همشهری آنلاین_ثریا روزبهانی: پشت دیوار امامزاده شعیب (ع) زمینی است که درختان توت، سر به فلک کشیده و آسمان را شکافته است. عده‌ای از کارگران مشغول چیدن و تکاندن توت از درخت هستند. هنوز کمتر از یک ساعت از فعالیت آنها نگذشته است که سبدهای بسیاری بر روی هم چیده می‌شود و خودرویی برای بار کردنشان می‌آید.
تا چشم کار می‌کند، درختان توت این محله را احاطه کرده‌اند. کافی است چشم از شاخه و برگ‌های پربار درختان بردارید. این‌بار زیر پاهایتان نیز توت خواهید دید. توت‌هایی که با رسیدنشان بر روی شاخه‌ها، سنگینی می‌کنند و می‌افتند. از زمین و آسمان توت می‌ریزد. چندسالی است در اوایل خردادماه در زمان توت چینی، به شکرانه این محصول و معرفی این میوه نوبرانه و خوشمزه که بخش قابل توجهی از درختان باغ‌های کن زیر بار آن است، جشنواره‌ای برگزار می‌شود. امسال سومین دوره از این جشنواره نیز با حضور مسئولان، مدیران شهری، شورای شهر، امام‌جمعه کن، باغداران و اهالی در این محله برپا شده است.
هرچند که جشنواره توت است، اما برخلاف شیرینی این محصول، کام باغداران آن‌چنان هم شیرین نیست و کشاورزان تا به بار نشستن و عرضه محصولاتشان، خسارت‌های زیادی را متحمل می‌شوند. «رضا کارساز» از باغداران و اهالی قدیمی محله کن که در سومین جشنواره توت از او به‌عنوان باغدار نمونه تقدیر شد، می‌گوید: «چند سده است که این حرفه از اجداد ما نسل به نسل منتقل شده و کار اول و آخر آنها باغداری بوده است، اما باغ‌های ما امروز حال و احوال خوشی ندارند.
متأسفانه باغ‌ها دیوار ندارند و حفاظ‌کشی نشده‌اند. به همین دلیل دزدها به آسانی وارد باغ‌ها می‌شوند و محصولات و ابزارهای کشاورزان را به سرقت می‌برند. میوه‌ها را کال‌کال می‌چینند یا به درختان و زمین صدمه می‌زنند. ابتدا باید بتوانیم حفاظی دور باغ‌هایمان بکشیم تا امنیتی نسبی داشته باشیم. اگر باغ‌ها حفاظ داشته باشند و برق و آبشان نیز تأمین باشد، می‌تواند این شغل درآمد خوبی داشته باشد سالانه حدود ۴۰ تن توت از باغ‌های من روانه بازار می‌شود اما به این کار هم اکتفا نکرده‌ام و فرآورده‌های دیگری را از توت مانند «توت خشک» یا «شیره توت» تهیه و عرضه می‌کنم.»
- باغداری به صرفه نیست
ساعت نزدیک ۹ صبح است و وقتی از کوچه و باغ‌های کن می‌گذریم، کنار هر باغ، سبدها از توت پر شده‌اند و آماده هستند تا روانه بازار شوند. با توجه به وسعت باغ‌ها و پر محصول بودن درختان، برای چیدن توت‌های این محله حداقل به ۸ تا ۱۰ نفر نیاز است، اما متأسفانه اغلب این کارگران از اتباع افغانستان هستند و در هنگام برداشت محصول، جوانان «کنی» کمتر حضور دارند.
«علیرضا حاج آقا بیگی»، شورایار و از ساکنان قدیمی محله کن، باور دارد با توجه به شرایط موجود در کن، کشاورزی و باغداری به صرفه نیست و اغلب مالکان بزرگ، باغ‌هایشان را به قطعات کوچک‌تر تقسیم کرده و فروخته‌اند. همین موضوع سبب شده است تا خرده مالک در این محله زیاد شود. او می‌گوید: «راه‌حل رفع مشکل باغداران در مرحله نخست معرفی این محله قدیمی و کهن است که بیشتر از خود «تهران» قدمت دارد. مرحله دوم معرفی محصولات و تولیدات محلی کشاورزی و باغداران کن است که با انجام این کار می‌توانیم این محله را به‌عنوان قطب گردشگری شهر، در ذهن شهروندان جا بیندازیم. براساس گفته قدیمی‌ها و تاریخ شفاهی، قدمت باغ‌های این محله بیش از ۵۰۰ سال تخمین زده شده است.
