همشهری آنلاین_سحر جعفریان :رسمی که در تهران قدیم از دوره «ناصری» وجود داشت و اکنون در آستانه قرن جدید، دوباره احیا شد. اما احیا و اجرای آن حاشیه‌هایی را به همراه داشت که پای وزارت «میراث فرهنگی، گردشکری و صنایع‌دستی»، بنیاد فرهنگی هنری «رودکی»، مجموعه برج «آزادی» و مدیریت شهری را به ماجرای آسیب‌هایی که در پی این شلیک‌ها به برج آزادی وارد شده است، باز کرد. با اینکه بیش از دو ماه از این اتفاق می‌گذرد اما حاشیه‌های آن هنوز ادامه دارد. در این گزارش برای بررسی این موضوع و حواشی آن به گفت‌وگو با مدیران و کارشناسان حوزه شهری و میراث فرهنگی می‌پردازیم.
- اگر هماهنگی و مشورت بود، آسیبی ایجاد نمی‌شد
نماد سنگی آزادی، شاید یکی از معدود آثار مشهور تهران است که مدیریت از سوی سازمان‌های مختلف را تجربه کرده است. در حال حاضر، مدیریت این برج برعهده بنیاد فرهنگی هنری رودکی است. «سید عباس عظیمی»، مدیر مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی، نخستین فردی است که درباره حواشی اخیر برج آزادی با او به گفت‌وگو می‌نشینیم. او می‌گوید: «برج آزادی در گذر زمان دچار آسیب‌دیدگی‌هایی شده و ایجاد ترک‌های متعدد، شوره و نم‌زدگی از جمله آنها است. اما بخشی از این آسیب‌ها و بروز ترک‌ها به شلیک ۸ توپ مشقی ۱۳۰ میلیمتری در لحظه تحویل سال ۱۴۰۰ بر می‌گردد.
اتفاقی که بدون هماهنگی با بنیاد فرهنگی هنری رودکی به‌عنوان متولی برج آزادی انجام شده است. کارشناسان میراث فرهنگی پس از چند بازدید با هدف بررسی و ارزیابی بخش‌های گوناگون برج، ایجاد ترک‌های جدید در قسمتی از سنگ‌های نما و ضلع غربی بخش فوقانی برج را تأیید کردند. برای همین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در نامه‌ای به شهرداری تهران، خواستار پاسخ مناسب در این زمینه شده است.
برج آزادی، نماد ملی و متعلق به همه شهروندان و ایرانیان است. در نتیجه حراست از آن وظیفه یکایک ما به شمار می‌آید.» عظیمی ادامه می‌دهد: «۲۸ اسفندماه نامه‌ایی از سوی شهرداری منطقه به مجموعه رسید با این عنوان و موضوع که در ساعت‌های منتهی به لحظه سال تحویل، در محوطه میدان آزادی، ویژه‌برنامه‌های شاد و مفرح برگزار خواهد شد و ما از جزئیات برنامه‌ها خبر نداشتیم. شاید اگر جزئیات را می‌دانستیم، با مشورت کارشناسان حوزه میراث فرهنگی، محیط و فضای مناسب‌تری برای شلیک توپ‌های مشقی با ارتعاش و صدای بالا انتخاب می‌شد.»
مدیر مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی، در پایان اشاره‌ای به تغییر کاربری محدوده پارکینگ محوطه آزادی می‌کند و می‌افزاید: «این تغییر کاربری نیز بدون هماهنگی صورت گرفته است است. در شرایطی که دسترسی و تأمین نشدن فضای پارکینگ عمومی برای برج آزادی بر سرانه گردشگری آن تأثیر چشمگیری دارد. شهرداری محوطه‌ای که پارکینگ بود به فضای سبز تبدیل کرده است. در حال حاضر، نزدیک‌ترین پارکینگ به مجموعه آزادی بیش از یک کیلومتر و با فاصله زمانی ۱۵ دقیقه قرار دارد که در عمل به درد مجموعه نمی‌خورد.»
