همشهری آنلاین _ ثریا روزبهانی: با توجه به گستردگی پایتخت و دیگر مؤلفه‌ها خطرآفرین در مناطق، میزان خسارت هریک از حوادث در محله‌های یکسان نیست و هر منطقه و محله آسیب‌پذیری و مقاومت متفاوتی در برابر هریک از انواع مخاطرات دارد. در همین راستا، پروژه‌ای در سازمان «پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران» طراحی شد تا با استفاده از آن میزان خطرپذیری پایتخت را به شکل جزئی و به تفکیک محله‌ها شناسایی کند. از این طرح به‌عنوان «سند» خطرپذیری محله‌ها» نامبرده می‌شود. در این گزارش به سراغ دبیران ستاد بحران مناطق غرب تهران رفته‌ایم و سندخطرپذیری مناطق ۵، ۹، ۲۱ و ۲۲ را با آنها بررسی کرده‌ایم تا با مخاطراتی که محله‌های غربی را تهدید می‌کند بیشتر آشنا شویم و برای پیشگیری از وقوع آنها و کاهش خسارت احتمالی در صورت بروز با مدیران شهری مشارکت مؤثر داشته باشیم.
منطقه ۲۱
- امکانات کارخانه، ظرفیت مناسبی در زمان بحران
هدف اصلی طرح جمع‌آوری سند خطرپذیری محله‌های پایتخت، کاهش خطر در زمان بحران است. «هادی اسماعیلی»، دبیر ستاد بحران منطقه ۲۱، درباره سندخطرپذیری محله‌های این منطقه می‌گوید: «سند خطرپذیری محله‌های منطقه ۲۱ هم مانند دیگر محله‌ها تدوین شده است. براساس اطلاعات و داشته‌ها بررسی می‌شود که هر محله برای مقابله با بلایای طبیعی دارای چه کمبودهایی هستند. برای مثال، دسترسی به راه‌های اصلی یا فرسوده بودن محله‌ها و همچنین نزدیکی به مراکز درمانی، اورژانس و خدماتی مانند پمپ بنزین از جمله موضوعات مورد مطالعات بوده است. خوشبختانه منطقه ۲۱ منطقه جوانی است و در مقایسه با دیگر مناطق پایتخت، بافت فرسوده ندارد. از سوی دیگر از گسل‌های شهر تهران فاصله دارد. به همین دلیل در زمان وقوع زلزله احتمالی، آسیب‌پذیری کمتری خواهد داشت.
همچنین در برابر وقوع سیل نیز در این منطقه چندین رودخانه وجود دارد، اما بافت مسکونی آن فاصله بسیاری از آنها دارند. یا در حاشیه و مسیر رودخانه‌ها، برای قهوه‌خانه‌ها و رستوران‌ها مانند «کن» و «سولقان»، سازه‌ای ایجاد نشده است. باید به این موضوع توجه داشت که در شهر تهران ۵۰۰ کیلومتر شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی ایجاد شده است و برای همین وجود شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی و لایروبی‌های به موقع و آماده‌باش بودن شبانه‌روزی نهادهای مرتبط، در این سال‌ها در نقاط حساس و آبگیر برخلاف استان‌های دیگر شاهد وقوع سیل در تهران نبوده‌ایم. علاوه بر آن سازمان مدیریت بحران شهر تهران به تازگی سیستم هشدار سریع سیل را تهیه و نصب کرده است. علم و ابزاری که تاکنون به آن دسترسی نداشته‌ایم و اکنون با در اختیار داشتن آن می‌توانیم پیش از وقوع سیل آن را مدیریت کنیم.
خوشبختانه منطقه ۲۱ از ۵ شاخصی که در طرح سندخطرپذیری ملاک قرار گرفته بود، پتانسیل خطرآفرینی ندارد. از ۱۰۰ در ۱۰۰ وسعت منطقه، تنها ۹درصد آن مسکونی است و ۱۹۶ هزار نفر در آن سکونت دارند. بناهای این بخش به دلیل محدودیت ارتفاع به سبب فرودگاه «مهرآباد» ۳ یا ۴ طبقه است و ساختمان بلندمرتبه در اینجا وجود ندارد. وضعیت منطقه ۲۱ براساس این سند نگران‌کننده نیست و حتی می‌توان گفت رنگ آن سبز است.» هرچند که دبیر ستاد بحران این منطقه اعتقاد دارند سندخطرپذیری این منطقه در مقایسه با سایر مناطق وضعیت مطلوب‌تری دارد، اما براساس استناد به صحبت‌های معتمدان محلی و کارشناسان مدیریت شهری این منطقه هم به دلیل گذر روخانه کن و همچنین رودخانه قوری چای در معرض خطر سیل است. همچنین به گفته آتش‌نشانی به دلیل اینکه حجم و وسعت زیادی از این منطقه را کارگاه و کارخانه‌های صنعتی تشکیل داده است، حریق نیز از جمله مخاطرات تهدیدکننده این منطقه به شمار می‌رود.
