همشهری‌آنلاین - معصومه حق‌جو: تا قبل از این ویروس، مراکز فرهنگی هنوز در ایام تعطیل رونق خود را داشتند، مخصوصاً اگر محلی بودند. یکی از این مراکز، سینماتئاتر گلریز بود. جایی که تا سال گذشته، آخر هفته‌ها جوان‌ها و خانواده‌ها را در محله یوسف‌آباد و حتی دیگر محله‌ها با برنامه‌های تئاتر و اکران فیلم روز سرگرم می‌کرد. همه امیدوار بودند بعد از فعالیت مجدد مراکز فرهنگی باز هم مهمان گلریز باشند، اما ۱۳ بهمن، شهردار منطقه ۶ این سینما را به علت ناایمن بودن ساختمان تعطیل اعلام کرد. موضوعی که واکنش‌های زیادی در فضای مجازی و رسانه‌ای و حتی میان اهالی یوسف‌آباد به دنبال داشت.
در یکی از روزهای اواخر بهمن سری به همسایه‌های این سینمای تاریخی می‌زنم. هنوز اهالی و کاسبانی قدیمی محله از این تعطیلی ناگهانی متعجب هستند. یکی از همسایه‌های قدیمی گلریز، رستوران ممتاز است که هنوز اصالت خود را با تغییر ندادن دکور حفظ کرده است. از پله‌های رستوران پایین می‌روم. مرد مسنی از پشت دخل بیرون و به استقبال می‌آید و خودش را مدیر رستوران معرفی می‌کند.
وقتی درباره گلریز می‌پرسم از سال‌های کودکی‌اش یاد می‌کند و بلیت‌های ۵ قرانی و جمعه‌هایی که از طرف مدرسه به اینجا می‌آمده‌اند: «از سال ۱۳۴۲ پدرم در اینجا رستوران داشت. آن زمان کودکی دبستانی بودم و تا زمانی که مدرسه ما را برای تماشای تئاتر نیاورده بود، چیزی از تئاتر نمی‌دانستم. کم‌کم تماشای تئاتر روزهای جمعه برای ما عادت شد.» از همسایه قدیمی گلریز که مایل نیست اسمش را بیاوریم از مغازه‌هایی می‌پرسم که کسب و کارشان با وجود تئاتر گلریز رونق داشت: «قنادی مهر روبه‌روی سینما بود و حالا قنادی پوپک جایگزینش شده. پایین‌تر از سینما هم امیرآجیلی بود که الان خواربارفروشی است. مردم تنقلاتشان را از همین‌جا می‌خریدند.»
هم‌محله‌ای قدیمی با هر سؤال کمی مکث می‌کند و به دوران قدیم نقب می‌زند. او از خاطرات قبل انقلاب و پخش فیلم در آن زمان می‌گوید: «در آن دوران بین ساعت ۹ تا ۱۱ شب به زبان اصلی فیلم پخش می‌شد. رستوران هم در این شب‌ها بیشترین مشتری را داشت و پر می‌شد از خارجی‌هایی که در تهران شاغل بودند. بعد از انقلاب، سالنی در زیرزمین ایجاد کردند و گلریز دارای ۲ سالن شد.»
به گفته مدیر رستوران ممتاز، گلریز از همان دوران تنها سینماتئاتر یوسف‌آباد بود: «بعد از مجموعه‌ای از اجراهای مختلف تئاتر، اینجا تبدیل به سینما گلدیس و مکانی برای پخش فیلم شد. بعد از انقلاب هم به گلریز تغییر نام یافت.»
از او درباره خاطراتش با بازیگرهای قدیمی می‌پرسم. می‌خندد و می‌گوید: «نوذری مرد شوخی بود و زود با همه رفیق می‌شد. این بازیگر توانا یکی از افرادی بود که ۳ سال در گلریز اجرا داشت و پای ثابت رستوران بود. کارش هم این بود که مردم را شاد کند.» به گفته این همسایه قدیمی، در اوج اخبار جشنواره فیلم فجر که به‌عنوان آغاز سال نو سینما شناخته می‌شود، پلمب سینما گلریز شوک بزرگی برای ما بود.