کشاورزی و نگهداری از این باغ‌ها در قدیم شغل اصلی اهالی بوده و زندگی‌شان تنها از راه کشاورزی تأمین می‌شده و به همین دلیل این شغل بین اهالی موروثی است. اکنون با توجه به شرایط موجود، باغداری برای کشاورز یا باغدارها به‌صرفه نیست. این محله پتانسیل و ظرفیت‌های لازم را دارد. تنها باید از کشاورزان و باغداران حمایت شود تا علاوه بر ایجاد درآمد پایدار، زمینه اشتغالزایی برای جوانان این محله نیز فراهم شود. چون اغلب جوانان، دیگر به شغل آب و اجدادی خود مشغول نیستند و بر این باورند که درآمد آن برای زندگی آنها کافی نیست.»
- چشم انتظار اجرای مصوبات
جشنواره امسال در محوطه یکی از باغ‌های توت کن برپا شده و درختان انبوه آن برسر حاضران سایه انداخته است. دبیر شورایاری محله کن، همزمان در حال آماده‌سازی محیط جشنواره برای استقبال از مهمانان است. او برپایی این جشنواره را به فال نیک می‌گیرد تا با حضور مسئولان و مدیران شهری بتواند مطالبات باغداران و اهالی را به گوش آنها برساند.
یکی از مشکلات عمده محله کن که ساکنان به سبب بافت مسکونی و باغ‌های خود با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، اجرایی نشدن طرح تفصیلی محله است. او در این‌باره می‌گوید: «در سال ۱۳۹۸ طرح تفصیلی باغ‌ها و زمین‌ها و در اواخر سال ۱۳۹۹ طرح بافت مسکونی به تصویب رسیده ولی متأسفانه در مرحله اجرا باقی مانده و اهالی بلاتکلیف شده‌اند. به سبب وجود مهاجران و اتباع خارجی که برخی از آنها نیز موجه نیستند و با توجه به نزدیک بودن به پایتخت و حضور کارتن‌خواب‌ها در این محدوده و نداشتن مجوز برای حصارکشی، امنیت باغ‌ها به شدت کاهش یافته است.
به موجب دل مشغولی‌های اهالی و خسارت‌های وارد شده به باغداران اگر قدم‌های جدی و سریعی برداشته نشود، مردم به دلیل مشکلات اقتصادی و امنیتی، دیگر توان حفظ این فضا را نخواهند داشت. از مسئولان شهری تقاضا داریم هرچه زودتر مصوبات را اجرایی کنند.» بخش عمده‌ای از توت شهر تهران را «کن» تأمین می‌کند و وسعت باغ‌های این محله در مقایسه با توتستان‌های «فرحزاد» بیشتر است. برخی از کشاورزانی که خرده مالک هستند، اکنون محصولات خود را به دلال‌های محلی می‌فروشند، اما تلاش می‌کنیم با برپایی جشنواره‌های ویژه از محصولات باغ‌های کن، شهروندان را با این قطب گردشگری در منطقه ۵ آشنا کنیم.»
- باغ‌های کن ساماندهی می‌شوند
«محمد سالاری»، عضو شورای اسلامی شهر تهران هم از جمله مهمانان این جشنواره است که با اعلام خبر خوشی، به دل نگرانی‌های باغداران پایان می‌دهد و خاطره‌ای فراموش نشدنی از سومین جشنواره توت کن به یادگار می‌گذارد. او با اشاره به اینکه این محله می‌تواند به قطب گردشگری در جهان تبدیل شود، می‌گوید: «در زمان به بار نشستن درختان، نزدیک به ۴ هزار تن توت از باغ‌های بخش کن چیده و به بازار عرضه می‌شود. در واقع این جشنواره فرصت مناسبی برای معرفی باغ‌های قدیمی و محصول ناب کن است و این باغ‌ها باید حفظ شوند. در همین راستا، برای نخستین بار توانستیم یک طرح موضعی «ساماندهی باغ‌های انبوه شهر تهران و محدوده کن» را به‌عنوان ارزشمندترین عرصه تفرجگاهی، با مشارکت ذینفعان و مردم به نتیجه برسانیم.
در «شورای عالی شهرسازی» به این نتیجه رسیدیم که در کن می‌توان یک بارگزاری حداقلی با سازه‌های سازگار با باغ‌ها در نظر گرفت و شهرداری تهران نیز در همین زمینه باید عرصه‌های عمومی اعم از کوچه باغ‌ها، و نهرها و... را با بهترین متریال مناسب‌سازی و نورپردازی کند تا از فضای بی‌دفاع شهری خارج شود. همچنین باید مشاغل نامتجانس شهری از این محدوده بیرون برود تا کن به یک عرصه عمومی در مقیاس شهری و ملی تبدیل شود و باغداران ضمن حفظ درختان خود، یکسری بارگزاری‌های حداقلی سبک و سازگار با فضای تفرجگاهی ایجاد کنند تا از سراسر کشور به این مکان بیایند و در اختیار شهروندان قرار بدهند تا در آمدزایی هم برای باغداران داشته باشد.
