همشهری آنلاین_مژگان مهرابی: آن هم زمانی که معتمدان شهر همراهی‌اش می‌کنند تا از داشته‌ها و نداشته‌های محله با خبر شود. پای صحبت اهالی نشسته و از خواسته‌هایشان بپرسد. به‌خصوص جاهایی که ممکن است از زیر ذره بین مسئولان جامانده باشد و ساکنان آن تصور کنند که هیچ‌وقت نه مسئولی صدای گله‌شان را می‌شنود و نه کسی به دیدن‌شان می‌آید. این جاست که حس اعتمادشان بیشتر از پیش می‌شود و خوشحال از اینکه بالاخره روزنه‌ای برای رفع مشکلات محله‌شان پیدا شده است.
اما مزیت دیگر محله گردی، دیدن مکان‌های شاخص یا شنیدن سرگذشت و تاریخچه محله به روایت قدیمی‌ها و پیشکسوتان است. از این‌رو قرار است هر هفته به سراغ یکی از محله‌های شرق تهران برویم و گزارشی تهیه کنیم. نخستین قرعه به نام محله نبی اکرم(ص) در منطقه ۱۴ افتاده است. همراه با «صادق بندعلیان» دبیر شورایاری محله و سمانه اصلاحی، مدیر محله گشتی در معابر این محله زده و پای صحبت‌های اهالی نشسته‌ایم.
محله نبی اکرم(ص)، بر خلاف دیگر محله‌های منطقه خیلی وسیع نیست. «صادق بندعلیان» دبیر شورایاری محله وسعت آن را بیش از ۳۱ هکتار عنوان می‌کند. نخستین جایی که به سراغ ساکنانش می‌رویم، خیابان نبی اکرم(ص) است، یا به عبارتی زیباترین خیابان محله، در این معبر ۲ میدانگاه کوچک با فاصله ۵۰۰ـ ۶۰۰متر از هم قرار دارد. رفیوژ میانی خیابان سرسبز و مزین به بوته‌ها و درختچه‌های کوتاه و بلند است. همین جلوه خاصی به خیابان داده و قشنگی آن را دوچندان کرده است. قدم زدن در پیاده‌روی عریض آن حس خوبی را به مخاطب منتقل کرده و او را سرشار از نشاط می‌کند.
در میانه خیابان مسجد بزرگی با مناره‌های بلند دیده می‌شود. از قضا بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مسجد منطقه است که و فعالیت‌های شاخص آن ورد زبان‌هاست. انتظار می‌رود باقی معابر محله هم مثل خیابان نبی اکرم(ص) باشد اما آنچه در گشتزنی دستگیرمان می‌شود اینکه دیگر خیابان‌ها و کوچه‌های محله، بافت متفاوت‌تری دارند.
اغلب خیابان‌ها باریک، کم‌عرض و طویل هستند. فضای سبزی در اینجا دیده نمی‌شود. حتی یک باغچه. چراکه اصلاً پیاده‌رویی وجود ندارد. کوچه‌ها که دیگر جای خود دارد. با این حال محله نبی اکرم(ص) به رغم قرار داشتن در محدوده بافت فرسوده، نمای کهنه‌ای ندارد. اغلب خانه‌ها ظاهر نونواری دارند و همین کلنگی بودن‌شان را پنهان کرده است. البته تعداد آپارتمان‌های نوساز محله هم نیستند. با این وصف نازیبایی که به مذاق رهگذران بیاید در معابر آن دیده نمی‌شود.
- کمبود مخزن زباله
به جز سطح ناهموار پیاده‌روها که تردد را برای افراد معلول و سالمند سخت می‌کند، معضل خاصی به چشم نمی‌آید. البته در جای جای محله وضعیت نظافت کوچه‌ها و معابر خیلی مطلوب نیست و همین باعث دلخوری اهالی شده است.
«عباس خداوردیان» از قدیمی‌های محله، دبیرشورایاری را خوب می‌شناسد. او باز هم گله گذشته را تکرار می‌کند و از آلودگی نهرها می‌گوید: «مدت‌هاست جوی‌ها لایروبی نشده‌اند. پیش‌تر هر از چندگاهی آب داخل نهرها رها می‌شد و آلودگی‌ها را با خود می‌برد اما حالا مدتی است این اتفاق نیفتاده و بوی بد لجن محله را برداشته است. چند وقت دیگر هم که هوا گرم شود با هجوم پشه و مگس مواجه می‌شویم.» از قرار معلوم نظافت محله‌ها به دست پیمانکارهاست و قصور در امر رفت و روب به آنها برمی‌گردد.