«حسن معادی» یکی از کاسبانی قدیمی که در همان راسته سینما مغازه‌دار است از پلمب گلریز گلایه دارد: «هر محله نیازمند مراکز فرهنگی است. این نیاز در عصر حاضر قابل انکار نیست، مخصوصاً تئاترهای کمدی که باعث خنده مردم شود. یوسف‌آباد هم‌محله‌ای است که با توجه به جمعیتش، نیاز به مراکز فرهنگی دارد. متأسفانه شهرداری منطقه ۶، همین مرکز فرهنگی را که برای اجرای تئاتر و پخش فیلم بود، پلمب کرد. هنوزم ما نمی‌دانیم چه چیزی باعث شده شهرداری این مکان را از ما بگیرد.»
بانوی میانسالی که شاهد گفت‌وگوی ماست صحبت‌های معادی را تأیید می‌کند: «این قبیل مکان‌ها که قدمت زیادی دارند به علت خاطره‌سازی برای نسل‌های مختلف ارزشمند هستند و باید بازسازی شوند. بعد از کرونا یکی از تفریح‌های اهالی و مخصوصاً جوان‌ها می‌تواند دیدن فیلم و تئاتر باشد.»
ثبت سینما به‌عنوان میراث فرهنگی
از اهالی درباره مدیر سینما گلریز می‌پرسم؛ می‌گویند اکثر اوقات به سینما سر می‌زند ولی کسی شماره موبایلش را ندارد. شماره‌ای که روی سردر سینماست را می‌گیرم، کسی که پشت خط است می‌گوید یکی دو ساعتی باید صبر کنم تا «قاسم مصیبی» مدیر سینما گلریز و جزو مالکان سرقفلی بیاید. در این فاصله برای اطلاع از جزئیات پلمب با «جمشید رحمانی‌پناه» معتمد محله یوسف‌آباد و دبیر دبیران شورایاری منطقه ۶ تماس می‌گیرم. او هم از پلمب این مکان فرهنگی ابراز نگرانی می‌کند: «این سینما جزء سینماهای قدیمی تهران و از آثار فرهنگی محله است. کمبود سینما آثار سوء‌فرهنگی ایجاد می‌کند. قبل از کرونا هرکسی از خانه‌نشینی خسته می‌شد مخصوصاً روزهای تعطیل می‌توانست به علت دسترسی محلی به گلریز برود. مردم اوقات فراغتشان را با این سینما و تئاترهایش پر می‌کردند. حتی از محله‌های دیگر هم برای دیدن تئاتر به اینجا می‌آمدند.»
دبیر دبیران شورایاری منطقه ۶ معتقد است سینما طبق آیین‌نامه و قانون در بحث شهرسازی نباید تغییر کاربری پیدا کند: «اگر قرار به بازسازی یا نوسازی است هم باید همان مرکز فرهنگی باقی بماند. این سینما با توجه به اینکه قدمت آن به ۵۰ سال می‌رسد، حتی می‌تواند به‌عنوان میراث فرهنگی ثبت شود. در حال حاضر سینمایی مثل لاله‌زار تبدیل به انبار لوازم الکتریکی شده است. از بین رفتن این سینما ظلم به فرهنگ است. حیف است جای سینما گلریز، مرکز خرید یا ساختمان پزشکان و... جایگزین شود.»
