حیاط مساجد پر می‌شد از صدای خنده و جست‌وخیز بچه‌ها، هیئتی‌ها در آشپزخانه‌ها مشغول پخت‌وپز افطاری و سحری می‌شدند و زنان هم در جلسات قرآن‌خوانی دست به دعا می‌بردند. حالا ۲ سال می‌شود که کرونا رمضان‌ها خانه‌نشینمان کرده است. اما این مسئله باعث نشده تا بچه‌مسجدی‌ها از فعالیت‌هایشان غافل شوند. در این گزارش سعی کرده‌ایم، ضمن معرفی چند مسجد بزرگ و قدیمی پهنه مرکز، از برنامه‌های مجازی در رمضان کرونایی برایتان بگوییم.
- مسجد مظهری/ رفع مشکل نیازمندان با نامه مسجد
مسجد مظهری که باید آن را یکی دیگر از شاهکارهای معماری استاد لرزاده دانست در خیابان قزوین، کوچه تفرشی، واقع شده است؛ مسجدی با بنایی گرد و زیبا که هنر معماری به کار رفته در آن چشم هر بیننده‌ای را در نگاه نخست جذب می‌کند. ۵ ستون گرد و محکم دورادور محراب زیبا حکایت از استحکام و شکوه این مسجد قدیمی دارد. بنا در سال ۱۳۲۸ ساخته شده و روزگار تلخ و شیرین محله را به چشم دیده؛ از مبارزات تاریخی تا پشتیبانی اهالی از جبهه‌های جنگ را.
اهالی محله می‌گویند زمین مسجد در سال ۱۳۲۸ از سوی فردی به نام مظهری اهدا شد و کار ساخت به استاد حسین لرزاده سپرده شد تا یکی دیگر از زیباترین مساجد تاریخی ایران را بسازد. به گفته «نصرالله حدادی»، پژوهشگر و تهران‌شناس، که از این مسجد به‌عنوان یکی دیگر از شاهکارهای تاریخی مسجدسازی لرزاده یاد می‌کند، این مسجد از جمله مساجدی است که محراب آن استهلاک و انحرافی ندارد. حدادی می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های این مسجد قرار گرفتن کامل شبستان در زیر گنبد آن است؛ این ویژگی اجازه می‌دهد نمازگران با توجه به اینکه مسجد به سمت منبر ساخته شده بدون اینکه به سمت جنوب غربی بایستند مستقیم مقابل محراب قرار گیرند و مشغول نماز شوند. همه مساجد ساخته دست لرزاده این‌گونه است؛ کسی که محراب مساجدش را در جهت خانه خدا می‌سازد.»
حدادی می‌گوید: «در کل سال ۲ روز وقتی آفتاب بر خانه خدا می‌تابد سایه‌ای دیده نمی‌شود. استاد لرزاده هم در ساخت مساجدش این ۲ روز را برای ساخت محراب‌ها ملاک قرار داده تا مساجدش مطابق جهت کعبه باشد.»
این مسجد یکی از مساجد بنام و فعال در دوران مبارزات انقلاب است. شاید یکی از علت‌های آن برگردد به نوع معماری خاص مسجد که به مبارزان اجازه می‌داده تا در آن سنگر بگیرند و به مبارزاتشان ادامه دهند. نقشه پیچ‌درپیچ راه‌پله‌های قدیمی مسجد حکایت از این ویژگی دارد.»
نقش و جایگاه مسجد مظهری از دیرباز تاکنون در چهارراه ملک باعث شده تا همواره چشم نیازمندان محله به این مسجد برای حل مشکلات پیش رویشان باشد.
حجت‌الاسلام «عاشق‌حسینی» می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در مسجد انجام می‌دهیم جمع‌آوری کمک‌های مردمی و برنامه‌ریزی برای هزینه‌کرد درآمدهای مسجد از محل واحدهای تجاری آن برای حل مشکلات نیازمندان محله بوده و است. البته شیوه کار کمک به نیازمندان در مسجد مظهری به گونه‌ای نیست که پول در اختیار افراد قرار بگیرد، بلکه با توجه به رایزنی‌های صورت‌گرفته بین مسئولان مسجد و مراکز خدمات‌رسانی، مانند مراکز درمانی، داروخانه‌ها، بقالی‌ها و مسافرخانه‌ها، بستری فراهم شده که نیازمندان محله با در دست داشتن نامه‌ای از مسجد می‌توانند از این خدمات بهره‌مند شوند.»
