همشهری آنلاین_فرهاد کنکاش: در چنین شرایطی افرادی وجود دارند که شب را در خیابان‌ها به صبح می‌رسانند و صبح‌ها که از خانه بیرون می‌آییم، آثار آتش‌افروزی آنها را در گوشه و کنار معابر و بوستان‌ها می‌بینیم. کارتن‌خوابی سال‌هاست که به آسیب و معضلی اجتماعی در شهر و کشورمان تبدیل شده و تلاش سازمان‌ها و گروه‌های مردمی برای حل این معضل هم نتوانسته پدیده کارتن‌خوابی را برای همیشه از بین ببرد.
شهرداری هم به‌عنوان نهادی اجتماعی در این زمینه وارد عمل شده و با ساخت گرمخانه‌ها سعی کرده کارتن‌خواب‌ها محلی برای استراحت شبانه داشته باشند، اما برخی از این افراد از چنین مراکزی استقبال نمی‌کنند و حاضرند سرمای طاقت‌فرسا را به دلایل مختلف تحمل کنند. با این وجود، گشت‌های ویژه‌ای در محله‌ها برپاست تا هرطور شده خیابان‌خواب‌ها را به گرمخانه‌ها انتقال دهد. با یکی از این گشت‌ها در منطقه ۱۷ همراه شدیم تا ببینیم وضع این منطقه جنوبی درخصوص کارتن‌خواب‌ها چگونه است.
ساعت از ۲۲ گذشته که نیروهای گشت اداره آسیب‌های اجتماعی شهرداری منطقه ۱۷ فعالیت خود را از میدان بهاران شروع می‌کنند. یک خودرو ون همراه با ۲ مددکار و کارشناس اداره آسیب‌ها در خودرو حضور دارند. محل‌هایی که کارتن‌خواب‌ها در منطقه ۱۷ گرد هم می‌آیند، تا حدودی مشخص است و نیروهای گشت می‌دانند برای پیدا کردن آنها به کجا بروند. نخستین محل حریم خط آهن تهران‌ـ تبریز است. این خط آهن چند ماهی است زیرزمینی شده و راه خاکی عریض، اما طویلی در دل منطقه ۱۷ از خود به جا گذاشته است.
همین موضوع باعث شده کارتن‌خواب‌ها و معتادها، محل امنی برای تجمع پیدا کنند. این مسیر خاکی روشنایی کافی ندارد و کمتر کسی از آن تردد می‌کند. خیابان‌خواب‌ها و معتادها در فاصله‌هایی کوتاه از همدیگر، دور آتش جمع شده و مشغول چرت زدن یا مصرف موادمخدر هستند. وقتی خودرو گشت اداره آسیب‌های اجتماعی توقف می‌کند، جمع آنهادرصدم ثانیه از هم می‌پاشد و در تاریکی هوا ناپدید می‌شوند. نیروهای گشت برای پیدا کردن آنها قدم در مسیر خاکی می‌گذارند، اما جز یک نفر، بقیه را پیدا نمی‌کنند. هموار بودن مسیر و وجود زیرگذرهای متعدد، راه‌های فرار زیادی برای معتادها و کارتن‌خواب‌ها فراهم کرده است.
«شایان صمیمی» کارشناس اداره آسیب‌های اجتماعی شهرداری منطقه ۱۷ می‌گوید: «زیرزمینی شدن خط آهن تهران‌ـ تبریز از درخواست‌های مهم ساکنان منطقه بوده که طی آن بخشی از مشکلات حل شده است. با این وجود ساماندهی نشدن زمین‌های آزاد شده مشکلاتی را برای اهالی فراهم کرده که یکی از آنها حضور معتادها و کارتن‌خواب‌ها در این نقطه است. مسئولان شهرداری منطقه برای ساماندهی این مسیر طرح و برنامه‌های زیادی دادند، اما از آنجا که این زمین‌ها متعلق به شرکت راه‌آهن بود، دست مدیریت شهری در اجرای این طرح‌ها بسته بود تا اینکه چندی پیش توافقنامه‌ای منعقد شد و اکنون مسئولان شهری در حال اجرای طرحی به اسم «شارباغ» در این مسیر هستند که ضمن افزایش سرانه‌های فضای سبز، فرهنگی، ورزشی و... منطقه، معضلاتی همچون کارتن‌خوابی در این مسیر از بین خواهد رفت.»