دلیلی برای پلمب گلریز وجود ندارد
نزدیک ساعت ۳ بعدازظهر است. از دری که پلمب شده عبور می‌کنم و از پشت شیشه‌های دودی ورودی سینما آقای مصیبی را می‌بینم که منتظر من است. او مرد میانسال مهربانی است که با روی خوش به استقبالم می‌آید. او به همراه برادرش «مهدی مصیبی» و «شهریار معظمی» در این سال‌ها تنها سینمای محله یوسف‌آباد تهران را سرپا نگه داشته‌اند. مصیبی این روزها درگیر کارهای اداری برای رفع پلمب است و درباره ماجراهای قضایی سینما می‌گوید: «سرقفلی سینما از قبل از انقلاب در اختیار ما بود. پس از انقلاب، این بنا مصادره و کمیته امداد مالکش شد، اما دادگاه حق کسب را به ما داد و مالکیت سرقفلی برای ما حفظ شد. سال ۱۳۸۳ کمیته امداد، مالکیت بنا را به قیمت ۱۸۰ میلیون تومان در مزایده فروخت. از همان سال ماجراهای ما و صاحب ملک جدید شروع شد و ۶ سال برای تعیین سرقفلی دعوای حقوقی داشتیم.»
به گفته مصیبی، می‌خواستند اثبات کنند بنا استحکام ندارد تا اینکه بعد از کارشناسی‌های رسمی در چندین نوبت، ۱۳ کارشناس دادگستری حکم تأیید استحکام بنا را دادند. وزارت ارشاد بعد از آن در کمیسیون بند ۵ مسأله را بررسی کرد و بعد از بازبینی، تأییدیه ادامه فعالیت گلریز داده شد و مشکل استحکام بنا حل شد.
مدیر سینما گلریز می‌گوید بهمن ۱۳۹۸ با همکاری برخی نهادها مانند مؤسسه سینماشهر و کمک ۳۰۰ میلیونی وزارت ارشاد از نظر دکوراسیون و تعویض صندلی و تعمیرات اساسی برای سینما اقدام و آن را به‌روزرسانی کردند: «بعد از مدتی آقایان فرهادی، شهردار منطقه ۶ و سالاری، نماینده شورای شهر، در بازدیدی که داشتند، مدارک سینما را مثبت اعلام کردند و قرار شد معضل حل شود. متأسفانه طی این مدت جلسات کمیسیون عقب افتاد تا اینکه مجدداً اداره حقوقی بر مبنای نامه‌های قدیم که در دست داشت درخواست پلمب واحد را از دادستانی گرفت. در آخرین گزارشی که شهردار منطقه ۶، پاسخ شهردار کل را ارائه داد، اعلام شد سینما برای ادامه کار نیاز به برگه تأیید آتش‌نشانی و استحکام بنا دارد.»
مصیبی بیان می‌کند: «مجدداً برای به‌روزرسانی توسط شرکت‌های زیرمجموعه نظام مهندسی و سازمان معاونت شهرسازی که مجوز رسمی اعلام نظر درباره استحکام بنا را دارند بعد از ۵، ۶ روز بررسی کامل، ۱۱ بهمن ۹۹ برگه تأیید سینما توسط شرکت ذی‌صلاح صادر شد. ۱۲ بهمن تأییدیه استحکام بنا را به انضمام نامه‌ای تحویل دبیرخانه شهرداری منطقه ۶ دادیم، اما با اینکه تنها نظریه منفی‌ای را که وجود داشت مثبت کردیم، ۱۴ بهمن این سینما لاک و مهر شد.»
مدیر سینما گلریز علت این کار را مدارک و نامه‌های مربوط به قبل عنوان می‌کند: «شهرداری ما را از این اداره به اداره دیگر می‌فرستد در حالی که مدارک ما اظهر من‌الشمس و مورد تأیید هر مرجعی است. این مدارک، رسمی و امضای افراد ذی‌صلاح را داراست. بنابراین، دلیلی برای بسته بودن گلریز وجود ندارد. بحث دعوای صاحب ملک و صاحب سرقفلی ارتباطی به شهرداری ندارد که شهرداری درباره آن اظهارنظر کند یا در رویه‌هایش نظیر تعیین وضعیت یک بنا به آن استناد کند و به استحکام بنا ربط دهد، بلکه یک بحث حقوقی است که صرفاً مرجع قضایی صلاحیت رسیدگی به آن را دارد. بنابراین، انتظار ما این است که شهرداری منطقه نیز از این فضا فاصله بگیرد و رفتار حرفه‌ای‌تر نسبت به این سینما داشته باشد.»
