همشهری آنلاین_مژگان مهرابی : وقتی مردم دست به دست هم داده و برای نزدیک‌تر شدن به ایده‌آل‌های زندگی‌شان شانه به شانه مدیران شهری آستین همت بالا می‌زنند. از این دسته طرح‌های مشارکتی در منطقه ۱۴ زیاد انجام شده است. کوچه رنگی، کوچه دوستی، کوچه بدون پسماند و... و حالا نوبت به اجرای طرح باغ اجتماعی رسیده که از قضا برای نخستین بار در تهران اجرا می‌شود.
با اینکه مدت زمان زیادی از انجامش نمی‌گذرد، اما توانسته تأثیر مثبت خود را در بوستان نارنج بگذارد. به گونه‌ای که اهالی محله تاکسیرانی دیگر ردی از چالش و معضل در این تفرجگاه نمی‌بینند. ایجاد امنیت و کاهش آسیب‌های اجتماعی، رفع مشکلات و کاستی‌های فضای سبز، ایمنی فضای بازی بچه‌ها و ده‌ها مزیت دیگر، پیامد اجرای این طرح است که رخ دادشان به مدد تلاش همیاران سبز صورت گرفته است.
کسانی که دوستدار محیط‌زیست هستند و داوطلبانه امور اداره پارک نارنج را عهده‌دار شده‌اند. آنها با همکاری و مشارکت صمیمانه تا جایی که در توان داشته‌اند مشکلات پیش رو را از سر راه برداشته و فضای سرسبز و زیبای بوستان نارنج را به تفرجگاهی امن و دوستداشتنی تبدیل کرده‌اند. به درخواست شهروندان محله تاکسیرانی سری به بوستان اجتماعی نارنج می‌زنیم تا هم گزارشی از اجرای طرح باغ اجتماعی تهیه کنیم و هم به نوعی قدردان تلاش همیاران سبز باشیم.
حاشیه بزرگراه شهید محلاتی، نرسیده به خیابان نبرد. بوستان سرسبز و زیبایی است که در هر فصل سال چشمنوازی خودش را دارد. پارکی بزرگ با امکانات تفریحی مناسب که هر روز میزبان بسیاری از شهروندان محله تاکسیرانی است. تا چند هفته پیش، «نارنج» نام داشت و حالا با اجرای طرح باغ اجتماعی، عنوان «بوستان اجتماعی نارنج» را به خود اختصاص داده است.
برای رفتن به مرکز مشاوره گل و گیاه و ملاقات با ریاحی، مجری طرح باغ اجتماعی باید به انتهای بوستان رفت. درست ضلع غربی آن. همین فرصتی را برای یک پیاده‌روی کوتاه فراهم می‌کند. قدم زدن در پیاده‌راه سنگفرش شده که مابین چمن‌ها تعبیه شده حس خوبی را القا می‌کند. دلنشین‌تر از آن دیدن نهری است که از لابه‌لای درخت‌ها عبور کرده و تداعی‌کننده کوچه باغ‌های قدیمی است. هرچه هست محوطه‌سازی این فضای سبز، گیرایی بالایی دارد. برای همین در هر وقت روز که کسی گذرش با پارک بیفتد، خانواده‌های زیادی را می‌بیند که در آلاچیق‌ها به تفریح و استراحت مشغولند.
- یک روز سه‌شنبه
در فاصله چند قدمی مرکز مشاوره گل و گیاه، تابلویی نصب شده که شناسنامه آن به حساب می‌آید. از اطلاعات درج شده روی آن، می‌توان پی برد بوستان نارنج قدمت چندانی ندارد. سال ایجادش به دهه ۸۰ برمی‌گردد و از قرار معلوم در برهه‌ای از زمان اینجا زمین زراعی بوده است. ساختمان مرکز مشاوره گل و گیاه خیلی بزرگ نیست. البته اتاق‌های زیادی دارد که مربوط به برگزاری کلاس‌های آموزشی آن می‌شوند. ریاحی قبل از آشنا شدن با همیاران سبز و گفت‌وگو با آنها لازم می‌داند تا توضیحاتی درباره طرح باغ اجتماعی ارائه دهد. او می‌گوید: «از اجرایی شدن طرح باغ اجتماعی زمان زیادی نمی‌گذرد. شاید ۲ ماه. اما در همین مدت کم تأثیر مطلوب خودش را گذاشته است.