مسجد مظهری را اهالی محله با غبارروبی آماده پذیرایی از روزه‌داران کرده‌اند، هر چند در ۲ سال اخیر، پیرو اعلام ستاد کرونا در روزهایی که منع حضور در مساجد اعلام شده، مردم از حضور در مسجد خودداری می‌کنند، اما امیدوارند تا پایان ماه مبارک وضعیت بهتر شود و بتوانند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی به عبادت در این مکان مقدس بپردازند. پایگاه فرهنگی شهید حججی هم برنامه‌های قابل‌توجهی برای مسجد اندیشیده است؛ از ایجاد گروه‌های مجازی و برنامه‌های آنلاین ویژه رمضان گرفته تا دستگیری از روزه‌داران نیازمند با توزیع سبدهای ارزاق.
- مسجد کمیل/ بسته‌های افطاری برای نمازگزاران
در مسجد کمیل منطقه ۶ هم این روزها اهالی مسجد با همه عشق و علاقه‌ای که به شب‌های رمضان و برنامه‌های خاص آن داشتند به لحاظ اولویت سلامت روزه‌داران رعایت پروتکل‌های بهداشتی را در دستور کار خود قرار داده‌اند و می‌کوشند با اجرای برنامه‌های مجازی یک رمضان دیگر را در شرایط کرونایی تجربه کنند.
«محمدرضا برادران حسینی»، مسئول بسیج مسجد کمیل، در این‌باره می‌گوید: «هر سال علاوه بر سفره افطاری در مسجد کمیل، در آشپزخانه مسجد تدارک شام هم دیده یا از بیرون تهیه می‌شد، ولی این برنامه امسال به علت کرونا منتفی است. طی جلسه با هیأت امنای مسجد مقرر شد بسته‌هایی به‌عنوان افطاری، شامل کیک و شیر، بین نمازگزاران توزیع شود. برنامه‌های مذهبی این مسجد با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌شود. در شب‌هایی که مراسم در مسجد برپاست، به نمازگزاران در ابتدای ورود دستکش و ماسک داده می‌شود و بعد از ضدعفونی با الکل و با فاصله در مسجد حضور می‌یابند.»
- مسجد جلیلی/ دوره آموزش قرآن و احکام برای بانوان
در منطقه ۶ هم مساجد برای ماه رمضان آماده‌اند و رسم غبارروبی مساجد قبل از فرارسیدن ماه مبارک انجام شده است. مسجد جلیلی یکی از این مساجد است. این مسجد در گذشته باغ بود. هر سال در ماه‌های محرم و صفر باغی که در خیابان ایرانشهر جنوبی قرار داشت و متعلق به حاج «مهدی جلیلی فرشچی» بود به محل برگزاری مجلس روضه‌خوانی تبدیل می‌شد. پس از مدتی، چون مسجدی در منطقه نبود، به پیشنهاد شرکت‌کنندگان در برنامه‌های عزاداری در فاصله سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۳۹، با هزینه شخصی، در این باغ مسجدی ساخته شد که به نام سازنده اولیه، جلیلی نام گرفت و به مسجد فرشچی نیز معروف شد. این مسجد از کانون‌های اصلی تجمع نیروهای مبارز مذهبی در دوره پهلوی دوم بود. مسجد جلیلی تا پیروزی انقلاب با امامت آیت‌الله «مهدوی‌کنی» فعال بود. پس از اینکه او، با توجه به مسئولیت‌هایی که در امور اجرایی کشور داشت، از امامت جماعت مسجد دست کشید، برنامه‌های مسجد، به‌ویژه خدمات اجتماعی و رسیدگی به نیازمندان جزء فعالیت‌های ثابت این مسجد است.
«فرشته قادری»، فرمانده پایگاه مقاومت بسیج محبان فاطمه(س)، شورایار محله ایرانشهر درباره برنامه‌های رمضانی این مسجد می‌گوید: «از ابتدای ماه رمضان، مسجد جلیلی همچون سال گذشته میزبان بانوانی است که در دوره آموزش قرآن و احکام به‌صورت حضوری شرکت می‌کنند. این دوره با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار می‌شود و تا آخر ماه مهربانی ادامه دارد. طبق روال سال‌های گذشته، هر شب، بعد از نماز، مراسم سخنرانی برای نمازگزاران در مسجد برقرار است. در شب‌های قدر و سوگواری هم برنامه‌های ویژه‌ای برگزار می‌شود.»