این‌بانی هنر و فرهنگ عقیده دارد درهای یک مرکز فرهنگی را بستن، درهای ۱۰ زندان را باز می‌کند: «در یوسف‌آباد این سینمای ۵۰ ساله نماد محله است. همه یوسف‌آباد را با اسم سینماتئاتر گلریز می‌شناسند. بعد از کرونا هم ۶۰ بازیگر، کارمند، کارگر و... بیکار باقی می‌مانند. در محلی که ۵۰ سال عمر خود را گذاشته‌ایم وبانی هنر و سرگرمی مردم بودم حالا مستاصل پشت درهای بسته نشسته‌ام. کاش با توجه به همراهی که اعضای شورای‌شهر درباره سینما گلریز داشتند و نگاه دغدغه‌مندی که شهردار تهران به فضاهای فرهنگی پایتخت دارد، ایشان وارد شود و با فک پلمب این سینما، شاهد حمایت‌های معناداری نیز از این نشانه تاریخ سینمای پایتخت باشیم.»
ناایمن بودن ساختمان؛ دلیل تعطیلی سینما گلریز
اما برخلاف صحبت‌های مصیبی، «تورج فرهادی» شهردار منطقه ۶ ناایمن بودن ساختمان را دلیل تعطیلی سینما گلریز عنوان کرده است. به گفته او، سینما گلریز به دلیل فرسودگی بنا و همچنین رعایت نکردن دستورالعمل‌ها و قوانین آتش‌نشانی در وضعیتی خطرناک و ناایمن قرار دارد: «با درک دغدغه اهالی فرهنگ و هنر و هنردوستان و تأکید بر سلامت و ایمنی شهروندان، سینما گلریز در صورت رفع موانع قانونی و اخذ تأییدیه فنی استحکام بنای ساختمان و همچنین رعایت ضوابط مقررات ملی ساختمان می‌تواند مجدد فعالیت خود را از سر بگیرد.»
شهردار منطقه ۶ ادامه می‌دهد: «این ملک، شخصی است که البته سرقفلی کل سینما و مغازه‌های آن در اختیار مالک نیست و در اختیار شخصی دیگر است. ملک توسط مالک اولیه به مالک بعدی فروخته شده و در حال حاضر بین سرقفلی‌دار و مالک اختلاف حقوقی جدی وجود دارد. تا زمانی که شرایط سینما از این حالت ناامن و چالشی خارج نشود تعطیل می‌ماند و قاعدتاً دعوای حقوقی بین مالک و مستأجر بازگشایی مجدد را به تعویق خواهد انداخت. با اینکه شرکت مشاور و یک شخص حقیقی استحکام بنا را تأیید کرده‌اند، اما نظر نهایی این است که ایمنی ساختمان مخدوش است و استحکام آن نیز به دلیل اینکه بیش از ۵۰ سال از ساخت آن می‌گذرد و این ملک بر اساس آیین‌نامه‌های قدیمی ساخته شده و اکنون سومین ویرایش در بحث آیین‌نامه‌های زلزله نیز انجام شده، این ساختمان قاعدتاً با شرایط روز همخوانی ندارد، هرچند ضریب اطمینان خوبی برای آن در نظر گرفتند.»
به گفته فرهادی، باید اختلاف بین مالک و مستأجر حل شود و به توافقی برسند تا براساس آن بتوان سینما را دوباره راه‌اندازی کرد: «با کمک وزارت ارشاد و مدیریت شهری تلاش خواهیم کرد این سینما را سرپا نگه داریم. ولی مالک علاقه‌مند نیست که سرقفلی‌دار در ملک حضور داشته باشد و وقتی مالک و مستأجر وارد دعوا می‌شوند هر دخل و تصرفی در ملک باید با اجازه مالک باشد. بنابراین، تقویت و ایمن‌سازی نیز باید با اجازه مالک انجام شود.»