خطرات منطقه ۲۱:
سیل به دلیل قرار گرفتن چند روخانه در این منطقه
حریق به دلیل صنعتی بودن بخش عمده‌ای از منطقه
آلودگی صوتی به دلیل همجواری با فرودگاه
منطقه ۵
- انبار نفت و رودخانه کن، بزرگ‌ترین تهدید منطقه
پروژه سندخطرپذیری محله‌های منطقه ۵ با هدف ارزیابی ریسک محله‌ها در مقیاس بلوک‌های مرکز «آمار ایران» یا همان محله تعریف شده است. «علیرضا حاجی حسینی»، دبیر و جانشین شهردار در ستاد مدیریت بحران منطقه ۵، درباره سند خطرپذیری منطقه ۵ می‌گوید: «در مرحله نخست مخاطرات محله‌های شهر تهران با تمرکز بر ۳ مخاطره مهم یعنی زلزله، سیل و زمین لغزش، شناسایی و نقشه آنها برای بلوک‌های جمعیتی تهیه شد. در مرحله دوم وضعیت آسیب‌پذیری بلوک‌های جمعیتی محله‌ها در ۵ گروه آسیب‌پذیری جمعیتی، اجتماعی اقتصادی، دسترسی، زیرساخت لرزه‌ای شناسایی و با وزن‌های مختلف محاسبه شده است.
در مرحله سوم با تلفیق‌لایه‌های مختلف، اطلاعات محله‌ها، میزان خطر استخراج شده و بلوک‌ها بر اساس میزان خطر آنها به بلوک‌هایی با خطر بسیار بالا، بالا، متوسط، کم و بسیار کم تقسیم‌بندی شده‌اند. این نتایج به ما کمک می‌کند تا با توجه به محدودیت امکانات و اعتبارات، درباره فعالیت‌ها و اقدامات ضروری برای کاهش ریسک در محله، تصمیم‌گیری کنیم.»
«علیرضا حاجی حسینی»، دبیر و جانشین شهردار در ستاد مدیریت بحران منطقه، به برخی از خطرات شناسایی شده اشاره می‌کند و می‌افزاید: «وقوع سیلاب در زمان بارش‌های فصلی در مسیل رودخانه «کن»، دسترسی نداشتن به محدوده شرقی بزرگراه «شهید همت» و ایجاد محدودیت برای تردد خودروهای امدادی در زمان بحران، انفجار و آتش‌سوزی در انبار نفت و ارائه راهکار انتقال به خارج از محدوده شهری و همچنین ایجاد مسیر اختصاصی ایمن از انبار نفت تا بزرگراه «شهید باکری» برای تردد خودروهای حامل نفت، وجود بافت فرسوده و ناپایدار، کمبود پایگاه اورژانس در ناحیه، گره‌های ترافیکی در اغلب محله‌ها، دسترسی نداشتن آتش‌نشانی تا کناره برج‌های مسکونی «اکباتان» با توجه به تعداد طبقات آنها و مسدود بودن پله‌های فرار، مشکل دسترسی و تردد خودروهای امدادی (آتش‌نشانی) به شهرک «آپادانا» و کمبود در ورودی و خروجی با توجه به جمعیت زیاد شهرک در زمان بحران از جمله خطرات محله‌ها محسوب می‌شود که برای آنها از سوی مدیریت بحران منطقه برنامه‌ریزی شده است. همچنین ستاد بحران منطقه نسبت به احصاء مشکلات ۲۹ محله منطقه فعالیت‌هایی را در دستور کار خود قرار داده است. در همین راستا با همکاری آتش‌نشانی برای ایمن‌سازی مدارس و اماکن عمومی اخطارهایی صادر کرده‌ایم.»
خطرات منطقه ۵:
سیل به دلیل قرار داشتن رودخانه کن و گذر آن از اغلب محله‌های این منطقه
زلزله به دلیل بافت فرسوده مسکونی برخی از محله‌ها
گره‌های ترافیکی به دلیل کم‌عرض بودن معابر و مشکلات ترافیکی
دسترسی نداشتن نیروی‌های امدادی و آتش‌نشانی در شهرک‌های آپادانا و اکباتان
انفجار به دلیل قرار گرفتن انبار نفت
منطقه ۹
- راهکارهای کلی، خطرات منطقه را برطرف نمی‌کند
در مرحله نخست در منطقه ۹ متغیرها، شناسایی و براساس آن موضوعات خطرپذیر در هر محله به چند دسته تقسیم شدند. «عباس خسروی»، دبیر سابق ستاد مدیریت بحران منطقه ۹ که در زمان فعالیتش سند خطرپذیری منطقه تهیه و تدوین شده است، درباره این سند می‌گوید: «برخی از آنها با جابه‌جا شدنشان رفع می‌شوند و برخی از متغیرها راهی برای برطرف شدنشان وجود ندارد. برای مثال، آلودگی صوتی فرودگاه و مخاطرات سقوط هواپیماها یکی از موارد سند خطرپذیری منطقه است که با خارج شدن فرودگاه از منطقه به کلی این خطر رفع می‌شود. آب‌های سطحی، سیل، فاضلاب شهری و بافت فرسوده، هم از دیگر خطرات منطقه هستند.