اما اینکه چرا این طرح در بوستان نارنج انجام شد. به یک روز سه‌شنبه برمی‌گردد. یکی از برنامه‌های شهردار منطقه این است که روزهای سه‌شنبه حین دوچرخه‌سواری به محله‌ها و مکان‌های عمومی سر می‌زند در واقع هم استفاده از وسلیه نقلیه پاک را فرهنگسازی می‌کند و هم پای صحبت مردم می‌نشیند. آن روز هم به بوستان نارنج آمد و وقتی ظرفیت‌های اینجا را دید موضوع باغ اجتماعی را مطرح کرد. با این هدف که اداره امور پارک به دست خود شهروندان بیفتد و خودشان برای نگهداشت فضای سبز محله‌شان مشارکت کنند.» به گفته ریاحی این کار علاوه بر افزایش عرق محلی، باعث ایجاد روابط صمیمانه بین شهروندان می‌شود. درست اتفاقی که در محله تاکسیرانی رخ داده است.
- نظارت همگانی
اما چگونگی اجرای طرح که جذابیت‌های خودش را دارد. ریاحی در این‌باره توضیح می‌دهد: «بوستان نارنج بیش از ۸ هکتار وسعت دارد و به ۸ زون تقسیم شده است. هرکدام از زون‌ها را یکی از شهروندان برعهده دارد. ۱۸۸ نفر در مزارع خانواده ما مشغول کشت و زرع هستند. از بین آنها ۸ خانواده که از همه فعال‌تر بودند را انتخاب کردیم. اداره امور هر تکه از بوستان را به یکی از خانواده‌ها واگذار کرده‌ایم. تعداد اعضا روی هم ۵۰ نفر می‌شوند. ۵۰ همیار سبز. آنها موظفند فرم‌هایی که هفته‌ای در اختیارشان می‌گذاریم را پر کنند.» او یکی از فرم‌ها را نشان می‌دهد.
زمین بازی، نگهداری چمن، نگهبانی و امنیت، روشنایی، مبلمان شهری و سرویس بهداشتی از جمله مواردی است که به‌صورت جدول در این برگه نوشته شده و همیار سبز باید بعد از بررسی نکات ذکر شده کاستی‌های موجود را یادداشت کند. ریاحی می‌گوید: «پایان هفته همیاران سبز برگه‌ها را به ما تحویل می‌دهند و بر اساس آن علاوه بر اقدام برای رفع نواقص عملکرد عوامل پیمانکار فضای سبز هم سنجیده می‌شود.» ریاحی در ادامه به مشکلات پیش روی طرح اشاره می‌کند که در ابتدای امر شهروندان خیلی استقبال نکرده و بازتاب آن چنانی نداشته است. او می‌گوید: «بعد از یکی، ۲ هفته وقتی اهالی متوجه پیامدهای خوب طرح شدند خودشان هم پیشقدم شده‌اند.
حتی از دیگر محله‌ها به ما مراجعه می‌کنند و می‌خواهند که این طرح در بوستان آنها هم انجام شود. احتمال قوی در آینده نزدیک در بوستان سهند، زیتون و گلسار هم به باغ اجتماعی تبدیل می‌شوند.» به گفته ریاحی برای قدردانی از همیاران سبز که داوطلبانه وقت و انرژی خود را برای نگهداشت پارک می‌گذارند، هر هفته یک گلدان به آنها اهدا می‌شود.
