همشهری آنلاین _ ابوذر چهل امیرانی: در صفحه «یک خیابان از یک محله» هرهفته وارد یکی از خیابان‌های منطقه ۱۷ می‌شویم تا بدانیم چطور شکل گرفته و ساکنانش در گذشته چه روزگاری داشتند و وضعیت کنونی آن چگونه است. این هفته به خیابان شهید «سرلشکر خلبان فتحعلی غلامرضایی» رفتیم که به خیابان زمزم معروف است؛ معبری که به بازار کاشی و سرامیک شهر تهران تبدیل شده است.
«زمزم» از کوچک‌ترین محله‌های منطقه ۱۷ است که از شمال به خط آهن تهران‌ـ اهواز، از شرق به خیابان برادران رضایی، از جنوب به بزرگراه شهید چراغی و از غرب به خیابان آل احمد محدود می‌شود. این محله در ناحیه ۲ شهرداری منطقه قرار دارد و مساحت آن ۴۱/۴۷ هکتار است.
این محله قدیمی، از مراکز مهم اقتصادی منطقه ۱۷ به شمار می‌رود که طی سال‌های اخیر به دلیل رونق بازار کاشی و سرامیک در خیابان شهید سرلشکر خلبان فتحعلی غلامرضایی که نام قدیم آن زمزم بوده، بین شهروندان تهرانی و استان‌های دیگر معروف شده و خانواده‌ها به‌خصوص سازندگان مسکن برای خرید به آن مراجعه می‌کنند. با این وجود، اینجا روزگاری نه چندان دور باغی سرسبز و باصفا بوده است. در ۲ سر خیابان شهید غلامرضایی، باغ‌های میوه و زمین‌های صیفی زیادی وجود داشت. وسط این باغ‌ها و مزارع حوضچه‌های روباز و استخرهای بزرگی قرار داشت که ظهرهای تابستان، بچه‌ها در آنها آبتنی می‌کردند. یکی از این باغ‌ها متعلق به فردی به نام «اسماعیل خان» و مالک باغ دیگر فردی ارمنی معروف به «موسیو» بود. این باغ‌ها در زمان موشکباران تهران پناهگاه اهالی بود و خانواده‌ها مهمانی‌های خود را هم همانجا برگزار می‌کردند.
- ساختمان‌ها کمر خمیده‌اند
زمین‌های محله زمزم و به تبع آن خیابان شهید سرلشکر خلبان فتحعلی غلامرضایی تا ۷۰سال پیش جزء محدوده حریم و حاشیه تهران محسوب می‌شد و کشاورزی و دامداری در آن رونق زیادی داشت. این روزها در این خیابان گاراژهای زیادی وجود دارد که سال‌ها قبل از آنها برای نگهداری احشام استفاده می‌شد و اینک به تعمیرگاه خودرو و انبار کاشی، سرامیک و سنگ تبدیل شده است. در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب و اوایل انقلاب، مهاجران زیادی در این بخش از منطقه ساکن شدند که بیشتر آنها از شهرهای آذری‌زبان مهاجرت کرده بودند. به همین دلیل، در مدت کمی این محدوده از منطقه‌ای کشاورزی و دامپروری به محدوده‌ای مسکونی با تراکم بالای جمعیت تبدیل شد. بیشترین ساکنان این خیابان را شاهسون‌ها و سرابی‌ها تشکیل می‌دهند، اما در سال‌های اخیر اقوام دیگر کشور و اتباع خارجی به‌ویژه افغانستانی‌ها در آن ساکن شده‌اند.
در کنار گاراژهای باقیمانده‌ای که از سال‌های دور در خیابان شهید غلامرضایی باقی مانده و جزء ظرفیت‌های توسعه آن محسوب می‌شود، با بافت ریزدانه‌ای مواجهیم که اغلب ساکنان آن را خانواده‌های طبقه کارگر تشکیل می‌دهند. به همین دلیل، خیلی‌ها توان نوسازی خانه‌های خود را ندارند و یکی از مشکلات خیابان شهید غلامرضایی بافت فرسوده آن است. براساس آمار، بیش از ۶۰درصد از بافت این بخش از منطقه فرسوده و دیوار بسیاری از بناها خمیده شده است. بر این اساس با وجود افزایش مجتمع‌های مسکونی و آپارتمانی، نوسازی املاک موجود در این خیابان فاصله زیادی تا حد مطلوب دارد و تنها ۳ درصد املاک به‌صورت مجتمع و آپارتمانی درآمده‌اند.
