همشهری آنلاین_راحله عبدالحسینی: طبیعت بکر و زیبای لواسانات و شمال پایتخت در فصل تابستان میزبان گردشگران است. افزایش گردشگران هر چند رونق اقتصادی را در پی دارد.
اما مسئولان محیط زیست نگران آسیب‌های وارد شده به طبیعت هستند. گرمای هوا منجر به خشک شدن علوفه‌های یک‌ساله می‌شود و احتمال حریق در جنگل‌ها و مراتع افزایش پیدا می‌کند تا جایی که کوچک‌ترین جرقه و آتش با سرعتی زیاد گسترش پیدا می‌کند و سطح وسیعی از عرصه‌های منابع‌طبیعی دچار آتش‌سوزی می‌شود. از دست‌رفتن پوشش گیاهی هم که جای خود دارد. در این گزارش راه چاره برای حفظ رونق گردشگری و نیز محیط‌زیست را از مسئولان و محیط‌بانان اداره محیط‌زیست شمیرانات جویا شده‌ایم.
آتش‌سوزی‌های اخیر در جنگل‌های گلستان را به خاطر داریم؛ همان حادثه ناگواری که بخش زیادی از منابع طبیعی شمال کشور را در محاصره آتش قرار داد و دوستداران محیط‌زیست را اندوهگین کرد. با آغاز فصل تابستان و وزش باد، این اتفاق می‌تواند در جنگل‌ها و مراتع شمیرانات نیز رخ دهد. هر چند می‌دانیم که اقلیم شمیرانات طوری است که آتش‌سوزی طبیعی کمتری در مراتع آن اتفاق می‌افتد. در مقام مقایسه باید گفت که آتش‌سوزی در پارک ملی خجیر و سرخه‌حصار بیشتر از منطقه حفاظت شده در شمیرانات است. علت هم به خنکی هوا و تردد کمتر خودروها در محدوده مربوط می‌شود. با این حال با دیدن کوچک‌ترین نشانه‌ای از آتش‌سوزی، اطفای حریق انجام می‌شود. هر چند شهروندان به رعایت نکات زیست‌محیطی آشناتر باشند، این دست اتفاقات کمتر رخ می‌دهد.
- سهل‌انگاری، متهم ردیف اول است
«علینقی حیدریان» مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران درباره علت‌های وقوع آتش‌سوزی در حریم سبز شمال تهران می‌گوید: «جایی که جنگل‌های انبوه وجود دارد، معمولاً با گرمای هوا و وزش بادهای گرم احتمال آتش‌سوزی پدید می‌آید. مراتع با گرم شدن هوا، چندان در معرض آتش‌سوزی قرار نمی‌گیرند.
سهل‌انگاری در بروز آتش‌سوزی در مراتع حرف اول را می‌زند. ۹۸ درصد علت آتش‌سوزی‌ها در اقلیم تهران از سوی شهروندان سهوی اتفاق می‌افتد. به‌عنوان مثال گردشگرانی که برای طبیعتگردی راهی مناطق شمال تهران می‌شوند، روی هیزم چای درست می‌کنند و یادشان می‌رود آتش را کاملاً خاموش کنند. چند ساعت بعد که بادی می‌وزد، آتش به مرتع همجوار می‌رسد و شعله‌ور می‌شود. چوپان‌هایی که در طبیعت هستند و فراموش می‌کنند که آتش را خاموش کنند نیز باعث به وجود آمدن چنین حوادثی می‌شوند. پس حتی اگر بگوییم صد در صد آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های حریم شمال تهران به دست بی‌احتیاطی شهروندان اتفاق می‌افتد، بیراه نگفته‌ایم.»
