میدان جمع و جوری که خیلی زود تبدیل به پاتوق همسایه‌ها شد و البته در همان روزها هم «فلکه اطلاعات» نام گرفت؛ نامی که تا همین یکی دو سال پیش روی تابلو کوچه‌ای در چند قدمی میدان نیز دیده می‌شد و روایتی بود از روزهای شکل‌گیری محله‌ای در دل زمین‌های بایر شرق تهران. در این گزارش سراغ «حسن خسروی» ساکن کوچه اطلاعات در محله آشتیانی رفتیم و درباره میدان اطلاعات از این کارمند بازنشسته روزنامه اطلاعات پرس‌وجو کردیم.
هنوز در همان کوچه باریک زندگی می‌کند؛ جایی که روزی با جمعی از همکارانش در روزنامه همسایه بود. در همان خانه‌ای که عصرهای تابستان وقتی آفتاب تند و تیز سر ظهر جای خود را به سایه‌های کش‌دار داخل حیاط می‌داد همسایه‌ها زیر نهال‌های تازه بار داده گیلاس گرم صحبت می‌شدند.
خسروی آخرین بازمانده همان همسایه‌هاست. روزنامه‌چی‌هایی که دست بر قضا در دل زمین‌های بایر شرق تهران صاحبخانه شدند و قدم اول را برای تولد یک محله جدید در زمین‌های خاکی آن محدوده برداشتند. اکنون شاید کمتر کسی در حوالی میدان اطلاعات از دلیل نامگذاری این میدان خاطره‌انگیز و کوچه‌ای که چند قدم مانده به میدان به نام اطلاعات سند خورده بود باخبر باشد.
اما همه همسایه‌ها آخرین روزنامه‌چی ساکن کوچه اطلاعات را می‌شناسند. پیرمرد 87 سالهای که منبعی موثق برای تاریخ شفاهی محله‌شان است و هنوز خاطره بار دادن نهال‌های گردو و گیلاس را از یاد نبرده. وقتی از ماجرای نامگذاری میدان اطلاعات و رشد و توسعه محله می‌پرسیم خسروی ما را با خود به 6 دهه پیش و به قلب زمین‌های خاکی محله می‌برد؛
روزهایی که به جای نمای سنگی و پنجره‌های کوچک و دلگیر آپارتمان‌های اطراف تا چشم کار می‌کرد زمین بایر بود و درختان نوپایی که به تدریج قدشان از دیوار آجری خانه‌های قدیمی بلندتر می‌شد: «وقتی من و دیگر کارمندان روزنامه برای سکونت به این محله آمدیم به هر جا که نگاه می‌کردی زمین خاکی بود.
چند خانه شبیه هم و در قطعه‌های زمین‌های کوچک و بزرگ در اطراف فلکه ساخته شده بود و قرار شد ما کارمندان روزنامه هم در کوچه‌ای که چند قدم تا فلکه فاصله داشت و در خانه‌هایی که با کمک روزنامه تهیه کرده بودیم زندگی کنیم.»
- این 15 نفر
ماجرای نامگذاری فلکه اطلاعات با سکونت 15 کارمند این روزنامه در نزدیکی میدان گره خورده است. در روزهایی که فلکه اطلاعات گودالی کوچک بود و با گل‌های رنگارنگ حاشیه‌اش از زمین‌های خاکی پیرامون جدا می‌شد ساخت‌وسازها در محله آغاز شد. حروفچین سابق روزنامه اطلاعات، ماجرای سکونت کارمندان این روزنامه را در محله‌ای که امروز با نام آشتیانی شناخته می‌شود این‌طور تعریف می‌کند:
«زمین‌های این اطراف بخشی از املاک وثوق‌الدوله، نخست وزیر دربار قاجار و از ملاکان بزرگ دوران پهلوی محسوب می‌شد. وثوق‌الدوله که زمین‌هایش را قطعه‌بندی و آماده فروش کرد شرکتی به نام خود راه انداخت تا این املاک زودتر و آسان‌تر به فروش برسد. همزمان در روزنامه اطلاعات، ما از عباس مسعودی که آن زمان صاحب امتیاز روزنامه بود درخواست کردیم حالا که موجودی صندوق پس‌انداز ما در روزنامه به 200 هزار تومان رسیده است برای کارمندان روزنامه زمین و خانه تهیه کند.
خیلی زود نماینده مسعودی زمین‌های شرق تهران را که در تملک شرکت وثوق بود شناسایی کرد و پس از مراجعه به دفتر این شرکت، روزنامه توانست 50 هزارمترمربع از زمین‌های اطراف فلکه اطلاعات را به قیمت هر مترمربع 2 تومان خریداری کند. 5 هزارمترمربع هم توسط خود شرکت وثوق به زمین‌های خریداری شده الحاق شد. پس از آن روزنامه نیز برای 15 نفر از کارکنان که 10نفر آنها کارمند روزنامه و 5 نفرشان از شرکت چاپ روزنامه بودند در قطعه زمین‌های 200 مترمربعی خانه دو طبقه ساخت و با اقساط بلندمدت 10 ساله در اختیار ما قرار داد.»
- نام یک روزنامه روی تابلو شهرداری
پس از سکونت کارمندان روزنامه اطلاعات در محله به تدریج دیگر زمین‌های اطراف میدان به فروش رسید و ساخت‌وسازها در این محدوده از اراضی شرق تهران هم رونق گرفت. با این وجود فلکه کوچکی که در آغاز به شکل گودالی کوچک بود و کمی بعد هم دورتادورش جدول‌کشی شد هنوز اسمی نداشت.
وقتی به ماجرای نامگذاری فلکه اطلاعات می‌رسیم خسروی یادی از همسایگان درگذشته و همکارانش در روزنامه اطلاعات می‌کند و می‌گوید: «یاد مرحوم رضا فاضل، مرحوم اسدالله کاشانی و آقای رفعتی که سال‌ها پیش خانه‌اش را فروخت و از محله رفت یاد آن روزها را برایم زنده می‌کند. ما 15 همکار بودیم که در همین کوچه دیوار به دیوار هم زندگی می‌کردیم.
به تدریج وقتی خیابان‌کشی‌ها انجام شد کوچه‌ای که ما کارمندان روزنامه در آن زندگی می‌کردیم در میان اهالی به کوچه اطلاعات و فلکه کوچک محله هم به فلکه اطلاعات معروف شد.» خسروی روزهایی را به یاد می‌آورد که در سالهای نخست دهه 30، آیت‌الله کاشانی برای کلنگ‌زنی یک مسجد و میدان اطلاعات به محله‌شان آمد تا رسماً فلکه کوچه محله آشتیانی فعلی به نام اطلاعات سند بخورد:
«در ضلع شمال میدان اطلاعات یعنی درست در همین نقطه‌ای که هنوز بنای قدیمی‌ترین حمام محله وجود دارد قرار بود یک مسجد ساخته شود. حتی آیت‌الله کاشانی هم برای کلنگ‌زنی مسجد آمد اما هیچ‌گاه مسجدی در آن نقطه ساخته نشد.» با این وجود ساکنان قدیمی میدان اطلاعات آن روز را خیلی خوب در خاطر دارند. روزی که با حضور آیت‌الله کاشانی میدان خاطره‌انگیز محله‌شان با نام فلکه اطلاعات رسماً افتتاح شد و اسم اطلاعات را نیز چند قدم آن سوتر روی تابلو کوچه‌ای که محل زندگی کارمندان روزنامه اطلاعات بود درج کردند.
نظر شما