همشهری آنلاین _ ثریا روزبهانی: درختان پرشکوفه به تابلویی مملو از رنگ بدل شده و جلوه‌هایی جذاب را از بهار در این محله قدیمی به نمایش گذاشته‌اند. کن یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر تهران است و با توجه به بناهای تاریخی و جاذبه‌های طبیعی بسیاری که در این بخش وجود دارد، می‌تواند به‌عنوان یکی از قطب‌های گردشگری استان تهران محسوب شود. در فصل بهار این بهشت غرب پایتخت مقصد گردشگران و سوژه عکاسان و تصاویر زیبای هنرمندان است. به همین بهانه به همت شهرداری منطقه ۵ تورهای گردشگری از کن برای علاقهمندان به طبیعت‌گردی و آشنایی با هویت تاریخی این محله فعال شده است.
- نگین سبز غرب پایتخت
بافت تاریخی محله کن توریست‌پذیر است و زندگی مسکونی در این محدوده جریان دارد. به باور «سیدحسین دلبری»، معاون اجتماعی و فرهنگی منطقه ۵، بخش کن در محدوده غرب تهران، نگین سبزی است که جزو بهترین تکه‌های این شهر هنوز باقی مانده است. او می‌گوید: «درصدد هستیم تا هویت این محله قدیمی و ارزشمند را زنده نگهداریم. این محدوده حفظ نمی‌شود مگر اینکه همه مردم و مسئولان نسبت به صیانت آن توجه داشته باشند. در همین راستا برای آشنایی شهروندان و گردشگران با هویت تاریخی محله کن، تورهای مختلفی مانند تور «فتوواک» یا «پیاده‌روی در کن»، با حضور عکاسان، گردشگران و لیدرهای تورهای گردشگری برگزار می‌شود. این محدوده از نظر وسعت، بزرگ‌ترین محله با بافت تاریخی در منطقه ۵ محسوب می‌شود.
ویژگی خانه‌های این ناحیه، کاهگلی بودنشان است که می‌توان از آنها به‌عنوان مثال بارز معماری در کوچه‌های باریک و خاکی، در کنار باغ‌های سرسبز از آنها یاد کرد. باتوجه به شرایط کنونی شیوع ویروس «کرونا»، برگزاری این تورها با رعایت پروتکل‌های بهداشتی انجام می‌شود. گردشگران در این تورها، از جاذبه‌های گردشگری منطقه۵ از جمله کوچه باغ‌های کن، پل آجری حاج محمدعلی کن و امامزاده شعیب(ع) بازدید می‌کنند و با تاریخچه و هویت بناها و آثار تاریخی محله مانند حسینیه‌ها، حمام قدیمی و کوچه باغ‌های کن آشنا می‌شوند. برپایی این تورها یکی از اولویت‌های اداره گردشگری منطقه است.»
- ثبت نام از گردشگران در فضای مجازی
دلبری درباره ثبت‌نام و حضور گردشگران در تور کن‌گردی توضیحات بیشتری ارائه می‌دهد: «علاقهمندان می‌توانند با مراجعه به صفحه گردشگری شهرداری منطقه در اینستاگرام به نشانی gardesh.۵ از زمان و برنامه گردشگری و بازدید از کن مطلع شوند و در تور مورد نظرشان ثبت‌نام کنند. همچنین علاوه بر این تورها، در ایام ماه مبارک «رمضان» نیز تورهای بازدید از زیارتگاه‌های منطقه به‌صورت مجازی برگزار می‌شود.»به خوبی با قدم زدن در کوچه و پسکوچه‌های این محله قدیمی می‌توان دریافت که کن با توجه به قدمت کهن‌اش از چندگانگی معماری رنج می‌برد. برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه به بافت فرسوده و کوچه‌های باریک، دهن کجی می‌کنند و این سازه‌های نوین، بافت قدیمی محله را تحت تأثیر قرار داده است.
هنوز هم برخی از ساکنان این محله که شغلشان کشاورزی است، صبح خروسان و پس از اقامه نماز، سر زمین می‌روند و تا غروب آفتاب مشغول کشت و کار هستند. «الهام بهمردی»، مدیر اداره گردشگری منطقه، پیشینه این محله را بیش از ۱۴۰۰ سال بیان و از علاقهمندان برای بازدید از این محله تاریخی دعوت می‌کند. او می‌گوید: «مکان‌های دیدنی این محله قدیمی به کوه، دره، جاذبه‌های تاریخی، روستاهای ییلاقی و مکان‌های مذهبی تقسیم می‌شود. کوه‌های باغ‌میر، آسیابک، دره مالا، تپه کوهک، کبوتک، گرم‌دره، پیر داود، هزار دره، دره شور، بازارک، شاه‌نشین، لوارک، پهنه‌حصار (رشته کوه)، لیچه و مزرا از جمله مکان‌های این بخش به شمار می‌روند که اطراف کن را احاطه کرده‌اند. وجود این کوه‌ها نه تنها سبب تأثیر مطلوب در آب و هوای این منطقه شده است، بلکه دره‌های زیادی مانند حصارک، تنگه باغ میر، مالا، زرنو کوچک، زرنو بزرگ، پل حاجی محمد علی، لوسک، تنگه، ولوزونه، باغ درغمش، خرگوش دره، رودخانه، لوره‌کون، وسک، لتمال موسوم به دره آسیاب باد، گرم‌دره در انتهای کوه آسیاب باد، دروازه کوهک، پستونک، خواجه، قلاچ و هزار دره را به وجود آورده که هرکدام به تفرجگاهی برای گردشگران و تهرانی تبدیل شده‌اند. امامزاده‌ها، باغها و کوچه‌های دست نخورده کن امروزه پاتوق عکاسان و منظره‌هایش سوژه عکس‌های آنها شده است.»