حیدریان صحبت‌هایش را درباره تأثیر گرم شدن هوا بر وقوع آتش‌سوزی پی می‌گیرد و ادامه می‌دهد: «زمانی که از اقلیم جنگل‌های آمازون یا انبوه جنگل‌های شمال کشور حرف می‌زنیم، می‌توانیم بگوییم وزش باد گرم باعث بروز آتش‌سوزی خود به خودی است. ولی در استان تهران معمولاً آتش‌سوزی با حوادث طبیعی مثل رعد وبرق، باد گرم و اشعه خورشید بسیار بسیار کم اتفاق می‌افتد و علت اصلی سهل‌انگاری انسانی است.»
- کاهش حریق
مقایسه آمارها نشان می‌دهد که در ۳ ماه نخست امسال با کاهش آتش‌سوزی مواجه بودیم. حیدریان می‌گوید: «۶۵ فقره آتش‌سوزی به مساحت ۴۰۵ هکتار در ۳ ماهه نخست سال گذشته در مراتع استان تهران و در ۳ ماهه نخست امسال ۸ فقره به مساحت ۶۰ هکتار رخ داده‌است.» این کاهش عدد و رقم‌ها هم علتی داشته که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران این‌طور بیان می‌کند: «با شورای روستاها و دهیاری‌های همجوار مراتع تفاهمنامه امضا کردیم. آموزش اطفای حریق هم برای آنان برگزار شد. اطفای حریق در ثانیه‌های نخستین به کاهش گستره آتش‌سوزی بسیار کمک می‌کند و نباید ثانیه‌های طلایی را از دست داد. آموزش برای همکاران هم انجام شد و تجهیزات اطفای حریق هم در اختیار همکاران قرار گرفت. تهیه و توزیع بروشورهای آموزشی برای گردشگران لواسان، در خروجی‌های تهران به لواسان انجام شد. همکاری شهروندان هم در کاهش آمار تأثیر بسزایی دارد.»
- ما هم مسئول محیط‌زیست هستیم
«سال گذشته در منطقه حفاظت شده شمیرانات، آتش‌سوزی نداشتیم.» این جمله را «حمید ناهیدی‌فر» رئیس اداره محیط‌زیست شمیرانات می‌گوید و ادامه می‌دهد: «همکاران ما در اداره منابع طبیعی استان تهران خارج از مناطق ۴ گانه حفاظت شده را پوشش می‌دهند و ما داخل مناطق حفاظت شده را پوشش می‌دهیم. خوشبختانه شهروندان با محیط‌زیست مسئولانه‌تر رفتار می‌کنند و همین رعایت کردن‌ها از جانب شهروندان باعث شده تا شاهد حریق به مراتب کمتری باشیم. از جمله اینکه شهروندان خود را مسئول می‌دانند تا از خاموش شدن آتشی که روشن کردند، قبل از ترک محل مطمئن شوند. از به جا گذاشتن بطری و ظروف فلزی در طبیعت خودداری می‌کنند که این موارد هم در نوع خود باعث بروز آتش‌سوزی می‌شود.»
به گفته ناهیدی‌فر، ۲ فقره آتش‌سوزی داخل منطقه حفاظت شده ورجین (در توک مزرعه لواسان و روستای راحت‌آباد شمیرانات) در سال گذشته اتفاق افتاد. که روی هم مساحت ۳ هزار و ۵۰۰مترمربع را دربرگرفت و بلافاصله اطفای حریق، انجام و از گسترش اتش‌سوزی جلوگیری شد. ناهیدی‌فر یادآوری می‌کند: «مهم‌ترین مسئله توجه گردشگران به خاموش کردن آتش و رها نکردن زباله‌ها در طبیعت است.»
- شمیرانات، قطب کشاورزی و گردشگری
موضوع را با «سیدکمال‌الدین محمدیان» رئیس شورای شهرستان شمیرانات در میان می‌گذاریم. محمدیان از جغرافیای شمیران می‌گوید: «شمیران از توپوگرافی خاص دامنه جنوبی البرز، مرتعی است و از روزگار گذشته تا به حال هم نگهداری دام در این محدوده انجام می‌شد. کوهستان‌ها و مزارع و دشت‌های رودبار قصران و لواسانات که همان دامنه جنوبی البرز و شمال تهران باشد، پوشیده از رستنی‌های خودرو و طبیعی و بسیار ارزشمند است.