با این وصف بندعلیان قول می‌دهد که این موضوع را پیگیری کرده و به گوش مسئولان می‌رساند. او می‌گوید: «در بحث دفع زباله مشکل داریم. محله ما با کمبود مخزن مواجه است. البته بعضی از شهروندان هم کم لطفی کرده و به دلیل دور بودن مخزن زباله خود را در کنار درخت یا در پیاده‌راه می‌گذارند.» این دبیر شورایاری مرتب در محله حضور دارد تا اگر با کم و کاستی مواجه شد برای رفع آن با مسئولان ذی‌ربط در میان بگذارد.
- سرای محله تنها امکانات فرهنگی محله
خیابان اسماعیلی، خیابان طویلی است که یک سرش به خیابان نبرد و سر دیگرش به خیابان شاه‌آبادی راه دارد. مردی که باغچه جلو خانه‌اش را آبیاری می‌کند، با دیدن ما از نبود امنیت در محله گله می‌کند. «کاظم بیدگلی» می‌گوید: «روزی نیست که در این خیابان سرقتی رخ ندهد. کیف‌قاپ زیاد است. خیابان‌های این محله درازای زیادی دارند و سارقان از این مسئله سوء‌استفاده می‌کنند.» از قرار معلوم این مشکل به کلانتری ۱۲۱ سلیمانیه اطلاع‌رسانی شده است.
«پروین جمالی» همسایه دیگری که متوجه گفت‌وگوی ما می‌شود گفته بیدگلی را تأیید کرده و می‌گوید: «چند روز پیش کیف یک دختر جوان را در اینجا سرقت کردند. ۲ تا موتورسوار بودند. در چشم به‌هم زدنی کیفش را بردند. موبایل می‌دزدند. خفتگیری می‌کنند. نیروی انتظامی باید بررسی کند.»
صحبت از سرانه‌های محله می‌شود، از قرار معلوم به جز سرای محله فضای فرهنگی دیگری در محله وجود ندارد. اصلاحی دنباله حرف را می‌گیرد و می‌گوید: «مراجعه‌کنندگان به سرای محله ما زیاد هستند به‌خصوص اکثرشان توان‌یاب هستند. در این مکان سازمان مردم نهاد زندگی مثبت را راه‌اندازی کرده‌ایم و دکتر میرشرف‌الدین که خود از اهالی این جاست درباره خوب زندگی کردن به معلولان مشاوره می‌دهد.» یکی از دیگر از دلایل مراجعه‌کنندگان زیاد سرای محله وجود کتابخانه است. به گفته اصلاحی، در این کتابخانه که تنها کتابخانه محله هم به شمار می‌آید بیش از ۷ هزار جلد کتاب وجود دارد.
او ادامه می‌دهد: «کتاب‌ها با تنوع موضوعات علمی، تاریخی، رمان و... تهیه شده است. نوجوانان و جوانان با توجه به سلیقه یا نیاز خود کتاب مورد نظرشان را انتخاب می‌کنند. کتابخانه ۴۰۰ عضو فعال دارد. البته در حال حاضر به دلیل بیماری کرونا از سالن آن استفاده نمی‌شود و فقط اهالی برای گرفتن کتاب می‌آیند.»
- جای خالی وسایل ورزشی در محله
محله نبی اکرم(ص) علاوه بر وسایل تفریحی و ورزشی، بازار میوه وتره‌بار ندارد و اهالی برای خرید باید به محله صددستگاه بروند و از بازار خیابان قره‌یاضی خرید کنند. اصلاحی در ادامه به کمبود مراکز درمانی در محله اشاره می‌کند و می‌گوید: «تنها درمانگاه این جا، درمانگاه طوبی است.»
در ادامه گشتزنی با «فرزین تاجداری» یکی از جوانان محله آشنا می‌شویم. او از نبود امکانات ورزشی در محله گله‌مند است و می‌گوید: «جایی برای ورزش نداریم. برای گذران وقت و تفریح باید به محله‌های همجوار برویم. بوستان سهند و سلیمانیه در محله شاهد یا بوستان گلنما در محله صددستگاه.» حق با اوست چند باشگاه ورزشی محله خصوصی هستند و فقط وسایل بدنسازی دارند. از این‌رو می‌توان گفت محله با فقط امکانات ورزشی مواجه است. اصلاحی با تأیید گفته‌های این شهروند می‌گوید: «متأسفانه بانوان محله جایی برای ورزش ندارند. از این‌رو طبقه اول سرای محله را برای ورزش آنها در نظر گرفته‌ایم که بتوانند با هزینه خیلی کم در فضایی سالم نرمش کنند.» البته به دلیل شیوع بیماری کرونا این مکان فعال نیست.