در بخشی از گزارش روابط‌عمومی شهرداری منطقه ۶ تهران هم درباره سینما گلریز آمده است: «بر اساس استعلام اداره کل معماری و ساختمان شهرداری تهران از سازمان نظام مهندسی تهران و پس از استماع گزارش این سازمان و تأیید موارد مطرح شده در خصوص نقص‌های فنی و ساختمانی که در گزارش احصا شده است در نهایت اداره کل معماری و ساختمان شهرداری تهران طی درخواستی از شهرداری منطقه ۶ و پس از طرح موضوع در کمیسیون‌بند ۱۴ ماده ۵۵ و تصویب کمیسیون مربوطه شهرداری منطقه موظف به توقف فعالیت این سینما به دلیل ناایمن بودن شد.
پس از تصویب توقف فعالیت سینما گلریز ذی‌نفعان سینما پس از اعتراض به این حکم گواهی تأیید بنای ساختمان‌ـ از طرف مهندسان سپهر آسمان‌ـ را ارائه کردند و سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مبتنی بر این گواهی مراتب را برای بررسی به سازمان نظام مهندسی ساختمان ارجاع داده است. در گزارش سازمان نظام مهندسی ساختمان، مواردی از جمله وجود شکاف، نبود دستگاه‌های مناسب تهویه هوا، رعایت نکردن مبحث ۱۴ مقررات ملی ساختمان، وجود ترک‌های سازه‌ای در دیواره ساختمان آمده است و ساختمان مذکور فاقد سیستم باربر جانبی تشخیص داده شد که مراتب آن طی نامه‌ای در مورخ ۲۴ خرداد ماه ۱۳۹۷ به اداره کل ساختمان و معماری شهرداری تهران اعلام شد.
ذی‌نفعان با اعمال اصلاحاتی تأییدیه آتش‌نشانی را اخذ کرده‌اند، اما در خصوص عدم استحکام بنا نظر کارشناسی اداره کل ساختمان و معماری شهرداری تهران مستند به گزارش سازمان نظام مهندسی ساختمان همچنان اعتبار داشته و با توجه به سابقه و تجربه حوادثی نظیر پلاسکو و خطرات جانی که ساختمان مذکور برای شهروندان می‌تواند به دنبال داشته باشد، مراتب به دادسرای ناحیه ۳۷ اعلام شد و پس از بررسی‌های قضایی با تأکید دادسرا و حضور عوامل انتظامی و برای پیشگیری از خطر و مخاطره جانی، فعالیت این سینما متوقف شد.»
گلریز گنجینه ۶۰ ساله تاریخ سینمای ایران
سینماتئاتر گلریز سال ۱۳۳۷ با درجه کیفی یک و با ۲ سالن و ظرفیت ۳۸۰ نفر در محله یوسف‌آباد، نبش خیابان ۳۴ افتتاح شد. این سینما که زمانی سینما گلدیس خوانده می‌شد و محل اکران فیلم‌های روز سینمای جهان بود، از سال ۱۳۶۶ تاکنون زیر عنوان سینماتئاتر گلریز علاوه بر اکران فیلم‌های روی پرده، صحنه اجرای تئاترهایی با مضامین طنز بود.
در واقع، سینماگلریز اکنون یکی از سینماهایی است که استانداردهای کیفی بسیار مطلوبی در آن لحاظ شده تا مردم پایتخت بتوانند تجربه متفاوتی از حضور در سینما را در قدیمی‌ترین سینمای بازسازی شده، داشته باشند. این سینمای تاریخی حکم گنجینه ۶۰ ساله تاریخ سینمای ایران را دارد و جزو معدود سینماهای قدیمی به‌روزرسانی شده است. اما باوجود تمام مراحل بازسازی این سینما که به تأیید شهرداری منطقه ۶ تهران، آتش‌نشانی و وزارت ارشاد رسیده بود، این سینما همزمان با جشنواره فیلم فجر پلمب شد. سؤال اصلی این است که چگونه سینمایی با این قدمت و خاطراتی که برای مخاطبان و هم‌محله‌ای‌ها دارد بعد از طی مراحل قانونی و گرفتن تأییدیه‌های مورد نیاز، بدون دلیل مشخص پلمب می‌شود؟