هواکش‌هایی برای تونل خط آهن تهران‌ـ تبریز ساخته شده است تا ضمن تهویه هوای تونل، امکان دسترسی آسان مسافران قطار در زمان وقوع حوادث به روی زمین آسان شود، اما معتادها از این هواکش‌ها وارد تونل می‌شدند تا شب را به صبح برسانند که احتمال برخورد قطارها با کارتن‌خواب‌ها و معتادها را در زیر زمین زیاد می‌کرد، به همین دلیل مسئولان شرکت راه‌آهن مجبور به مسدود کردن راه‌ها و هواکش‌ها شدند، اما هنوز هم می‌توان کارتن‌خواب‌ها و معتادهایی را دید که از شکاف دیوار هواکش‌ها، وارد زیرزمین و تونل قطار می‌شوند و برای خودشان شهری زیرزمینی ساخته‌اند.
- استراحت در زیرگذرها
حریم خط آهن تهران‌ـ اهواز، دومین مقصد تیم اداره آسیب‌های اجتماعی شهرداری منطقه است و پس از آن سراغ ۱۵ زیرگذری می‌روند که در این بخش از پایتخت وجود دارد. در زیرگذر شماره ۷ به پیرمرد کارتن‌خوابی می‌رسند که گونی بزرگی کنارش وجود دارد. داخل گونی پر از کارتن پاره و پلاستیک کهنه است که پیرمرد از سطل‌های زباله جمع کرده است. از سرما می‌لرزد و سعی می‌کند با پیچیدن پتوی کهنه به دور خود گرم شود. نیروهای گشت از او می‌خواهند سوار خودرو شود و با آنها به گرمخانه برود. پیرمرد مقاومت می‌کند و می‌گوید خانه دارد و کارتن‌خواب نیست. نیروهای گشت از او نشانی خانه‌اش را می‌پرسند و می‌خواهند کلید منزلش را به آنها نشان دهد.
پیرمرد شروع به وارسی جیب‌هایش می‌کند و در نهایت می‌گوید کلید را جا گذاشته است. صمیمی می‌گوید: «رفتار و نوع پوشش این پیرمرد نشان می‌دهد که جایی برای زندگی ندارد و در خیابان‌ها و زیرگذرها می‌خوابد، اما برای اینکه به گرمخانه نرود دروغ‌پردازی می‌کند.» پیرمرد به هریک از سؤال‌های اعضای گشت جواب می‌دهد، اما وقتی سؤال‌های تکراری از او پرسیده می‌شود، پاسخ‌هایش با قبلی‌ها فرق دارد.
بالاخره نیروهای گشت او را سوار خودرو می‌کنند و به راه می‌افتند. صمیمی، حضور کارتن‌خواب‌ها و معتادان در زیرگذرها را معضلی مهم در منطقه می‌داند و می‌گوید: «خانواده‌های زیادی برای دسترسی به محله‌های همجوار از این زیرگذرها استفاده می‌کنند. آنها با دیدن معتادها و کارتن‌خواب‌ها در زیرگذرها احساس ناامنی می‌کنند، ضمن اینکه ممکن است معتادها و کارتن‌خواب‌ها برای اهالی ایجاد مزاحمت کنند. به همین دلیل پاکسازی زیرگذرها و جمع‌آوری معتادها و کارتن‌خواب‌ها از این محل‌ها ضروری است و هر شب وضعیت این محل‌ها بررسی می‌شود.»
- پذیرایی کامل از کارتن‌خواب‌ها
اشتیاق ما برای دیدن وضعیت گرمخانه منطقه ۱۷ باعث می‌شود با خودرو ون به میدان بهاران برگردیم و در انتهای خیابان برادران شهید مقدم، نبش کوچه عالیان به گرمخانه برویم. پیرمرد کارتن‌خواب و فردی را که در حریم خط آهن تهران‌ـ تبریز سوار خودرو شده‌اند پیاده می‌کنند. پس از تب‌سنجی و بررسی وضعیت سلامتی‌شان، از آنها خواسته می‌شود استحمام کند. لباس، حوله، شامپو و صابون دراختیارشان قرار می‌دهند و پس از چند دقیقه با چهره‌ای پاکیزه از حمام بیرون می‌آیند.
سوپ گرم به آنها می‌دهند و تختخوابی برایشان آماده می‌کنند تا در محیط گرم گرمخانه استراحت کنند. صمیمی می‌گوید: «به افرادی که در گرمخانه می‌خوابند صبحانه هم داده می‌شود و می‌توانند صبح‌ها از اینجا خارج شوند. شب هم می‌توانند به همین‌جا برگردند و استراحت کنند. پیش از این، همه افراد می‌باید صبح‌ها گرمخانه را ترک می‌کردند، اما چند ماهی است که به آنها اجازه داده شده روزها هم در اینجا بمانند. به همین دلیل، روزها حدود ۲۰ نفر در گرمخانه منطقه می‌مانند.»