- پاتوق سبز
آن چه درباره فواید طرح باغ اجتماعی باید می‌دانستیم عایدمان شد. اما اینکه همیاران سبز چقدر از مشارکت در اجرای طرح باغ اجتماعی احساس رضایت می‌کنند. سؤالی است که ریاحی ترجیح می‌دهد برای فهمیدنش با خود همیاران گفت‌وگو شود. از این‌رو رفتن به محل تجمع آنها را پیشنهاد می‌دهد. پاتوق همیاران سبز معمولاً کنار مزرعه خانواده است. برای اینکه در کنار نظارت بر امور پارک به محصولات مزرعه‌شان هم رسیدگی می‌کنند. ۶ـ ۷ نفری می‌شوند. لباس سفید رنگ با آرم همیار سبز به تن دارند. یکی، ۲ نفرشان هم داخل مزرعه مشغول کندن سبزی‌هایی هستند که خود کاشته‌اند. با دیدن ما دست از کار کشیده و از مزرعه بیرون می‌آیند.
بی‌توجه به گرمای طاقت‌فرسای مرداد ماه برای نظارت بوستان آمده‌اند. بشاش هستند و پویا. در چهره‌شان ردی از خستگی دیده نمی‌شود. «نجات عباسی» یکی از آنهاست. مرد سالمندی که بعد از بازنشستگی بیشتر وقت خود را در مزرعه می‌گذراند و حالا هم نگهداشت بخشی از بوستان به او واگذار شده است. می‌گوید: «یکی از دلخوشی‌های من آمدن به این پارک و کار در مزرعه‌ام است. از وقتی هم طرح باغ اجتماعی اجرایی شده صبح می‌آیم و سرکشی می‌کنم. اگر زباله‌ای روی زمین باشد یا گیاهی خوب آبیاری نشده باشد به کارگر فضای سبز گوشزد می‌کنم. وقتی همسایه‌ها من را می‌بینند که به نظافت پارک اهمیت می‌دهم، بیشتر رعایت می‌کنند. برای همین الان بروید و در پارک ببینید کوچک‌ترین زباله‌ای نمی‌بینید. پیش‌تر با اینکه کارگران فضای سبز جارو می‌کردند ولی بعضی‌ها توجه نکرده و زباله‌شان را روی زمین می‌ریختند.»
- ورود موتورسوار ممنوع!
«طاهره یکتا»، شهروند دیگری است که در طرح باغ اجتماعی شرکت کرده و یکی از فعال‌ترین بانوان منطقه است که در نگهداشت محیط‌زیست و پرورش گیاه حرف اول را می‌زند. می‌گوید: «هر روز برای سرکشی به پارک می‌آیم. فضای اینجا را دوست دارم. سال‌هاست در مزرعه خانواده فعالیت می‌کنم. به محیط‌زیست محله‌ام اهمیت زیادی می‌دهم. برای همین به‌عنوان همیار سبز انتخاب شدم.»
عرصه فعالیت او ۲۲۰۰مترمربع است. از اینکه نظارت بر بوستان به شهروندان واگذار شده حس خوبی دارد و متذکر می‌شود: «این کار حس تعلق به محله را بیشتر می‌کند. با گشت زنی‌ها شاید مواردی را متوجه شویم که شاید از دید پارکبان‌ها پنهان مانده باشد. هنگام گشتزنی مرتب به خانواده‌ها تذکر می‌دهم که حواسشان به بوته‌های خشک باشد و از درست کردن اجاق خودداری کنند. البته خیلی‌ها توجه نمی‌کنند. اشاعه فرهنگ حفظ محیط‌زیست اگرچه زمانبر است اما غیرممکن نیست.»
اما نکته مهمی که یکتا به آن اشاره می‌کند تردد موتورسوارهاست که برخورد جدی پارکبان‌ها را می‌طلبد. تردد آنها در بوستان می‌تواند دردسرهای زیادی را درست کند. او ادامه می‌دهد: «اغلب ما نگرانیم که مبادا موتورسواری از کنارمان رد شود و کیف‌مان را سرقت کند. اگر به آنها تذکر دهیم که وارد پارک نشوید توجه که نمی‌کنند هیچ بی‌حرمتی هم می‌کنند. بنابراین این کار نظارت مسئولان شهری را می‌طلبد.»
