همشهری آنلاین_حسن حسن‌زاده: اگر نام محله کاشانک برای مردم شهر یادآورماجرای انیس‌الدوله، سوگلی ناصرالدین‌شاه و سکونت رجال دوره قاجار است، برای اهالی این‌آبادی قدیمی شمیران ردیف تمام نشدنی چنارهای کهنسال و قنات‌های جاری را به ذهن تداعی می‌کند. آب زلال قنات‌هایی که امروز بیشتر آنها به خاطره‌ای در ذهن موسفیدان محله تبدیل شده و چنارها و درختان به جا مانده محله هم در حسرت آن آب زلال باقی مانده‌اند.
خشکسالی، کم‌آبی و به‌ویژه روزهای گرم تابستان، آبیاری چنارهای تشنه کاشانک را به یکی از دغدغه‌های اهالی محله تبدیل می‌کند. اگرچه طی سال‌های اخیر با ساخت یک مخزن بتنی در نزدیکی مسجدجامع کاشانک، بخشی از مشکل آبیاری درختان این محدوده برطرف شده است اما هنوز هم بسیاری از درختان کاشانک از نعمت آب قنات محروم هستند. سری به محله کاشانک زدیم و ابعاد این مسئله را بررسی کردیم.
توسعه شهر و ساخت‌وساز آپارتمان‌هایی که مثل قارچ از دل زمین سر برآورده‌اند چهره محله کاشانک را هم تغییر داده است. با وجود این، هنوز هم قدم زدن در دل پسکوچه‌های این محله، برای موسفیدان کاشانک یادآور روزهای خوش آن‌آبادی کهن است. روزگاری که به جای این غول‌های سنگی، همه جا پر بود از چنارهای قدبرافراشته و درختانی که سخاوتمندانه سایه خود را به رهگذران‌آبادی می‌بخشیدند.
اما درختان کاشانک منبعی تمام نشدنی از آب قنات داشتند و تشنگی برای چنارهای کهنسال‌آبادی معنایی نداشت. «داریوش شهبازی» تهران‌شناس از پیشینه قنات‌ها و چنارهای این‌آبادی پرآب می‌گوید: «کاشانک یک روستای کامل بود و به‌ویژه در دوره قاجار به دلیل امکاناتی مثل قنات، مسجد، گرمابه و... به شهرت رسید. روستای کاشانک گرمابه داشت. چون از آب روان و همیشه جاری قنات برخوردار بود. قنات‌های رحمان‌آباد، خانسفید، جوزدرختک و قنات تکیه آب مورد نیاز روستا را تأمین و درختان و چنارهای کهنسال‌آبادی را سیراب می‌کردند. وجود آب جاری همین قنات‌ها مهم‌ترین عامل آبادانی و سرسبزی کاشانک و درختان چنار قدبرافراشته آن بود.»
- وقتی مسیر قنات‌ها تغییر کرد
با توسعه ساخت‌وسازها مسیر برخی از قنات‌های قدیمی کاشانک هم مثل قنات‌های دیگر محله‌های شمیران تغییر کرد. اگرچه با توسعه شهر، آب مصرفی خانوارها با آب لوله‌کشی شهری تأمین شد اما دود تغییر مسیر قنات‌ها به چشم درختان کهنسال رفت. با وجود این در محله کاشانک هنوز هم پیدا کردن چنارهای کهنسالی که از روزگار گذشته به یادگار مانده‌اند کار سختی نیست.
در هر کوچه و خیابان این محله، چناری قدبرافراشته دیده می‌شود که خشکسالی و کم‌آبی را تاب می‌آورد و در همسایگی آپارتمان‌های بلندمرتبه به حیات خود ادامه می‌دهد. در همسایگی مسجدجامع کاشانک، جایی که صدای آب جاری قنات کاشانک روح را می‌نوازد، چناری کهنسال نگاه رهگذران را می‌دزد؛ چنار ۳۰۰ ساله محله با آب قنات کاشانک زنده مانده و به تنهایی نماد این محله قدیمی است.
«امیرمهدی امینیان» شورایار محله کشانک به چنار کهنسال محله اشاره می‌کند و از اهمیت آب قنات‌های کاشانک برای حفظ درختان محله می‌گوید: «در گذشته محله کاشانک پر بود از باغ‌های میوه و چنارهایی که حال و هوای یک‌آبادی خوش آب و هوا را زنده می‌کرد. درختان مثمر، چنارها و زمین‌های کشاورزی‌آبادی تنها با آب قنات آبیاری می‌شدند. آب قنات از دل زمین می‌جوشید. اهالی راه‌آب‌هایی ساخته بودند که این آب زلال پای همه درختان بریزد. متأسفانه طی چند دهه اخیر با توسعه ساخت‌وسازها، مسیر بسیاری از آن قنات‌ها تغییر کرد و حالا شمار زیادی از درختان محله از نعمت آن آب جاری محروم شده‌اند.»