- سنت خوب همسایه داری
دست آخر سری به کوچه‌پسکوچه‌های جنوب محله می‌زنیم. این بخش هنوز بافت سنتی خود را مثل گذشته حفظ کرده است. «عصمت کاشی کار» از قدیمی‌های کوچه دوستی است. کیسه‌های میوه را به زحمت حمل می‌کند می‌گوید: «این جا بازار میوه وتره‌بار ندارد. باید برویم از خیابان قره یاضی خرید کنیم. یا اینکه از مغازه‌دارهای محله با قیمت بیشتر بخریم.» کاشی کار ۵۰ سالی می‌شود که در کوچه دوستی ساکن است و به قول خودش تحت هیچ شرایطی دوست ندارد به محله دیگری برود.
می‌گوید: «محله‌مان خوب است. شلوغ نیست. خوب هرکسی سرش به کار خودش است. البته مثل قدیما نیست که همه همسایه‌ها از حال هم با خبر بودند. آن زمان عصر که می‌شد زیرانداز می‌انداختیم و سبزی پاک می‌کردیم. همسایه‌ها مثل یک خانواده بودند. اگر کسی بی‌وقت مهمانی از شهرستان یا راه دور داشت رختخواب یا مایحتاج خوراکی خود را از همسایه می‌گرفت. برای عروسی یا عزا خانه‌های خود را در اختیار هم می‌گذاشتند.»
- شناسنامه محله نبی اکرم(ص)
محله نبی اکرم(ص) یکی از محله‌های قدیمی و اصیل منطقه ۱۴ است. رد کهنگی در آن دیده نمی‌شود و وسعت زیادی ندارد. از چهار طرف بین خیابان‌های داودآبادی، مونسان، نبرد و دهم فروردین محصور است. طبق آمار به دست آمده از ستاد شورایاری، ۱۵۱۶۵ هزار نفر جمعیت دارد.
دارای ۴ مسجد و ۷ مدرسه است. مهم‌ترین مسجد آن نبی اکرم(ص) و قدیمی‌ترین آن مسجد حضرت علی اصغر(ع) است. سرانه فرهنگی آن به سرای محله بسنده می‌شود. مجموعه ورزشی، بوستان، مرکز درمانی، بازار میوه وتره‌بار از جمله امکانات رفاهی است که در اینجا وجود ندارد. با این وصف محله نبی اکرم(ص)، به دلیل بافت مذهبی و مردم خونگرم و متعهدی که دارد، از شرایط مطلوبی برخوردار است و به جز مشکلات کوچکی که دلخوری اهالی را سبب شده موضوع حاد و خاصی به چشم نمی‌خورد.
- زورخانه شیر، یادگاری از قرن گذشته
تنها مکان ورزشی محله به عبارتی شاخص‌ترین مکان، زورخانه شیر است که در آن سالی یکبار آن هم به مناسب روز ورزش‌های باستانی باز می‌شود. بندعلیان زورخانه شیر را نشان می‌دهد. در تابلوی بالای سردر آن تاریخ ۱۳۰۰ نوشته شده است.
او می‌گوید: «این زورخانه می‌توانند مکانی برای پرورش ورزش باستانی باشد. اما از آن جایی که مسئولان حمایت نمی‌کنند، اینجا خیلی رونق ندارد. زورخانه شیر بخشی از تاریخ هویتی محله است که مهجور واقع شده و استقبال‌کننده‌ای ندارد.»
اما شکل‌گیری زورخانه شیر، از قرار معلوم، مرشد علی در محله نیکنام زورخانه‌ای را بنا می‌کند و نامش را شیر می‌گذارد. بعد از مدتی زورخانه رونق گرفته و افراد زیادی برای ورزش به آن جا می‌آیند. از آن جا که فضای بزرگی نداشته، مرشد علی تصمیم به تغییر مکان می‌دهد. بعد از او پسرش زورخانه را اداره می‌کند و از ۳۰ ـ ۴۰ سال پیش هم این کار برعهده حاج علی‌اکبر افتاده است.
- رونق کشاورزی در گذشته محله با قنات سلیمانیه
یکی از ویژگی‌های گشت‌وگذار در محله‌های قدیمی، آشنایی با پیشینه آن است. همراه با بندعلیان و اصلاحی به سراغ کسی می‌رویم که تاریخ محله را خوب می‌داند. «محمود استیری» از ساکنان قدیمی محله نبی اکرم(ص) در خیابان مونسان مغازه صافکاری دارد.
او می‌گوید: «محله نبی اکرم(ص) در سال‌های دور به سلیمانیه معروف بوده است. در واقع اینجا بخشی از اراضی وثوق‌الدوله به شمار می‌آمده است. اهالی روی زمین‌های کشاوری وثوق‌الدوله کار می‌کردند. سبزی و گندم و صیفی می‌کاشند. دلیل رونق کشاورزی در اینجا هم وجوده قنات سلیمانیه بوده که هم اکنون در میدان تفحص قرار دارد.
