شورایاری‌ها از زمانی که روی کارآمدند، به‌عنوان بازوهای اجرایی شهرداری، سعی کردند باری از مشکلات بردارند؛ گاه با جلب مشارکت مردم در فرهنگسازی برای طرح‌هایی آزمایشی، مانند کاپ وگاه با یاری رساندن به اجرای پروژه‌های کوچک‌مقیاس یا حتی کمک به تأمین روشنایی معابر و بوستان‌های محله‌ای برای کاهش آسیب‌های شهری و... و. در هر حال این نهاد مردمی طی پنج دوره فعالیت، تلاش کرده تا در حد توانش در کنار مردم و شهرداری قرار بگیرد تا شهروندان در همه محله‌ها شاهد عمران و بهسازی و بهبود مسائل شهری باشند. در این گزارش مروری داریم بر انواع خدماتی که شورایاری‌ها به شهر و محله‌ها ارائه کرده‌اند.
طرح ۴۸ ساله تعریض خیابان شوش ملغی شد
محله راه‌آهن یکی از محله‌های قدیمی شهر تهران است که طی سال‌های گذشته توانست در سایه فعالیت شورایاری محله شاهد اتفاقات خوبی باشد؛ از تعیین تکلیف طرح‌های قدیمی گرفته تا ساماندهی طرح‌های جدید. یکی از طرح‌های بزرگ و مهم این محله که در دوره فعالیت شورایاری به سرانجام رسید طرح تعریض خیابان شوش بود. این طرح که ۴۸ سال مردم محله را سردرگم کرده بود و مسیر زندگی خیلی از اهالی را به واسطه تأثیرات منفی و بلاتکیفی تغییر داده بود، سرانجام به دنبال پیگیری‌های شورایاری محله و رسانه‌ای کردن این موضوع در شورای‌شهر تهران ملغی شد تا بعد از گذشت سالیان متمادی مردم محله روی خوش ببینند.
در طول سال‌هایی که این طرح بلاتکلیف مانده بود جمعیت زیادی از محله مهاجرت کردند و کسب و کارهای فراوانی در محله خاموش شد؛ از گاراژهای قدیمی گرفته تا واحدهای صنفی‌ریز و درشت. این طرح در طول ۴۸ سال گذشته فقط بر تن محله زخم نشاند و موجب شکل‌گیری نقاط بی‌دفاع شهری زیادی در حاشیه خیابان شوش شد. شورایاری به‌عنوان نماینده و صدای مردم محله بر تعیین تکلیف این طرح تأکید کرد تا جایی که گلایه‌های مردم به گوش شورای‌شهر تهران رسید و پس از بازدید نمایندگان، تعیین تکلیف این طرح به تصویب اعضا رسید. ملغی شدن طرح ۴۸ ساله تعریض خیابان شوش تنها طرحی نبود که شورایاری محله راه‌آهن آن را به سرانجام رساند، بلکه پاکسازی بزرگ‌ترین بوستان محلی راه‌آهن از شر آسیب‌های اجتماعی هم حسابی در این سال‌ها سر و صدا به پا کرد.
صحبت از بوستان امیریه است. مجموعه‌ای که در گذشته خوابگاه بی‌خانمان‌ها و محل مصرف موادمخدر معتادان متجاهر بود و احدی از اهالی محله جرأت ورود به آن را نداشتند، اما امروز به یکی از ظرفیت‌های محلی تبدیل شده است. حصارکشی بوستان امیریه، استقرار نگهبان در محل ورودی بوستان و ممانعت از پرسه آسیب‌دیدگان اجتماعی در آن در کنار ساماندهی زمین بازی باعث شده تا این بوستان به محل امنی برای اهالی محله تبدیل شود.
بعد از بوستان امیریه، نوبت بوستان خواجه‌دهی در همسایگی پایانه اتوبوسرانی بود. این بوستان هم به واسطه قرار گرفتن در انتهای کوچه خواجه‌دهی به هتل بی‌ستاره معتادان و مهاجران بی‌خانمان تبدیل شده بود. ترس و وحشت هنگام عبور از این محدوده تنها ارمغان این بوستان برای اهالی بود. ساماندهی بوستان یادشده هم سال‌های زیادی بود که در برنامه شهرداری قرار داشت، اما به نتیجه نرسیده بود. با پیگیری‌های مجدانه شورایاری محله، این بوستان بعد از انتقال مرکز DIC از انتهای کوچه پاکسازی شد و طرح ایجاد گلخانه محلی به جای آن اجرایی شد تا ضمن کارآفرینی در محله شاهد کاهش آسیب‌های اجتماعی در این محدوده باشیم.
- مشارکت در طرح ملی تولید ماسک
شورایاری‌ها رابط مدیریت شهری و مردم هستند. این افراد با توجه به ظرفیت محله‌ها و شناختی که از منطقه دارند، کارهای مدنی و عام‌المنفعه انجام می‌دهند، چراکه به این وسیله می‌توانند کمک‌حال مردم منطقه باشند و روشن است که کارآفرینی هم یکی از عرصه‌هایی است که شورایاران می‌توانند در آن نقش ایفا کنند. شورایارانی که ظرفیت و امکانش را در محله داشته‌اند، از کمک‌های شهرداری استفاده و فضاهایی برای کارآفرینی ایجاد کرده‌اند. این شورایاران به‌عنوان تسهیلگر وارد عمل شده‌اند و به‌عنوان مثال، برای خانم‌هایی که سرپرستی خانواده را به عهده داشته‌اند با استفاده از امکانات شهرداری از قبیل‌سراهای محله شغل ایجاد کرده‌اند.