او ظرفیت گرمخانه منطقه ۱۷ را ۳۵ نفر اعلام می‌کند، اما می‌گوید امکان استقرار ۵۰ نفر در اینجا وجود دارد. امکانات خوبی به کارتن‌خواب‌ها در گرمخانه داده می‌شود و می‌توانند در کنار استراحت در محیطی گرم، غذا بخورند و استحمام کنند. با این وجود، برخی از کارتن‌خواب‌ها تمایلی به حضور در گرمخانه‌ها ندارند و حتی برای آمدن به این مرکز مقاومت می‌کنند. وقتی این موضوع را با صمیمی در میان می‌گذاریم، می‌گوید: «بسیاری از کارتن‌خواب‌ها معتاد هستند و از آنجا که امکان استعمال موادمخدر در گرمخانه‌ها وجود ندارد از حضور در این محل امتناع می‌کنند.»
- جمع‌آوری روزانه ۵ کارتن‌خواب
ساعت حدود ۲ بامداد است که به فضای سبز حاشیه بزرگراه شهید نواب در تقاطع میدان ۹ دی می‌رسیم. به گفته صمیمی، این محل شب‌ها به فضای بی‌دفاع شهری تبدیل می‌شود و معتادها و کارتن‌خواب‌ها در آن جولان می‌دهند. ۳ کارتن‌خواب از این محل جمع‌آوری می‌شوند و از طریق بزرگراه شهید چراغی وارد خیابان زمزم می‌شویم. بوستان زمزم و کوچه باغ در این بخش از منطقه، محل تجمع کارتن‌خواب‌ها و معتادهاست.
۲ کارتن‌خواب دیگر با وجود مقاومت از بوستان زمزم جمع‌آوری می‌شوند و کارشناس‌ها از آنها می‌خواهند شب را در محیط گرمخانه سپری کنند. صمیمی می‌گوید: «همه روزه به‌صورت میانگین ۵ کارتن‌خواب را از محله‌ها به گرمخانه منتقل می‌کنیم. کارتن‌خواب‌هایی هم هستند که هرشب خودشان به گرمخانه می‌روند، اما تابستان‌ها کمتر کسی رغبت می‌کند که به گرمخانه برود و شب را در خیابان‌ها و بوستان‌ها صبح می‌کنند.» او شغل بیشتر کارتن‌خواب‌ها را زباله‌گردی عنوان می‌کند و می‌گوید: «در این منطقه تعداد زیادی از کارتن‌خواب‌ها از مهاجران افغانستانی هستند که برخی از آنها معتاد و عده‌ای هم جایی برای استراحت ندارند. آنها هم مثل بقیه در گرمخانه‌ها پذیرایی می‌شوند و می‌توانند از امکانات موجود استفاده کنند.»
- گشت شبانه و جمع‌آوری ۵۱ کارتن‌خواب از منطقه
با توجه به سردی هوا و ضرورت اسکان افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب در مددسراها، «شهریار رشیدعلیپور» معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۱۷، مدیریت برپایی گشت و جمع‌آوری و ساماندهی آسیب‌دیدگان اجتماعی را برعهده گرفت.
در این بازدید و سرکشی شبانه از منطقه، به همت نیروهای گشت آسیب‌های اجتماعی و مددکاران شهرداری، ۵۱نفر از افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب در مددسرای منطقه اسکان یافتند و خدمات حمایتی دریافت کردند.
علیپور در این خصوص گفت: «مددسرای منطقه۱۷ هر شب پذیرای مددجویان است و پس از حضور در گرمخانه اطلاعات آنها ثبت شده و خدمات حمایتی دریافت می‌کنند.»
برای ساماندهی افراد بی‌خانمان با سامانه۱۳۷ تماس بگیرید
شهردار منطقه ۱۷ با اشاره به لزوم رسیدگی به وضعیت افراد بی‌خانمان گفت: «شهروندان تهرانی به‌خصوص ساکنان دارالشهدای تهران در صورت مشاهده فرد بی‌خانمان می‌توانند با سامانه ۱۳۷ یا شماره ۵۵۵۲۲۳۲۲ تماس بگیرند تا اقدام لازم برای انتقال او به مددسرای منطقه فراهم شود.»
«داود لطفی» ادامه داد: «در یک ماه گذشته هر شب گشت‌های ویژه برای جمع‌آوری بی‌خانمان‌ها و اسکان آنها در گرمخانه‌ها شکل گرفته و با توجه به سرمای اخیر و همکاری سازمان خدمات اجتماعی، تعداد این گشت‌ها افزایش پیدا کرده است.»
وی گفت: «هر شب یک خودرو ون توسط معاونت اجتماعی شهرداری منطقه۱۷ و یک خودرو ون توسط سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران به گشتزنی در دارالشهدای تهران می‌پردازند.»