قادری اضافه می‌کند: «امسال برای حفظ سلامت هم‌محله‌ای‌ها سفره افطاری برپا نمی‌شود و بسته‌هایی برای افطار به در منازل ارسال و تعدادی هم بین نمازگزاران توزیع می‌شود. گروه جهادی محبان فاطمه سلام‌الله علیها در مسجد جلیلی، از ابتدای شیوع کرونا، در زمینه تولید ماسک فعالیت داشت. با قرمز شدن وضعیت تهران بار دیگر آستین همت را بالا زدند و از ابتدای رمضان برای دوخت ماسک اقدام کردند. خانواده‌های زیادی هستند که با ادامه‌دار شدن پاندمی همچنان وضعیت اقتصادی مناسبی ندارند، ولی در ماه مهربانی سعی شده با جمع‌آوری و توزیع ارزاق از آنها حمایت شود.»
- مسجد منشور/ پخش دعای فرج، هر شب ساعت ۲۱
مسجد منشور هم از دیگر مساجد منطقه ۱۱ است که با قدمتی ۷۰ ساله تا پیش از این کرونای منحوس پذیرای روزه‌داران رمضان بود؛ مسجدی در گوشه‌ای از خیابان امام خمینی(ره) که سالیان دراز اهالی این منطقه را همنوا با آوای اذان و ذکر راز و نیاز مهمان خدمات فرهنگی ـ مذهبی خود کرده است.
این مسجد در سال ۱۳۲۰ با ظرافت و زیبایی خاصی بنا شده و در سال ۱۳۳۲ تعمیر و مرمت شده است. این بنا در حال حاضر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و دارای ویژگی‌های بصری خاصی است که در کمتر مسجدی در منطقه شاهد آن هستیم. مسجدی بدون گنبد و مناره که در حیاط خود نیم‌طاق‌هایی قرینه را به نشانه ذوق و هنر سازندگانش حفظ کرده است و کتیبه‌هایی از ادعیه مختلف روی این طاق‌ها قرار گرفته‌اند که نمازگزاران را به درون حریم شبستان بدرقه می‌کنند.
حجت‌الاسلام «رضا فلاح»، امام جماعت مسجد منشور، می‌گوید: «این مجموعه یکی از پایگاه‌های فرهنگی و هنری در منطقه ۱۱ است که همواره توانسته در مناسبت‌های مختلف اهالی دل را گرد هم جمع کند. درست است که در سال گذشته نتوانستیم، مانند سال‌های پیش از آن، پذیرای روزه‌داران ماه مبارک رمضان باشیم، اما این محدودیت‌ها باعث نشد تا ویژه‌برنامه شب‌های قدر با حضور مردم برگزار نشود. بچه‌های هیئت تلاش کردند با فضاسازی روی بام برای بانوان و محوطه مسجد برای آقایان زمینه حضور مردم را با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در این ایام فراهم کنند.»
امسال، مسجد منشور بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های برگزاری برنامه‌های فرهنگی و مذهبی را با توجه به شرایط شیوع کرونا به سمت کمک به نیازمندان برده است: «برای نیازمندان محله در فرودین‌ماه ۱۳۰ بسته ارزاق به ارزش ۸۰ میلیون تومان تهیه و توزیع کردیم و در این میان سهم قابل‌توجهی برای خانواده‌های شهدای مدافع حرم تیپ فاطمیون در نظر گرفتیم. این کمک‌ها در ماه مبارک رمضان هم ادامه خواهد داشت و برای این منظور تاکنون ۱۴ میلیون تومان جمع‌آوری شده است.»
امام جماعت مسجد منشور اضافه می‌کند: «درست است برنامه‌های افطاری ماه رمضان مسجد منشور به خاطر شیوع کرونا تعطیل شده، اما قرار است با راه‌اندازی ایستگاه صلواتی در ۸ شب ماه مبارک رمضان اقدام به توزیع افطاری و غذای گرم بین روزه‌داران کنیم.»
علاوه بر همه، اینها در طول ماه مبارک رمضان، رأس ساعت ۹ شب، به گفته امام جماعت مسجد، نوای زیبای دعای فرج از گلدسته‌های مسجد پخش می‌شود و مردم محله می‌توانند با باز نگه داشتن پنجره‌های خانه‌ها این دعا را با هم زمزمه کنند.
