ۸ برابر یک خودرو معمولی آلاینده ایجاد می‌کنند. از این‌رو می‌توان ادعا کرد دلیل عمده آلودگی هوا در خیابان پیروزی، خاوران و ۱۷ شهریور به دلیل حجم بالای موتورسوارهایی است که از این معابر رفت‌وآمد می‌کنند.
- نقش کارخانه‌ها در آلایندگی هوا
منطقه ۱۵، وسعت چشمگیری دارد و به دلیل اینکه دروازه شرقی تهران محسوب می‌شود روزانه پذیرای شهروندان زیادی است که از شهرهای اطراف تهران و شهرهای شرقی کشور به اینجا سرریز می‌شوند. از این‌رو در اغلب روزهای سال ۲ ایستگاه کنترل کیفیت هوا واقع در شهرداری منطقه و محله مسعودیه عدد ناسالم را نشان می‌دهد.
«شراره خدامرادی»، مدیر اداره محیط‌زیست منطقه ۱۵ عامل اصلی آلودگی هوای منطقه را تردد خودروهای سنگین در بزرگراه‌های و شاهراه‌های شریانی منطقه می‌داند. او می‌گوید: «طبق اطلاعات به دست آمده از شرکت کنترل کیفیت هوا، محدوده سه‌راه افسریه بیشتر از نقاط دیگر منطقه با آلودگی هوا مواجه است.» او انجام به موقع معاینه‌فنی را راهکار مناسبی برای کاهش آلودگی هوا می‌داند و می‌گوید: «فرسوده بودن خودروها می‌تواند به ناسالمی هوای شهر کمک کند و معاینه‌فنی می‌تواند ۲۳درصد آلودگی هوا را کاهش دهد. مراکز معاینه‌فنی از سوی شهرداری تهران و برای کنترل سلامت خودروها در سراسر تهران دایر هستند.
بیشترین و نزدیک‌ترین مراکز معاینه‌فنی به منطقه ما در جاده خاوران واقع شده و اغلب شهروندان برای تست خودرو خود به آنجا می‌روند.» از دیگر عوامل آلاینده هوای منطقه ۱۵، وجود کارخانه‌های سیمان، آسفالت و کناف است که در حریم منطقه واقع شده‌اند و هوا را به شدت آلوده می‌کنند. او در ادامه می‌افزاید: «عامل مهم دیگر آلودگی هوای منطقه ۱۵، وجود مراکز زباله‌سوزی و ضایعات‌سوزی منطقه ۲۰ است که در همسایگی منطقه ما قرار گرفته‌اند.
دود حاصل از سوخت زباله علاوه بر آلوده کردن هوا باعث ابتلای شهروندان به بیماری‌های تنفسی می‌شود.» جابه‌جایی کارخانه‌ها اگرچه امر محالی نیست اما نیاز به هزینه و زمان زیادی دارد از این‌رو انتظار می‌رود مسئولان حوزه محیط‌زیست برای کاهش آلاینده‌های صنایع خیلی جدی درباره آن فکر کنند. از سوی دیگر، حفظ محیط‌زیست نیاز به فرهنگسازی دارد و زمانی محقق می‌شود که شهروندان در کنار مسئولان برای زنده و پاکیزه نگه داشتن شهرشان تلاش کنند. بعضی از آپارتمان‌های این منطقه قدمتی بالغ بر ۲۵ سال دارند اما در این مدت حتی یکبار هم شوفاژخانه‌اش معاینه‌فنی نشده است. بررسی شوفاژخانه نه دردسری دارد و نه زمانبر است اما می‌تواند در کاهش آلودگی هوا مؤثر باشد.