این کارها در بخش‌های مشاغل خانگی مثل خیاطی، آشپزی یا تعمیرات و فروش لباس انجام شده است. اما مهم‌ترین کارهای این نهاد مردمی به نظر من در زمان کرونا انجام شده است. در این دوران شورایارها اعلام کردند با توجه به وخامت اوضاع و کمبود ماسک برای تولید ماسک و گان و وسایل بهداشتی برای بیمارستان‌ها نیاز به فضا دارند. این محیط در اختیارشان قرار داده شد و آنها از افراد محلی، از زن و مرد، دعوت کردند به تولید این لوازم مشغول شوند تا هم‌کاری برای خودشان ایجاد شده باشد و هم به بهبود وضعیت جامعه کمک شود. از سوی دیگر، شورایاری‌ها برای افراد بی‌بضاعت محله‌ها از اهالی کمک جمع‌آوری می‌کنند و به دست این افراد می‌رسانند.
گاه این کمک‌های مالی دستمایه ایجاد کار برای جوانان این خانواده‌ها می‌شود. شاید در یک نگاه بتوانیم این روند را کارآفرینی اجتماعی هم تعریف کنیم؛ چراکه هم برای فرد کار ایجاد می‌کنیم و هم از لحاظ اجتماعی فرد را نجات می‌دهیم تا بتواند دوباره وارد بازار کار شود. در سرای محله‌هایی مثل نظام‌آباد، شاهد و گرگان که مناطق کم‌برخوردار این منطقه هستند، به شکل بسیار خوبی کارآفرینی انجام شده و شورایاران نقش مهمی در آن داشته‌اند. با کمک مراکز مهارت‌آموزی و فنی و حرفه‌ای افراد محله را توانمند کرده‌اند و مهارتی را به آنها آموخته‌اند تا بتوانند برای خودشان شغل داشته باشند. حال که مسئله انحلال شورایاری‌ها مطرح شده است، باید گفت شورایاری‌ها سازمان‌های مردم‌نهاد محسوب می‌شوند. در کل مدنیت و بوروکراسی در تضاد و تقابل با هم قرار می‌گیرند. به دلیل اینکه کار مدنی‌کاری است که به شکل مردمی و اختیاری انجام می‌شود و نمی‌تواند در قالب یک کار بوروکراتیک مطرح شود. برعکس این، اگر مسائل اداری را به شکل مدنی مطرح کنیم، از انضباط‌کاری خارج می‌شود.
نهاد شورایاری هم اصلاً یک مقوله قانونمند نبوده است. یک مجموعه مردمی بوده و شکل بوروکراتیک نداشته که حالا با یک فرمان دولتی یا قضایی آن را منحل یا تضعیف کنیم. به بیان دیگر، نهاد شورایاری بر اساس یک دستور قانونی و دولتی شکل نگرفته که با یک دستور دولتی ملغی شود. پس باید ریشه‌ای به آن نگاه کنیم. مگر می‌توانیم به مردمی‌که بدون دستمزد برای مردم کار انجام می‌دهند، به مردمی‌که خیلی دلی مشکلات مردم را حل می‌کنند، بگوییم از فردا دیگر این کار را انجام ندهید؟ آنها در نهایت جایشان را تغییر می‌دهند و دوباره کارشان را ادامه می‌دهند.
- تعیین تکلیف سندهای اعیانی
شیوع بیماری «کووید ـ ۱۹» و اجبار به استفاده از فضای مجازی برای حفظ سلامتی و قطع زنجیره این بیماری فرصت خوبی برای نهادینه شدن فرهنگ زندگی مجازی و استفاده از این فضا برای آموزش‌های شهروندی شد؛ فرصتی که به واسطه روحیه مشارکت‌جویی برای مدیریت محله‌محور و سهیم شدن در حفظ و آبادانی هر محله میان شهروندان زنده شد.
البته در محله هفت‌چنار پیش‌تر از اینها این اتفاق افتاده بود و برنامه‌های آموزشی زیادی برای ارتقای کیفیت زندگی در کانال‌های واتس‌اپی و تلگرامی محله هفت‌چنار اجرا می‌شد. یکی از فعالیت‌های مهم در محله هفت‌چنار ایجاد اعتماد برای جلب مشارکت‌های مردمی بود. این حس اعتماد، با اجرای برنامه‌های آموزشی به افزایش حس مسئولیت‌پذیری اهالی کمک فراوانی کرد و به نحوی آنها هم پیگیر بودند تا مشکلات و مسائلشان را با شورایاری در میان بگذارند. یکی از این مشکلات مربوط به سندهای اعیانی اهالی کوچه شهید قمی‌نژاد، رسیدگی به نحوه وضعیت جمع‌آوری به‌موقع زباله‌ها از کوچه و خیابان‌ها بود. بخش دیگر فعالیت‌ها اجرای برنامه‌های فرهنگی در کانون‌های دانش‌آموزی و پایگاه‌های مساجد محله بود تا به نحوی خانواده‌ها خودشان برای برنامه‌های مشارکتی مانند کمک به نیازمندان برای تهیه بسته‌های حمایتی، تفکیک زباله از مبدأ و حفظ نظافت شهری پای کار باشند و از ظرفیت‌های موجود برای آبادانی محله استفاده شود.