همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: در دهه ۵۰ در حالی که این آرامستان به موزه‌ای از مزارهای مشاهیر ایران تبدیل شده بود، دفن اموات تازه متوقف و اهالی فقط در مزارهای از پیش خریداری شده اجازه دفن اموات را داشتند. این اتفاق در حفظ هویت تاریخی بقعه و جلوگیری از آسیب بافت مسکونی اطراف آستان اثرات مثبتی داشت، ولی در درازمدت به متروکه شدن آرامستان انجامید که ناامنی آن را در پی داشت. در گزارش زیر گلایه‌های زائران و همسایه‌های آستان امامزاده عبدالله(ع) از شرایط آرامستان نقل و در گفت‌وگو با مدیر آستان راه‌حل این مشکل بررسی شده است.
کوچه بن‌بستی که آستان امامزاده عبدالله(ع) در انتهای آن قرار گرفته با سه‌راه ورامین فاصله زیادی ندارد. از همان ابتدای کوچه کاشی‌های براق لاجوردی و فیروزه‌ای سردر قدیمی آستان جلب توجه می‌کند. کوچه خلوت نیست و تا به امامزاده برسید نگاه‌های کنجکاو آدم‌های جورواجوری که در حال خرید یا پرسه زدن مقابل مغازه‌ها و گوشه و کنار کوچه ایستاده‌اند شما را بدرقه می‌کند.
وقتی وارد آستان می‌شوید باید از ردیف کاج‌های پرسایه و تصاویر شهدای شهرری که مانند دالان باریکی کنار هم قرار گرفته‌اند، بگذرید تا بقعه امامزاده را زیارت کنید. پیش از اجرای طرح همسطح‌سازی قبور آرامستان، به محض ورود به صحن امامزاده برجستگی‌های سنگ‌های مزار درگذشتگان را در زیر قدم‌های‌تان احساس می‌کردید و بی‌اختیار پاورچین و بااحتیاط قدم بر می‌داشتید، اما حالا همه سنگ قبرها به سنگفرش موزاییکی صاف و صیقلی تبدیل شده‌اند که تا سر خم نکنید و چشم‌تان به خطوط کم‌جان روی موزاییک‌ها نیفتد، به خاطر نمی‌آورید که در آرامستان قدم می‌زنید.
نظارت بر رفت‌وآمد زائران و مراجعان آرامستان صحن اصلی دشوار نیست و مأموران انتظامات آستان که در اتاقک نگهبانی نزدیک در ورودی امامزاده نشسته‌اند به آسانی ابتدا تا انتهای صحن را نظارت می‌کنند. حتی اتفاقات و رفت و آمدهای اطراف آرامگاه‌های خانوادگی که دور تا دور صحن ردیف شده‌اند قابل کنترل است و از چشم زائران و رهگذران یا متولیان امامزاده دور نمی‌ماند، اما وقتی وارد آرامستان‌های پشت بقعه می‌شوید، این نظارت به کلی از بین می‌رود.
- پشت درهای آرامستان
درهای ورودی این آرامستان‌ها یا به تعبیری حیاط مزارهای تو در تو از دیوار آرامگاه‌های خانوادگی صحن اصلی عقب‌نشینی دارد و کنترل بر رفت‌وآمد آنها بسیار دشوار است. روی تابلوهای کنار در آرامستان‌های پشتی تذکر داده شده که فقط روزهای پنجشنبه، جمعه و تعطیلات رسمی در آرامستان‌ها برای زیارت اهل قبور باز است، ولی در هر ساعتی از روز و ایام هفته مراجعه کنید به در بسته نمی‌خورید. در این آرامستان‌ها سنگ مزارها متنوع و از تیغ طرح همسطح‌سازی قبور در امان مانده‌اند. درختان کاج و سرو جوان و کهنسال روی مزارها سایه انداخته و صفای خاصی به آرامستان بخشیده‌اند، اما به همان اندازه که‌دار و درخت آرامستان صحن اصلی امامزاده آرامش‌بخش است، درختان پر شاخ و برگ این آرامستان‌های دنج و کم رفت‌وآمد هیبت دارند.