در این محدوده گیاهان دارویی هم رشد می‌کند و به وفور یافت می‌شود. بنابراین از نظر اکولوژی طبیعی و چرخه طبیعت اهمیت ویژه‌ای دارد. اختلاف دمای بین دشت تهران و شمال تهران باعث چرخش هوا می‌شود. از سوی دیگر گیاهان دارویی مثل شیرخشت، کما، آویشن و دیگر گیاهان این محدوده در جهان منحصربه‌فرد است. به همین دلیل لواسانات و رودبار قصران را به‌عنوان ریه‌های تنفسی تهران تلقی می‌کنیم. از این‌رو نگهداری از اقلیم این منطقه به روشنی مشخص است. همه این ویژگی‌های طبیعی از جمله کوه‌ها، آبشار، گونه‌های گیاهی و جانوری و جنگل‌های طبیعی گردشگری خاصی را برای این محدوده رقم زده‌است. کشاورزی هم بعد از گردشگری دومین ویژگی شهرستان شمیران به حساب می‌آید.»
حضور گردشگر و بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی با محیط‌زیست مسئله‌ای است که محمدیان درباره آن بیشتر توضیح می‌دهد: «سیل گردشگر که مخصوصاً در روزهای پایانی هفته به طرف لواسانات و رودبار قصران سرازیر می‌شود راهی محیط طبیعی می‌شود. بساط آتش به پا کردن و غذا درست کردن هم زیر سایه درخت فراهم می‌کنند. آتش درست کردن همزمان با بادهایی که همواره در این محدوده می‌وزد باعث می‌شود کوچک‌ترین حرارت آتش به مراتعی که علف خشک دارند سرایت کند. گسترش آتش علوفه خشک بسیار سریع است. هر سال شاهد آتش‌سوزی مراتع هستیم.» او امکانات برای اطفای حریق را کافی نمی‌داند: «دهیاری‌ها به امکانات آتش‌سوزی مجهز نیستند.
بعد از وقوع آتش‌سوزی باید منتظر باشیم تا نیروهای آتش‌نشانی از لواسانات، اوشان فشم یا میگون راهی محل حادثه شوند. در این مدت نیروهای محلی دست به کار می‌شوند. این آتش‌سوزی هر سال با گرم شدن هوا، خشک شدن مراتع و ورود گردشگر به محدوده لواسانات رخ می‌دهد.»
- آتش به جان گیاهان دارویی و کمیاب
محمدیان راهکارها را این‌طور ارائه می‌دهد: «راه مقابله با بروز این حوادث که منجر به از دست رفتن سرمایه‌های ملی و طبیعی محدوده لواسانات می‌شود این است که امکانات برای اطفای حریق در اختیار بخشداری و دهیاری قرار بگیرد. از طرف دیگر گردشگران به این موضوع واقف باشند و سهل‌انگاری نکنند. لازم است محیط‌های امن با امکانات کافی برای تهیه آتش در اختیار گردشگران باشد. نه اینکه گردشگران هر نقطه از طبیعت را که بخواهند برای نشستن و آتش درست کردن انتخاب کنند. راهکار دیگر می‌تواند این باشد که نیروی نگهبان در اوقات تعطیل برای نظارت بر ایمنی لحاظ شود.
این نگهبانان می‌توانند از گروه دوستداران محیط‌زیست باشند که با عنوان انجمن حفاظت از محیط‌زیست به کارش ادامه بدهد.» به گفته او موقعیت جغرافیایی لواسانات و رودبار قصران شامل تپه و دره است: «وقتی آتش‌سوزی در تپه‌ای رخ می‌دهد، زمانی که به دره می‌رسد متوقف می‌شود و به تپه دیگر سرایت نمی‌کند. به همین دلیل آتش‌سوزی‌ها به شکل گسترده اتفاق نمی‌افتد.