- جاذبه‌های گردشگری مختلف
تازه نم باران زده است و بوی کاهگل این تصویر را در ذهن گردشگران تداعی می‌کند که در یکی از روستاهای شمالی کشور قدم می‌زنند نه پنجمین تکه از پازل بزرگ پایتخت. چراکه دیگر مشاممان به بوی دود و چشممان به آسمان غبارآلود عادت کرده است. «علیرضا بزرگی» جانشین دبیر شورایاری محله کن که راهنمای تور برای گردشگران هم است از ویژگی‌های این محله می‌گوید. خصوصیات و هویت‌هایی که در سایر مناطق شهر تهران کمرنگ شده یا به دست فراموش سپرده شده است. او بافت قدیمی محله کن را این‌گونه توصیف می‌کند: «بخش عمده‌ای از زمین‌های کن را «توتستان» تشکیل می‌دهد و درختان توت، گردو و خرمالو در همه جای آن پیدا است. غیرآن درختان تنومند چند صد ساله «چنار» هم چهره‌ای خاص به این دهکده در حال تغییر داده‌اند. ساکنان قدیمی کن گویشی کوهستانی دارند که به آوای «تاتی» بسیار نزدیک است و به لهجه «کنی» معروف است و همه کسانی که در ۲۰۰ سال گذشته از کاشان، قزوین، اراک، مازندران و آذربایجان به آن محل پا گذاشته‌اند، لهجه این مردم کوهستانی را گرفته‌اند. در زبان محلی به کن، «کند» هم گفته می‌شود.»
یکی از مقاصد تور کن‌گردی آستان امامزاده شعیب(ع) است. راهنمای تور می‌گوید: «مردم کن به امامزاده شعیب(ع) ارادت خاصی دارند. آنها می‌گویند این امامزاده از نواده‌های امام زین‌العابدین(ع) و همچون امامزاده جعفر(ع) صاحب کرامات زیادی است. چند سالی پس از انقلاب اسلامی، حال‌وهوای آنجا سامان می‌گیرد و مردم کن باغ بزرگی را که در جنب آن واقع شده است، وقف می‌کنند تا خرج ساماندهی آنجا شود. امامزاده شعیب(ع) در پایین دره «زرنو» واقع شده و باغ‌های اطراف، او را در برگرفته است. درخت قدیمی و کهنسالی نیز در این امامزاده وجود دارد که به‌عنوان یکی از میراث محله کن به ثبت ملی رسیده است.» مقصد بعدی آسیاب «شاه» است. در کنار باغ‌های کن محلی به نام «دوازدیمون» (دوازده امام) شهرت دارد. به دلیل جریان زیاد آب رودخانه در نزدیکی باغ، آسیابی ساخته و بعدها به آسیاب شاه معروف شد. اهالی سبب نامگذاری این آسیاب را فراوانی املاک «ناصرالدین شاه» در این محدوده می‌دانند. بزرگی او قنات کن را این‌گونه به گردشگران معرفی می‌کند: «قنات اصلی کن را «ابوالفضل برقعی» نزدیک به ۸۰ سال پیش می‌سازد تا اهالی در فصل تابستان مشکل کم‌آبی نداشته باشند. به گفته اهالی این قنات در طول محله کن جاری بود تا همه بتوانند از آنها بهره‌ببرند. ساکنانش پس از لوله‌کشی خانه‌های مسکونی، منبع ذخیره آبی در انتهای خیابان روستایی کنونی می‌سازند تا آب به بخش‌های بالایی کن راحت‌تر برسد.»