- چنار ۳۰۰ ساله احیا شد، بقیه چنارها تشنه‌اند
به گفته اهالی محله، اکنون بخش زیادی از آب قنات‌های قدیمی کاشانک به دلیل توسعه ساخت‌وسازها در بالادست محله با تغییر مسیر وارد جوی خیابان می‌شود و هدر می‌رود. با وجود این، چند سال پیش به درخواست شورایاران و اهالی کاشانک اقدام مؤثری از سوی شهرداری برای استفاده از آب یکی از قنات‌های کاشانک انجام شد. در حوالی مسجدجامع کاشانک، مخزنی بتنی ساخته شد تا از آب قنات کاشانک برای آبیاری درختان استفاده شود.
امینیان می‌گوید: «اهالی کاشانک برای درختان و چنارهای قدیمی محله اهمیت خاصی قائلند. حدود ۸ سال پیش از شهرداری خواستیم برای احیای یکی از قنات‌های قدیمی محله وارد عمل شود. خوشبختانه در مظهر قنات کاشانک، مخزنی بتنی برای ذخیره آب قنات و آبیاری درختان ساخته شد و چند سالی است که آب این قنات برای احیای چنار ۳۰۰ ساله محله و درختان اطراف آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما ماجرا از این قرار است که در کاشانک حدود ۱۰۰ درخت چنار تنومند وجود دارد که از نعمت آب قنات و آبیاری به موقع محرومند. قرار بود بعد از ساخت منبع بتنی، آب قنات با لوله‌گذاری پای درختان چنار بریزد اما تاکنون این طرح به‌طور کامل اجرا نشده است.»
امینیان ادامه می‌دهد: «پس از ساخت مخزن بتنی، لوله‌گذاری اصلی به طول بیش از ۳ کیلومتر انجام شد و اکنون آب قنات به فضای سبز محدوده موزه حیات‌وحش دارآباد منتقل شده است. اما هنوز از لوله‌گذاری فرعی و نصب چشمه برای انتقال آب به معابر فرعی و آبیاری چنارهای محله خبری نیست. اگرچه در محدوده میدان کاشانک و یکی، ۲ خیابان محله چشمه نصب شده است اما فضای سبز خیابان پورابتهاج، درختان بوستان پردیس، لکه سبز ضلع شمال خیابان پورابتهاج تا محدوده موزه حیات وحش، فضای سبز محدوده ضلع شمال خیابان باهنر و... که ده‌ها چنار تنومند را در خود جا داده‌اند به دلیل تکمیل نشدن این طرح از آبیاری مستمر محروم مانده‌اند.»
- اهالی هوای چنارها را دارند
با وجود همه مشکلات، اهالی محله کاشانک که روزگار گذشته آن‌آبادی خوش آب و هوای شمیران را به خاطر دارند، در روزهای گرم تابستان آستین همت بالا می‌زنند تا چنارهای محله تشنه نمانند. اگرچه به دلیل کم‌آبی و خشکسالی استفاده از آب آشامیدنی برای آبیاری درختان ایده مناسبی نیست ولی اهالی محله امیدوارند با اجرای کامل طرح، تشنگی چنارهای کاشانک به‌طور کامل رفع شود.
امینیان می‌گوید: «شهرداری در روزهای گرم تابستان با تانکر چنارها و فضای سبز کاشانک را آبیاری می‌کند و اهالی هم گاهی از سر ناچاری و برای حفظ فضای سبز از آب آشامیدنی برای آبیاری درختان استفاده می‌کنند. متأسفانه در چند سال اخیر تعدادی از درختان زبان‌گنجشگ و نارون‌های کهنسال میدان کاشانک به علت همین بی‌توجهی و کم‌آبی خشکیدند. این درحالی است که اگرساز وکاری فراهم شود تا مثل گذشته آب قنات‌های کاشانک پای درختان بریزد، دیگر شاهد خشکیدن درختان نخواهیم بود. حتی اهالی آماده‌اند در صورت نصب چشمه در طول مسیر لوله اصلی، خودشان مسئولیت آبیاری درختان را برعهده بگیرند.»
- بهره‌برداری طرح‌ها تا پایان سال
موضوع را با «وحید اسماعیلی» رئیس اداره فضای سبز شهرداری منطقه یک در میان می‌گذاریم. او از بهره‌برداری طرح‌های استفاده از آب قنات‌ها برای آبیاری فضای سبز می‌گوید: «براساس ابلاغیه شهردار تهران برای مدیریت آب‌های سطحی و استفاده از پساب‌ها برای آبیاری فضای سبز، در محدوده منطقه یک شهرداری تهران پروژه‌هایی برای انتقال آب قنات‌ها به مخازن طراحی شده است که شامل محله کاشانک هم می‌شود.
امیدواریم این طرح‌ها در گام دوم تا پایان سال به بهره‌برداری کامل برسد و از آب قنات ذخیره شده در مخازن برای آبیاری درختان و فضای سبز استفاده شود.» اسماعیلی از آبیاری فضای سبز با تانکرهای آب می‌گوید: «با وجود مشکلاتی که خشکسالی و کم‌آبی به‌ویژه در روزهای گرم تابستان برای آبیاری درختان ایجاد می‌کند، فضای سبز منطقه یک به‌صورت مرتب به وسیله تانکرهای آب آبیاری می‌شود. البته دفعات آبیاری با تانکر براساس‌گونه درختان متفاوت است و از هفته‌ای یک تا ۳ بار انجام می‌شود.»