- رسم خوبی که زنده ماند
«دیوار مهربانی» با شعار «نیاز داری، بردار. نیاز نداری، بگذار» ۶ سال پیش در تقاطع خیابان‌های شهید غلامرضایی و شهید عباس تقوایی اجرا شد و ساکنان محله‌های زمزم و زهتابی روی آن لباس و کنار دیوار وسایل ضروری زندگی قرار دادند تا هم‌محله‌ای‌های نیازمندشان استفاده کنند. با اینکه این دیوار در همه جا کارایی خود را از دست داده، اما هنوز هم در این معبر جای خود را حفظ کرده است. به‌طوری که هروقت در خیابان شهید غلامرضایی تردد کنید چند دست لباس روی این دیوار می‌بینید.
- بوستان زمزم، پاتوق اهالی
بوستان زمزم پاتوق اصلی ساکنان خیابان شهید غلامرضایی و اطراف آن است؛ بوستانی که حدود ۵۰ هزار و ۶۰۰ مترمربع مساحت دارد و سال ۱۳۶۶ ساخته شده است. همه روزه اهالی در این بوستان سرسبز گردهم می‌آیند و در کنار تفریح و پر کردن ریه‌های خود از هوای پاک، از حال و مشکلات همسایه‌ها و هم‌محله‌ای‌ها باخبر می‌شوند. حضور اهالی در این بوستان فقط به خاطر فضای سبز و دلنشین آن نیست. در دل این بوستان ۲ جوان برومند آرمیده‌اند که نام و نشانی ندارند و اهالی هر روز با حضور در مقبره این ۲ شهید گمنام، به نیابت از خانواده‌های‌شان برای این ۲ شهید فاتحه می‌خوانند. یکی از آنها غواصی است که در ۲۴ سالگی در عملیات کربلای ۴ به شهادت رسیده و دیگری در ۲۱ سالگی جان شیرین خود را در عملیات خیبر فدای دین و انقلاب اسلامی کرده است. پیکر پاک این شهیدان ۲۳ شهریور سال ۱۳۹۴ همزمان با سالروز شهادت حضرت جوادالائمه(ع) در بوستان زمزم دفن شد.
- ورزشکاران چشم‌انتظارند
چهره صنعتی خیابان شهید غلامرضایی به سیمای مسکونی آن می‌چربد و دلیل آن فعالیت ده‌ها واحد کاشی و سرامیک و گاراژها و مغازه‌های تعمیر خودرو است. به همین دلیل کمتر می‌توان در آن شاهد تردد خانواده‌ها بود، اما سال ۱۳۹۲ با زمین خوردن کلنگ ساخت مجموعه فرهنگی و ورزشی زمزم اهالی امیدوار شدند تا این بخش از منطقه هم توسعه پیدا کند و روح زندگی در آن بیشتر بدمد. کارها به سرعت درحال انجام بود و در مدت کمی زمین حفاری و سازه‌های فلزی در آن بنا شد، اما پروژه به یکباره تعطیل شد. حالا ۸ سال از آن زمان گذشته و هنوز خبری از ادامه ساخت و پایان ساخت این مجموعه نیست. دلایل روشنی برای علت این تعطیلی وجود ندارد و سعی خواهیم کرد در آینده‌ای نزدیک این موضوع را از مسئولان مربوطه پیگیری کنیم.
- خروج از بن‌بست
یکی از مشکلات مهم خیابان شهید غلامرضایی نبود دسترسی به معابر اطراف از جمله بزرگراه شهید چراغی بود.
رانندگان عبوری برای دستیابی به این بزرگراه، محله‌های نعمت‌آباد و عبدل‌آباد، همچنین شهرهای اطراف تهران از جمله اسلامشهر مجبور به طی مسافت زیادی بودند تا اینکه شهرداری منطقه اقدام به خروج این معبر از بن‌بست کرد.
با تعریض چند کوچه، این دسترسی ایجاد شد و اینک ساکنان محله زمزم به راحتی می‌توانند از خیابان شهید غلامرضایی وارد بزرگراه شهید چراغی شوند. اجرای این طرح رضایت خریداران بازار کاشی و سرامیک را هم به دنبال داشته است و مجبور نیستند وقت و انرژی زیادی برای خروج از خیابان شهید غلامرضایی تلف کنند.