همشهری آنلاین_راحله عبدالحسینی: زمانی که هنوز شمیران همان ۳۳ پارچه آبادی بود و هنوز از اطراف این‌قدر گسترش نیافته و به تهران وصل نشده بود، همه جمعیتی که در آبادی‌هایش زندگی می‌کردند چرایی و دلیل نامگذاری محله‌شان را می‌دانستند. جوان‌ترها دیگر نیازی نبود کتابی ورق بزنند یا پای صحبت ریش‌سفیدی بنشینند تا برایشان بگوید که چرا اینجا را چیذر می‌گفتند و آنجا را دزاشیب. اما حالا که نسل‌ها با آن موسفید کرده‌ها فاصله داریم، برای‌اینکه محله‌مان را بهتر بشناسیم حتماً باید بیشتر بخوانیم و بدانیم. در گذر از خیابان شریعتی، حوالی ایستگاه مترو قیطریه تابلوی «پل رومی» به چشم می‌خورد. در این گزارش به رمزگشایی از این نام می‌پردازیم.
اهالی قدیمی شمیران بین خودشان معمولاً نام معابر و خیابان‌ها را با همان نام‌های قدیمی می‌شناسند. انگار این‌طور بهتر از نشانی‌ها سردرمی‌آورند. مثلاً وقتی می‌خواهند نشانی نزدیک ایستگاه مترو قیطریه را بدهند می‌گویند، پل رومی. وقتی از آنها می‌پرسیم چندان اطلاعی ندارند و می‌گویند: «از قدیم همین نام روی این محل بوده و ما هم هنوز به اینجا می‌گوییم پل رومی.»
استقرار باغ سفارت عثمانی در کتاب «جغرافیای تاریخی شمیران» می‌خوانیم: «در ایران دوره قاجاریه و حتی پیش از آن دولت عثمانی سابق را که جانشین دولت روم شرقی بود دولت روم می‌خواندند و سفیر عثمانی را غالباً سفیر رومی می‌گفتند. سال ۱۳۰۰ قمری یکی از سفیران دولت عثمانی در تهران در خیابان فردوسی محلی برای سفارتخانه خود بنا کرد و تاریخ بنای سفارت تهران و باغ و عمارت مزبور را [که در خیابان شریعتی قرار دارد] یکی از شعرای ترک‌زبان به فارسی چنین گفته است: سال هجری هزار و سیصد بود / کاین بنا را به عون سبحانی / ز امر سلطان حمید خان روم / ساخت فخری سعید عثمانی.» با این ارجاع مشخص می‌شود که در این محل باغ سفارت عثمانی یا رومی قرار داشته که حالا اثری از آن نمی‌بینیم. اما این نام همچنان بر این محل باقی‌مانده‌است.
«امیرسعید الهی» نویسنده کتاب «الهیه شمیران» که خود از قدیمی‌های شمیران به شمار می‌رود، در کتاب خود درباره تاریخچه پل رومی این‌طور توضیح می‌دهد: «نامگذاری این محل به پل رومی به استقرار سفارت دولت عثمانی که جانشین دولت روم شرقی بود برمی‌گردد. محله پل رومی نخست به سرآسیاب معروف بود. چون یک آسیاب آبی در آنجا قرار داشت و از این محل آب نهر زرگنده یا رودخانه جعفرآباد به زمین‌های آنجا تقسیم می‌شد.
در آخرین سال‌های سلطنت ناصرالدین شاه قاجار که یکی از سفیران دولت عثمانی به نام فخری، سفارتخانه آن کشور را در خیابان فردوسی (باغ ایلخانی سابق) بنا کرد، در شمال محله الهیه، در مجاورت پلی کوچک، باغ و عمارتی ساخت که از آن به بعد پل رومی، شناخته و این پل بعدها بازسازی شد. اکنون جایی که به آن پل رومی می‌گویند، روبه‌روی باغ سفارت ترکیه و گذرگاه اصلی الهیه به خیابان دکتر شریعتی است.» جایی که به آن می‌گوییم پل رومی، امروز نشانه‌ای از پل یا نمادی از روم ندارد. خیابان آسفالتی است که به سمت چهارراه دکتر حسابی می‌رود.
در تمام طول مسیر، سمت شمال، دیوارهای سنگی بلندی متعلق به سفارت ترکیه و آلمان قرار گرفته که از کنار آن رودخانه‌ای می‌گذرد. این‌طور که از اهالی شمیران می‌شنویم حدود یک قرن و نیم، این محل به واسطه آبی که از کوه‌های دربند سرازیر می‌شده و به سمت سر پل تجریش، رودخانه مقصود بیک، باغ فردوس و در نهایت دولاب می‌رفته، بسیار سرسبز وآباد هم بوده‌است. طوری که اطراف رودخانه هم با زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و باغ‌های سرسبز پوشانده شده بود.
- معماری تماشایی پل رومی
پل رومی این‌قدر اسم بامسمایی بوده که در کتاب‌های دیگری هم از آن یاد می‌شود. «منوچهر صانعی» در بخشی از مصاحبه خود با «سیروس علی‌نژاد» در کتاب «چرا سفر می‌کنیم؟ » درباره پل رومی این‌طور توضیح می‌دهد و ماجرا را از زاویه دیگری برای ما روشن می‌کند: «در قدیم در همین محل پل رومی بود. پلی با دست‌اندازهای زیبا که به علت تعمیر و بازسازی نشدن، سیل آن را کند و برد. طراح پل هم پدر من (علی‌محمد معمارباشی) بود. پل زیبایی بود و مردم می‌آمدند تماشا. اما اینکه پل رومی نامیده شد، به علت نوع معماری آن است. در معماری چندین دور وجود دارد. رومی داریم، دور تمام داریم، دور کلیل و دور شکسته و غیره. وقتی طاق این پل را زدند، به فرم دور رومی زدند و از آن رو به پل رومی معروف شد.»
این‌طور که صانعی می‌گوید پل رومی حدود یک قرن پیش توسط علی‌محمد معمارباشی طراحی شد. او یکی از معماران صاحب نام دوره قاجاریه است که بناهای زیادی در تهران بنا کرده که قسمتی از آنها هنوز پابرجا و از استحکام زیادی برخوردار است. معمارباشی در کار خود بسیار باسلیقه و کارآمد بود. در تعمیرات ساختمان‌ها و تکمیل عمارت‌های واقع در ارگ، اندرونی‌های سلطنت‌آباد، عشرت‌آباد و صاحبقرانیه طراحی و ساختمان و عمارت معروف به احمد شاهی در نیاوران و فرح‌آباد که خوشبختانه بعضی از آنها باقی است، نام این معمار چیره‌دست به چشم می‌خورد.
- نوستالژی رهگذران
محدوده‌ای که به نام پل رومی می‌شناسیم، انگار دسترسی محله‌های قیطریه و الهیه را تسهیل می‌کند. در خیابان‌های مجاور و فرعی که به خیابان اصلی شریعتی و بلوار صبا منتهی می‌شوند، خانه‌های ویلایی یا آپارتمان‌های چند طبقه نوساز ساخته شده‌اند. با وجود همه این تغییراتی که در پل رومی اتفاق افتاده است هنوز قدم زدن در کوچه‌پسکوچه‌ها و دیدن خانه‌های قدیمی شمیران، حس خوب کوچه باغ‌های شمیران را برای رهگذران دلتنگ گذشته‌ها زنده و تداعی می‌کند.