اما پل قدیمی کن و کوچه باغ‌های کاهگلی و خانه‌های قدیمی با درهای چوبی برای گردشگران و عکاسان جذابیت دیگری دارد و مدت زیادی را برای عکاسی در این مکان صرف می‌کنند. پس از بازدید و آشنایی با جاذبه‌های گردشگری مختلف این محله، پل «حاج محمدعلی» توقفگاه آخر است. پل آجری که در قسمت شرقی ورودی رودخانه کن واقع شده‌است و به‌عنوان پل تاریخی دوره «قاجار» شناخته می‌شود. «حاج محمدعلی» یکی از ساکنان و باغداران کن، این پل را احداث کرده است. پل حاج محمدعلی برای ارتباط میان مردم «سنگان» و «سولقان» و کن بنا شد و ساکنان روستاهای سنگان و سولقان پیش از تخریب آن، برای رفت‌وآمد و فروش محصولاتشان از روی آن عبور می‌کردند. این پل از معروف‌ترین آثار تاریخی و باستانی کن و تهران است.
- باغ شاه، سرآمد باغها
با توجه به نامگذاری این باغ، نظر هرکسی به این سمت می‌رود که این باغ مربوط به یکی از شاهان قاجاری است. اما مردم کن بر این باور هستند که این باغ چون از نظر وسعت و تنوع محصولات از همه باغ‌های کن سربوده به نام باغ شاه معروف شده است.
- باغ حاج‌باشی وقف امام(ع)
در دوره ناصرالدین شاه رسم بر این بوده است که وقتی شاه به جایی سفر می‌کرد، اگر از مکان یا جنسی خوشش می‌آمد باید آن را به او تقدیم می‌کردند. نقل است روزی ناصرالدین شاه به محل دوازده امام می‌رود و نزدیکی آن باغی می‌بیند که از آن خوشش می‌آید. صاحب باغ چون اقبال ناصرالدین شاه را می‌بیند از ذکاوت خود استفاده می‌کند و می‌گوید: «قربان این باغ وقف امام‌حسین(ع) است.» به گفته اهالی بعدها وی این باغ را وقف امام‌حسین(ع) کرده است.»
- قنات فرمانفرما
«فرمانفرمایان» در بخش‌های غربی تهران، املاک و باغ‌های بسیاری دارند. این قنات یکی از زلال‌ترین و سالم‌ترین آب‌های تهران را دارد که از کوه‌های سولقان سرچشمه می‌گیرد و چاه‌های متعددی را در نقاط مختلف محله کن ایجاد کرده است. همچنین در کنده‌کاری‌های شرکت گاز، دو حلقه از چاه‌های این قنات پیدا شده است. این قنات از دره زرنو عبور می‌کند و به بخش‌های مختلف کن آب می‌رساند.
- میان دزدک
این محل جایی نرسیده به دوازده امام با فاصله نزدیک ۸۰۰متر است. در این منطقه آب زیادی جریان داشته و آب انبارهای زیادی هم در آنجا بوده است. در گذشته یکی از مالکان قدیمی به نام «حاج علی‌اکبر محبعلی» بوده که اکنون نیز بخشی از این باغها را به فرزندان و نوه‌هایش اختصاص داده است.
- دره بستانک
مکانی نزدیک شهرک «مخابرات» است. این محل در بین ساکنان قدیمی‌ها به «درپستانک» شهرت دارد. در زبان و لهجه کنی‌ها «پستانک «به درخت «سنجد» گفته می‌شود و «دره «در زبان محلی به «در» تغییر شکل داده است. در این دره درختان سنجد بسیاری وجود داشته است. بعدها ساکنان تصمیم می‌گیرند آن محل راآباد کنند. آنها با پرکردن دره آن را به یکی از باغ‌های پرمحصول کن تبدیل می‌کنند. اکنون این محل، همانجایی است که قدیمی‌های کن آن را به‌عنوان قبرستان انتخاب و اهالی قدیمی در آنجا قبرهای زیادی پیدا کردند.
- برپایی تورها، بهترین راه برای معرفی تهران
«همیشه فکر می‌کردم برای بازدید از بناهای قدیمی باید به شهرهای دیگر یا مناطق مرکزی پایتخت بروم. وقتی اطلاعیه تور کن‌گردی را دیدم برایم تعجب‌آور بود و با خودم گفتم بنای قدیمی و آثار باستانی یا خانه‌های کاهگلی آن هم در منطقه ۵ تهران.» زهرا شمخانی، یکی از گردشگران محله کن این جملات را بیان می‌کند و در ادامه صحبت‌هایش به اطلاعاتی که از این تور آموخته اشاره می‌کند و می‌گوید: «طبق گفته‌های راهنمای تور، در قدیم آریاشهر و ستارخان تا قلعه حسن خان و وردآورد و از شمیران و فرحزاد تا امامزاده داود و شهرستانک، از مهرآباد تا نهر فیروز بهرام و تهرانسر و بزرگراه آزادگان امروزی بخش‌هایی از کن دیروز بوده، اما این روزها کن فقط شامل دهستان سولقان و خود کن و سنگان و امامزاده داود و چند روستای کوچک است.» او اعتقاد دارد برپایی این‌گونه تورها برای شهروندان تهرانی که به دلیل مشغله و حتی هزینه‌های زیاد نمی‌توانند به سفر بروند بهترین و راحت‌ترین انتخاب برای تفریح و شناخت تهران قدیم است.