- خداقوت همسایه
حال دل همیاران سبز خوب است؛ از اینکه در کنار هم و همراه هم در انجام یک کار گروهی سهیم هستند خوشحالند. نوبت به «پروانه‌بابایی» می‌رسد، همیار دیگری که به گفته خودش بیش از ۴۰ سال است در این محله زندگی می‌کند. اما قبل از صحبت او، شهروندی از راه می‌رسد و با گفتن خداقوتی به همیاران سبز، می‌گوید: «خدا خیرتان دهد. از وقتی که پای اراذل از این پارک بریده شده خانم‌ها و بچه‌ها راحت‌تر برای تفریح می‌آیند.
قبلاً می‌ترسیدم بچه‌هایم را به پارک بفرستم. اما حالا خیالم راحت است.» زن جوان همیاران سبز را دعا کرده و برای استفاده از وسایل ورزشی به گوشه دیگری از پارک می‌رود. بابایی در ادامه گفته‌های بانوی شهروند می‌گوید: «متأسفانه این روزها شاهد وجود آسیب‌های اجتماعی در پارک‌ها هستیم. از زمان اجرای این طرح می‌توان به جرئت گفت موردی در بوستان نارنج دیده نمی‌شود. خیلی از همسایه‌ها که برای پیاده‌روی یا ورزش می‌آیند ما را که می‌بینند تشکر می‌کنند. همین خستگی را از تنمان بیرون می‌برد. او محله و بوستان نارنج را خانه دوم خود می‌داند و برای همین برای رفع مشکلات و کاستی‌های موجود نهایت تلاشش را به کار گرفته است.
بابایی ادامه می‌دهد: «با اجرای این طرح امنیت بر بوستان حاکم شده است. بانوان با فراغ بال می‌توانند در این فضا تفریح کنند. علاوه بر آن دوستان معمولاً عصرها دور هم جمع می‌شوند و با هم از خاطرات گذشته می‌گویند.»
- هر درخت یک اسم
«الهام بخشی» بانوی دیگری است که رخت همیارسبز به تن دارد. او به سرسبزی بوستان نارنج و دیگر بوستان‌های منطقه اهمیت زیادی می‌دهد. چراکه معتقد است شهر سبز و زیبا باعث آرامش و شادابی شهروندانش می‌شود. او از وقتی به‌عنوان همیار سبز در بوستان نارنج فعالیت می‌کند، با دقت تک تک درختان را زیر نظر دارد تا اگر به آفتی مبتلا هستند برای رفع آنها سریع اقدام کند.
می‌گوید: «این طرح اگر در دیگر بوستان‌های منطقه هم اجرا شود می‌توان پیش‌بینی کرد در مدت زمان کوتاهی با فضای سبز شادابی روبه‌رو هستیم. وقتی اهالی برای رسیدگی به این مکان‌ها تلاش می‌کنند، در واقع خود را سهیم می‌دانند و همین امر با نگهداشت پارک‌ها کمک می‌کند. اینکه فقط توقع داشته باشیم فقط شهرداری این کار را انجام دهد خیلی منصفانه نیست.» در حین گفت‌وگو، وجود یک تابلو که نام شخصی روی آن نوشته و به درخت نصب شده، نظر را جلب می‌کند.
«معصومه جمشــــــیدی» همیارسبز که زون ۸ را برعهده دارد، درباره آن توضیح می‌دهد: «این نوشته‌ها مربوط به نام اعضای خانواده همیاران سبز است. هرکدام از اعضا خانواده ما از همسر و فرزند و پدر و مادر و هرکسی که مورد توجه ماست روی تابلوها نوشته شده و به یکی از درخت‌ها نصب شده است. این کار به نوعی قدردانی مسئولان به شمار می‌آید و انگیزه مضاعفی به ما می‌دهد.»