با انجام این اقدامات، گردشگران خارجی می‌توانند کن را به‌عنوان یک مقصد گردشگری در نظر بگیرند. کن با این همه درختان کهنسال، آب و هوا، نهرها و قنوات اگر مانند اراضی «عباس‌آباد» با آن برخورد شود، می‌تواند یک «برد برد» برای کن باشد. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های انبوه و به هم‌پیوسته شهر تهران در محله کن واقع شده‌اند.
احساس تعلق خاطر و تعصبی که تک تک شهروندان این محدوده به باغ‌های کن دارند، سبب شده است تا بیشترین اهتمام را در صیانت و حفاظت از این باغ‌ها داشته باشند. از مهم‌ترین اولویت‌های مدیریت شهری جدید، صیانت از باغ‌ها، فضای سبز و میراث‌های طبیعی و دارایی‌های ارزشمند شهر است و پروژه‌هایی مانند «دژباغ» کن که محرک توسعه هستند، ضمن اینکه بخشی از سرانه‌های فرهنگی، اجتماعی و تفریحی محله را پوشش می‌دهند، می‌توانند یک الگوسازی برای اهالی کن باشند. این محدوده در اصل یک ظرفیت عظیمی داشت و به‌عنوان باغ‌های انبوه کن یا باغ‌های انبوه شهر تهران، طی دهه‌های گذشته به آن بی‌توجهی شد و بخش عمده‌ای از آن از بین رفت.»
- اهالی کن شایسته بهترین‌ها هستند
«محمود کلهری» شهردار منطقه ۵ در سومین جشنواره توت کن با اشاره به اینکه طرح‌های در نظر گرفته شده برای کن در شهر تهران بی‌نظیر است، گفت: «طرح تفصیلی کن در کمیسیون ماده پنج تصویب شده است و حتی شهردار تهران تأکید زیادی به تصویب این طرح داشت.»کلهری، در سومین جشنواره توت کن می‌گوید: «جشنواره‌های توت و خرمالو می‌تواند تأثیر بسزایی در معرفی جاذبه‌های کن و ارزش و اهمیت آن داشته باشد. فعالیت در امر کشاورزی، کار بسیار ارزشمند و مقدسی است. همان‌گونه که فعالیت در امر تولید مهم است. در امر کشاورزی در کلانشهری مانند تهران نیز فعالیت کردن ارزش و اهمیت مضاعف و دو چندانی دارد.
چراکه پایتخت، باغ‌های به هم پیوسته گذشته را از دست داده و حفظ باغ‌هایی مانند کن و فعالیت در آن ارزشمند است. از این بابت، مردم کن شایسته بهترین‌ها هستند و اگر درک کنیم و بفهمیم باید به شایستگی از آنها قدردانی کنیم. در طرح تفصیلی برای باغستان‌ها و توتستان‌ها برنامه‌ریزی شده است و برای محصور کردن باغ‌ها و ساخت‌وسازها مجوز و پروانه داده می‌شود. به دلیل اهمیت این موضوع در کن کارگروه ویژه‌ای با نام «توسعه کن» تشکیل دادیم تا موضوعات رها نشوند، چون کن را فرا منطقه‌ای می‌دانیم.
اکنون طرح‌هایی در کن در دست اقدام است که در تهران کم‌نظیر است. برای مثال، پروژه دژباغ در محله کن که در مرحله اجراست و به توسعه کن کمک می‌کند. همچنین «پل تاریخی» کن که در این دوره اعتباری چند میلیاردی برای بازسازی آن هزینه شده است و در چند روز آینده افتتاح می‌شود و برای احیای حمام «اسماعیلیون» نیز برنامه‌ریزی شده است.»
ثبت ملی ۲ فرآورده
توت کن
از توت کن ۲ فرآورده پرطرفدار به‌عنوان آثار غیرملموس محله کن به ثبت ملی رسیده است. شیره «توت سفید» و «کوفک»، ۲ محصولی است که اهالی کن سالیان سال با مهارت غیرقابل وصفی آن را تهیه و عرضه می‌کنند. شیره توت سفید، مرغوب‌ترین نوع شیره توت است. شیره توت سفید یا دوشاب توت، به تقویت معده، روده و کبد کمک می‌کند. آنتی‌اکسیدان موجود در آن سبب پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها می‌شود. کوفک نیز از توت خشک شده به همراه مغز گردو درست می‌شود و به شکل حلوا است.