آرامگاه‌های خانوادگی این آرامستان‌ها هم قدیمی و پرعمر هستند و صاحبان آرامگاه‌ها تلاش کرده‌اند اعضای خانواده‌های‌شان همان‌طور که در زمان حیات خانه‌هایی متناسب با فرهنگ خانوادگی خود داشته‌اند در شکل و شمایل منزلگاه ابدی خود هم خاص باشند. در این آرامستان‌ها از اتاقک نگهبانی و دفتر خادمان خبری نیست و دیوارهای بلندی که میان حیاط مزارها حجاب به وجود آورده باعث می‌شود احساس ناامنی کنید. گاهی که سر و کله تک و توک آدم‌هایی ژولیده پیدا می‌شود که آرام و بی‌سروصدا به طرف شما می‌آیند و تقاضای خیرات می‌کنند این احساس ناامنی بیشتر می‌شود. با وجود شاخ و بار انبوه بعضی از درختان و دیوارهای بلند آرامستان نمی‌توانید به درستی حدس بزنید که کجا پنهان شده‌اند و یکباره سروکله آنها از کجا پیدا می‌شود.
- مصرف موادمخدر در آرامستان
صحبت‌ها و نگرانی‌های زائران آرامستان‌های امامزاده عبدالله(ع) نشان می‌دهد رفت‌وآمد این افراد زمان معینی ندارند و به زمان بازدید ما از آرامستان که صبح یک روز غیرتعطیل بوده محدود نمی‌شود. مادر «فاطمه زارعی» در آرامستان پشتی امامزاده عبدالله(ع) دفن است و او در روزهای شیوع کرونا ترجیح می‌دهد در طول هفته که آرامستان خلوت‌تر است به زیارت مزار مادرش برود. زارعی می‌گوید: «معمولاً عصر پنجشنبه‌ها به آرامستان‌ها مرتب سرکشی می‌شود، اما در دیگر ایام هفته در هر ساعتی از شبانه‌روز که به آرامستان بیایید از نگهبان یا متولی امامزاده در آرامستان خبری نیست و در اینجا امنیت ندارید.» او تعریف می‌کند: «بارها شاهد پرسه افراد ناباب و معتاد در گوشه و کنار یا لابه‌لای درختان آرامستان بودم که به محض دیدن زائران برای درخواست کمک و صدقه به او نزدیک می‌شوند و در آن شرایط اگر برای زائر مزاحمت یا خطری ایجاد کنند کسی مطلع نمی‌شود.»
«علیرضا کمره‌ای» خانواده‌اش را موقع سرزدن به آرامستان همیشه همراهی می‌کند و معتقد است آرامستان برای خانواده‌ها امنیت ندارد. او می‌گوید: «بر آرامستان نظارت نمی‌شود و خانواده‌ها نمی‌توانند با خیال راحت برای فاتحه‌خوانی به مزار اموات‌شان بروند. من هر وقت به مزار مادرم سر می‌زنم چند معتاد اطراف قبور می‌پلکند و به راحتی موادمخدر مصرف یا خرید و فروش می‌کنند.»
همسایه‌های آستان امامزاده عبدالله(ع) هم از مشکلاتی که برای کسب و زندگی آنها به وجود آمده دل پری دارند. یکی از کاسبان اطراف آستان می‌گوید: «غروب و اوایل صبح بی‌خانمانها به آرامستان‌های امامزاده عبدالله(ع) رفت‌وآمد زیادی دارند و حتی شب را آنجا صبح می‌کنند. حضور این افراد محله را ناامن و سیمای آن را زشت می‌کند. منزل من با اینجا فاصله زیادی ندارد و مدتی پیش دوچرخه پسرم و ویلچر پدرم را از حیاط خانه‌ام سرقت کردند.» او نصب کانکس پلیس در حوالی امامزاده را لازم می‌داند و می‌گوید: «تأمین امنیت امامزاده‌هایی که آرامستان دارند فقط با گشتزنی منظم نیروی انتظامی میسر می‌شود و بهتر است در اطراف این امامزاده‌ها کانکس پلیس نصب شود.» او چند بار شاهد جمع‌آوری افراد ناباب از آرامستان‌ها بوده و می‌گوید: «هر بار که این افراد را جمع‌آوری می‌کنند یکی دو روز رفت‌وآمد آنها کمتر می‌شود، ولی این شرایط دوامی ندارد و خیلی زود به پاتوق خود برمی‌گردند.»