- مسجد محمد مصطفی(ص)/ مراسم احیا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی
مسجد محمد مصطفی(ص) در سال ۱۳۳۸ پایه‌گذاری شد. البته پیش‌تر از این تاریخ و زمانی که هنوز مسجد ساخته نشده بود، اهالی در زمین مسجد چادر می‌زدند و به امامت روحانی فاضل، مرحوم آیت‌الله حاج شیخ «منیرالدین حدیدی» (ره)، نمازجماعت را برگزار می‌کردند تا اینکه کم‌کم ساختمان مسجد ساخته شد و مرحوم آیت‌الله حدیدی بیش از ۵۵ سال در این مسجد فعالیت دینی و علمی داشتند و سرانجام به دعوت حق لبیک گفتند. پس از این روحانی عالی‌قدر، فرزندشان، حجت‌الاسلام دکتر «حسین حدیدی»، امام جماعت مسجد شدند. مسجد فعالیت‌های موفقی در حوزه‌های فرهنگی، علمی و اجتماعی در کشور و محله هفت‌چنار دارد. فعالیت‌های مسجد در زمان کرونا نیز از مسیر تهیه ارزاق و رسیدگی به ضعفا و فقرا به نسبت بیشتر شده است.
برای رعایت حال نمازگزاران و روزه‌داران در شرایط کرونایی، بسیاری از فعالیت‌ها و برنامه‌های مساجد به حالت تعلیق در آمده است. ادای مراسم مذهبی امسال، مانند افطاری‌ها، ختم قرآن و مراسم احیای شب‌های قدر و نماز عید فطر با رعایت محدودیت‌ها و پروتکل‌های بهداشتی اجرا می‌شود. حجت‌السلام دکتر «حسین حدیدی»، امام جماعت مسجد محمد مصطفی(ص)، از برپایی مراسم احیا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی خبر می‌دهد و می‌گوید: «ماه رمضان بیشتر برنامه‌های مسجد برای حفظ سلامتی شهروندان تعطیل است. فقط در شب‌های ۲۱ و ۲۳ رمضان، به‌صورت محدود و با رعایت فاصله‌گذاری، مراسم احیای شب‌های قدر برگزار می‌شود. همچنین اقامه نماز عید فطر هم در خیابان و فضای باز محله هفت‌چنار اجرا می‌شود.»
- مسجد حضرت حجت(عج)/ تفسیر مجازی قرآن
سال ۱۳۴۲ هجری شمسی، مرحوم «محقق»، امام جماعت مسجد حضرت حجت(عج)، حوزه علمیه حجت را بنا کرد؛ حوزه علمیه‌ای که این روزها سنگر مهم تعلیمات دینی و مذهبی است و سالانه روحانیان و مبلغان دینی فراوانی از همین مرکز به جامعه معرفی می‌شوند. این مسجد دارای بخش‌ها و نهادهای مختلف و فعال از جمله پایگاه بسیج، کانون فرهنگی ـ هنری، کتابخانه، صندوق قرض‌الحسنه و حوزه علمیه (خواهران و برادران) است. این مسجد دارای هر ۲ حوزه علمیه خواهران و برادران است.
با توجه به هجوم موج چهارم بیماری «کووید ـ ۱۹» و افزایش آمار مبتلایان، بسیاری از برنامه‌ها و مراسم مذهبی ماه مبارک رمضان محدود و حذف شد. اما این خانه‌نشینی فرصت خوبی است تا با آرامش خیال و فراغ بال به مطالعه و انجام عبادات معنوی ویژه ماه مبارک رمضان پرداخت. برنامه مجازی تفسیر قرآن یکی از برنامه‌های مفید و قابل‌استفاده‌ای است که از سوی حوزه علمیه حجت در تکه دهم پایتخت اجرا می‌شود. آیت‌الله «علی سیفی»، رئیس حوزه علمیه حجت و پیشنماز مسجد حجت، درباره این برنامه توضیح می‌دهد: «بر اساس ابلاغیه ستاد ملی کرونا و به دلیل شیوع بیماری کرونا، برنامه‌های عمومی مساجد و اماکن مذهبی تعطیل شدند. اما شهروندان برای انجام فرایض دینی خود و آشنایی با احکام زلال دین اسلام در این روزهای مبارک رمضان می‌توانند از برنامه تفسیر مجازی قرآن که روزهای پنجشنبه در فضای مجازی حوزه علمیه حجت منتشر می‌شود، استفاده کنند.»