- رعایت شئون بنای تاریخی تخصص می‌خواهد
شئون مختلف نماد دروازه تهران یعنی برج آزادی باید در بخش‌های مختلف از حفاظت و مرمت گرفته تا اجرای برنامه‌ها در آن رعایت شود. «سید محمد بهشتی»، مدرس و پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی، در این‌باره می‌گوید: «رعایت شئون یک بنای تاریخی در همه جای دنیا، یک تخصص است که با هماهنگی، عملکرد همه سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با آن گره خورده است. اگر هماهنگی بین این دستگاه‌ها وجود نداشته باشد و برنامه‌ها در مشورت با متخصصان حوزه‌های مختلف آن اجرا نشود، وقوع آسیب به ابنیه تاریخی، مسلم است. از سویی، ایجاد عرصه‌های عمومی در حاشیه این ابنیه می‌تواند فضای مطلوبی برای گشت‌وگذار شهروندان و اجرای برنامه‌های متنوع در مجاورت آن فراهم کند.»
- ایجاد ترک‌های جدید، بعید است
طراح و سازنده برج، بارها در مصاحبه‌های گوناگون بیان داشته است که سازه برج آزادی با توجه به بتنی بودن و کیفیت بالای مصالح، در برابر زمین لرزه‌های بیش از ۷ ریشتر نیز مقاومت دارد.
این را «سجاد عسگری»، فعال حوزه میراث فرهنگی و دبیر کمیته پیگیری و حفاظت از خانه‌ها و بناهای تاریخی تهران می‌گوید و ادامه می‌دهد: «درباره ماجرای شلیک توپ‌های مشقی در کنار بنای برج آزادی، ۲ نکته وجود دارد. نخست اینکه در گذشته احیای این سنت زیبا در مناسبت‌های مذهبی و ملی حوالی میدان «توپخانه» و «شمس العماره» برگزار می‌شد، بسیار پسندیده است و می‌تواند بر هویت، همبستگی و تعلق خاطر اجتماعی تأثیر مثبت بگذارد. ادعای این مسئله که شلیک ۸ توپ مشقی سبب ترک‌هایی بر پیکره این سازه عظیم شده است، اندکی بعید به نظر می‌رسد.
ترک‌های بسیاری پیش از این ایجاد شده که متأسفانه به دلیل مدیریت نادرست و نبود رسیدگی به بناهای هویتی و تاریخی مانند برج آزادی به وجود آمده است. استحکام این بنای ۵۰ ساله را نمی‌توان با شمس‌العماره ۱۵۰ ساله آجری مقایسه کرد. اگر در حال حاضر شلیک این توپ‌ها در مجاورت شمس‌العماره اتفاق می‌افتاد، می‌شد بعد از آن مدعی آسیب به بنا بود. بنابراین، استحکام بنای برج آزادی هرگونه آسیبی را از طریق ارتعاش صدای پایین رد می‌کند. در غیر این صورت، باید اجرای کنسرت‌ها، برنامه‌های مختلف، را در حوالی این برج تاریخی، آسیب زا در نظر بگیریم.»
عسگری می‌افزاید: «نکته دوم، جانمایی مناسب و دقیق برای اجرای این مراسم است که فضاهایی مانند میدان «توپخانه»، «تپه‌های عباس‌آباد» و حتی میدان «تجریش»، برای احیا و اجرای این سنت‌های کهن مناسب‌تر هستند.»
- پارکینگ محوطه آزادی مجوز نداشت
شهردار منطقه، شلیک توپ‌های مشقی در پای برج آزادی را در لحظه تحویل سال، برنامه «ارتش» می‌داند که فقط امور هماهنگی مربوط به آن برعهده شهرداری منطقه بوده است. با این حال «سید مصطفی موسوی لاری»، شهردار منطقه ۹، می‌گوید: «ایجاد ترک‌هایی بر اثر شلیک توپ‌های مشقی، به شوخی و دروغ ۱۳ می‌ماند. برج آزادی بنایی است که همه دنیا به زیبایی و استحکام آن را می‌شناسند و سازندگان آن، عمر بنا را به بیش از ۴۰۰ سال تخمین زده‌اند.» موسوی با اشاره به تغییر کاربری زمین پارکینگ این نماد ایرانی می‌افزاید: «پارکینگ محوطه داخلی میدان آزادی، ۱۴ سال پیش از سوی بنیاد رودکی بدون اخذ مجوزهای لازم ساخته شده است که در مغایرت با شرایط حفاظت از بنای برج آزادی قرار دارد.»