در قسمت غربی محله که الان محله شاهد نام گرفته هم باغ و عمارت ییلاقی خود وثوق‌الدوله بوده است. این‌طور که پدران ما تعریف می‌کردند. در محله نبی اکرم ۲ باغ وجود داشته که یکی به باغ اناری مشهور بوده و تبدیل به بوستان سهند شده و دیگری به باغ آمریکایی‌ها معروف بوده و اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها به آن رفت‌وآمد داشتند و گلف بازی می‌کردند.»
- داستان شکل‌گیری مهم‌ترین مسجد منطقه
مسجد نبی اکرم(ص) از مساجد بزرگ و مهم منطقه به شمار می‌آید و به دلیل وجود حوزه علمیه نقش مهمی در انتشار علوم دینی و مذهبی دارد. این مسجد خیلی قدیمی نیست با این حال نقش پررنگی در دوران جنگ تحمیلی داشته و ۱۷۰ شهید تقدیم میهن کرده است.
«مجید رمضانی» از هیأت امنای مسجد داستان شکل‌گیری این مکان معنوی را تعریف می‌کند: «زمین مسجد را آقای جنتی یکی از مشاوران وثوق‌الدوله وقف کرد. آقای حاج محمد سعیدی‌نژاد هم آن را در سال ۴۴ یا ۴۵ ساخت. پدر خود من روی زمین کشاورزی وثوق‌الدوله کار می‌کرد. برای ساخت مسجد هم کارگری کرده است. اینجا به روستا شبیه بود و تقریباً هیچ امکاناتی نداشت نه آبی و نه برقی. بعد از ساخت مسجد آیت‌الله فلسفی خطبه مسجد را خواندند. نخستین پیشنماز مسجد حجت‌الاسلام کماری بود.
بعد از آن سید علی بطحایی امام جماعت شد. بعد از مرحوم شدن او به قم رفتیم و از آیت‌الله گلپایگانی درخواست کردم امام جماعتی برای مسجد ما بفرستند که آیت‌الله نجفی را معرفی کردند. ماجرا به سال ۱۳۶۰ برمی‌گردد.» به گفته رمضانی، آیت‌الله نجفی با آمدنش به محله تحولی را ایجاد کرد. او ابتدای امر رونقی به برنامه‌های مسجد داد.
باقی را از زبان خادم مسجد می‌شنویم: «دیوار به دیوار مسجد یک مکان بزرگ بود. آیت‌الله نجفی همراه با چند خیر، آن را خریداری کرده و تبدیل به حوزه علمیه کردند. بعد هم ساختمان قدیمی مسجد را باسازی کردند.» مسجد مساحتی قریب به ۸۰۰مترمربع دارد و در ۳ طبقه خلاصه شده است. یکی از طبقات آن به کتابخانه مسجد تعلق دارد. رمضانی می‌گوید: «نفیس‌ترین و کمیاب‌ترین کتاب‌های مذهبی در کتابخانه یافت می‌شود.»
- خدمات آیت‌الله ضیاء‌الدین نجفی به محله
یکی از چهره‌های شاخص محله نبی اکرم(ص) آیت‌الله ضیاء‌الدین نجفی است که امامت مسجد نبی اکرم(ص) را هم برعهده دارد. این عالم برجسته کتاب‌ها و مقاله‌های زیادی را نوشته و از اقدامات مهم دیگرش راه‌اندازی حوزه علمیه در جوار این مسجد است. تاریخ تولد آیت‌الله نجفی به سال ۱۳۲۵ برمی‌گردد.
خاندان او از مفاخر نامداری هستند که بیان زندگینامه آنها کتاب قطوری می‌خواهد. پدر آیت‌الله نجفی خود از روحانیون فرهیخته‌ای بود که نزد استادانی چون سید ابوالحسن اصفهانی، آیت‌الله خویی، آیت‌الله قاضی و... و. تلمذ کرده بود. در زمان زعامت مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی از نجف به تهران آمده، و به تربیت طلاب مشغول شد.
آیت‌الله نجفی هم دنباله رو پدر، اقدامات ارزنده‌ای را در مسجد نبی اکرم(ص) انجام داده است. او خود نزد استادانی چون آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله حاج میرزا هاشم آملی و آیت‌الله حاج مرتضی حائری یزدی بهره‌علمی برده و تألیف ۴ جلد کتاب تقریرات درس اصول و ۶ جلد تقریرات درس فقه و ۹۰ مقاله از آثار اوست.