اما همین آتش‌سوزی‌های اندک نیز از دست رفتن سرمایه طبیعی و ضایعه بزرگی است. سالیان سال زمان لازم است تا درختان و بوته‌ها و گیاهان ارزشمند دارویی که می‌سوزد، دوباره احیا شود و به چرخه طبیعت بازگردد. این زیان بزرگ و البته نامشهودی است. معمولاً آتش‌سوزی‌های بزرگ که در زاگرس و جنگل‌های گلستان اتفاق می‌افتد بازتاب خبری پیدا می‌کند. خوشبختانه دهیاران کمک‌رسان و آماده هستند و به سرعت آتش را اطفا می‌کنند.»
- امیرحسین کرمیان محیط‌بان منطقه حفاظت شده ورجین /با محیط‌زیست مهربان باشیم
«امیرحسین کرمیان» محیط‌بان اداره محیط‌زیست شمیرانات توجه به فنس و تابلوها در منطقه حفاظت شده را مهم می‌داند و می‌گوید: «اگر شهروندان وارد حریم حفاظت شده نشوند، آسیبی هم به محیط‌زیست وارد نمی‌شود و آتش‌سوزی هم اتفاق نمی‌افتد. در محدوده حفاظت شده ورجین دست‌کم سالی ۲ بار آتش‌سوزی رخ می‌دهد. با توجه به اطلاع‌رسانی انجام شده، شهروندان دقت بیشتری برای جلوگیری از وقوع حادثه آتش‌سوزی دارند. محیط‌زیست آسیب‌پذیر است. آسیب به محیط‌زیست هم قابل جبران نیست. پس بهترین راه مهربانی با طبیعت است.»
- عباس یافتیان، دهیار نیکنام ده /خطر در کمین گیاهان دارویی بومی است
«۲۵ آتش‌سوزی طی سال گذشته در مراتع و کوهستان اتفاق افتاد. ۸۵درصد این آتش‌سوزی‌ها در مناطق صعب‌العبور بود. جایی که ما نمی‌توانستیم بدون تجهیرات کافی به آن دسترسی داشته باشیم. آتش را در دامنه کوه و بخش جنوبی مهار کردیم. اما گستره آن به بخش شمالی رسید و خسارت به بار آورد.»
«عباس یافتیان» دهیار نیکنام ده با بیان این مطلب درباره خسارت‌های به جا مانده این‌طور توضیح می‌دهد: «گیاهان دارویی و مراتع در اثر این آتش‌سوزی‌ها از بین می‌رود. در مجموع علت ۸۰ درصد آتش‌سوزی‌ها هم سهل‌انگاری و بی‌احتیاطی گردشگران است. از گردشگران می‌خواهیم حتماً برای روشن کردن آتش از زغال استفاده کنند نه بوته‌ها و شاخه‌های درختان. در پایان سفر خود نیز از خاموش شدن آتش کاملاً مطمئن شوند. آتش‌سوزی‌ها شاید گستره وسیعی نداشته باشد اما گیاهان دارویی خودرو مثل آویشن، اسطوخودوس، چای کوهی، گون، گل‌های داودی و... را از بین می‌برد. در فصل بهار گیاهان برداشت می‌شود.
آتش‌سوزی در روزهای گرم تابستان، بوته گیاه را از بین می‌برد و دیگر دانه‌ای برای رویش در سال بعد باقی نمی‌ماند. این اتفاق بیشتر از آتش‌سوزی به محیط‌زیست‌بومی روستاهای لواسانات آسیب وارد می‌کند.» یافتیان جمعیت روستای نیکنام ده را ۵ هزار نفر برآورد می‌کند و ادامه می‌دهد: «در تعطیلات تابستان جمعیت روستا با حضور گردشگران به ۸ هزار نفر هم می‌رسد. جانمایی ایستگاه آتش‌نشانی یکی از خواسته‌های اهالی است که بارها درخواست آن را داده‌ایم و هنوز مجوزی صادر نشده‌است.»