- این آرامستان مهمانان بزرگی دارد
در آرامستان امامزاده عبدالله(ع) تعداد زیادی از مشاهیر مذهبی، علمی، ادبی و سیاسی مدفون هستند که آن را به موزه‌ای از تاریخ کشور در دوره‌های مختلف تبدیل کرده است. در زیر به نام و نشان تعدادی از این افراد اشاره شده است:
جلال افشار: پژوهشگر، گیاه‌پزشک، حشره‌شناس
طغرل افشار: پیشگام نقد سینمایی در ایران وبانی برگزاری نخستین جشنواره فیلم در ایران
شیخ‌الرئیس افسر: ادیب، شاعر و نماینده مجلس شورای ملی
احمد اخگر: نظامی، سیاستمدار، شاعر و روزنامه‌نگار
حسین امیرفضلی: کارگردان، نویسنده، تهیه‌کننده و بازیگر
مهدی بامداد: مورخ، محقق، نویسنده و رجال‌شناس
مهدی برکشلی: موسیقیدان، آهنگساز و محقق عرصه موسیقی
احمد قندچی: دانشجوی شهید حمله نیروهای امنیتی به دانشگاه تهران در ۱۶ آذر ۱۳۳۲
مهدی شریعت‌رضوی: دانشجوی شهید حمله نیروهای امنیتی به دانشگاه تهران در آذر ۱۳۳۲
مصطفی بزرگ‌نیا: دانشجوی شهید حمله نیروهای نظامی طاغوت به دانشگاه تهران در ۱۶ آذر ۱۳۳۲
ادیب پیشاوری: ادیب و شاعر ایرانی
عبدالحسین تیمورتاش: دولتمرد دوره‌های قاجار و پهلوی
علی دشتی: پژوهشگر، نویسنده، اندیشمند، مترجم، روزنامه‌نگار، دیپلمات ایرانی و از اعضای مجلس شورای ملی و مجلس سنای ایران
یدالله سحابی: از مؤسسان نهضت آزادی
صادق سرمد: شاعر، روزنامه‌نگار، حقوقدان و سیاستمدار
جواد سعدالدوله: سیاستمدار
سیدعلی نصر: نمایشنامه‌نویس، نویسنده، مترجم و دولتمرد و دیپلمات و از بنیانگذاران هنر نمایش در ایران
اسکندر میرزا: اهل پاکستان و نخستین رئیس‌جمهور پاکستان
محمدعلی صفریان: مترجم
محمود کریمی: موسیقیدان و استاد ردیف آوازی موسیقی ایرانی
علی‌اکبر شهنازی: موسیقیدان و نوازنده تار
عمادالکتاب: استاد خوشنویس خط نستعلیق
سید جعفر شهیدی: رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی و پژوهشگران برجسته زبان و ادبیات فارسی، فقه و تاریخ اسلام
پوران شریعت‌رضوی: نویسنده ایرانی و همسر دکتر علی شریعتی
فضل‌الله‌زاهدی: کودتاگر علیه دولت مصدق و نخست‌وزیر ایران پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
عباس مهرپویا: خواننده، آهنگساز، جهانگرد و دکوراتور
وحید دستگردی: شاعر و سخنور
علیرضا افضلی‌پور: شیمیدان و فردی نیکوکار
توران میرهادی: استاد و نویسنده ادبیات کودک و از بنیانگذاران شورای کتاب کودک و بنیانگذار فرهنگنامه کودکان و نوجوانان
دوستعلی معیری: نوه دختری ناصرالدین شاه قاجار
حسین قوللرآغاسی: نقاش
محسن مقدم: از بنیانگذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
حسینقلی نظام‌السلطنه: نخست‌وزیر ایران در زمان محمدعلی‌شاه قاجار
رضاقلی نظام‌السلطنه: از رجال صاحب نفوذ دوره قاجار
عبدالله باقری: استاد تذهیب