شاید با بروز برخی از این خطرات، یک محله و با معضل دیگری چندین محله درگیر شود. بخشی از این اطلاعات از سوی مهندسان مشاور هر منطقه و برخی دیگر از سوی شورایاری‌ها و معتمدان محلی جمع‌آوری شده که بسیار جامع و دقیق است. بخش چهارم اطلاعات، شناسایی میدانی مخاطرات بود که با همکاری گروه «دوام» انجام شد. برای مثال، در منطقه کوچه‌ای وجود دارد که جنازه یا فرد بیمار را با برانکارد باید عمودی از کوچه بیرون بیاورند. براساس این اطلاعات اکنون منطقه ۹ درگیر ۳ موضوع مهم و خطرپذیر است که عبارتند از آلودگی صوتی، آلودگی فاضلاب و وجود لوله بنزین و گاز. همچنین فرونشت زمین و جاری شدن سیل از دیگر موارد اشاره شده در سندخطرپذیری منطقه است.»
- تغییر کاربری کارگاه‌ها به انبار
علاوه بر این مخاطرات در جست وجوهای صورت گرفته، خطر دیگری نیز شناسایی شده است. «عباس خسروی»، دبیر سابق ستاد مدیریت بحران منطقه در این‌باره می‌گوید: «در قسمت غربی منطقه یعنی محله «فتح» کارگاه‌هایی وجود دارند که برخلاف کاربری اصلیشان، به انبار تبدیل شدند و مواد خطرآفرین در آنها نگهداری می‌شود مانند انبار روغن «ایرانول» با وجود مواد شیمیایی و چسب. شاید در صورت احتراق، تلفات این حادثه در منطقه بیشتر از زلزله باشد و برای اغلب خطرات شناسایی شده در منطقه، راهکار کلی وجود دارد.»
خطرات منطقه ۹:
سیل به دلیل شیب نامناسب منطقه
زلزله و تخریب منازل به دلیل فراوانی بافت فرسوده
حریق و انفجار به دلیل نگهداری مواد خطرآفرین و اشتعال زا در کارخانه‌ها و کارگاه‌های محله صنعتی فتح
آلودگی صوتی و خطر سقوط هواپیما به دلیل همجواری بافرودگاه بین‌المللی مهرآباد
آلودگی فاضلاب به دلیل نداشتن شبکه فاضلاب شهری
منطقه ۲۲
- برج‌های نا ایمن تا آتش‌سوزی چیتگر
اولویت مهم و شناسایی شده در سند خطرپذیری محله‌های منطقه ۲۲، به خطرپذیری برخی از محله‌های این منطقه در زمان وقوع زلزله معطوف می‌شود. «حمیدرضا روشندل»، دبیر ستاد بحران منطقه ۲۲، به دستاوردهای سند خطرپذیری منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید: «براساس اطلاعات گردآوری شده از سوی گروه‌های محقق، «زلزله» خط قرمز سند خطرپذیری منطقه ۲۲ محسوب می‌شود. باتوجه به پراکندگی و فراوانی برج‌های بلندمرتبه و ساختمان‌های مسکونی و همچنین جمعیت زیاد ساکن در آنها، در صورت وقوع زلزله، زنگ خطر شرایط بحران روشن می‌شود. چون در این شرایط امدادرسانی و ارائه خدمات، کار سخت و دشواری خواهد بود. از سوی دیگر، ریسک و احتمال آتش‌سوزی در آسمان خراش‌ها از دیگر موارد مطرح شده در سندخطرپذیری منطقه است.
متأسفانه نبود راه‌های سریع دسترسی به این برج‌ها یکی از دغدغه‌های ستاد بحران منطقه برای مدیریت شرایط بحران محسوب می‌شود.» روشندل در ادامه راهکار کاهش این مخاطرات را بیان می‌کند: «برج‌هایی باید مجوز پایان کار بگیرند که سیستم اعلان و اطفای حریق‌شان کامل باشد. این سیستم باید واقعی و به درستی کار کند نه اینکه به‌صورت نمادین برای گرفتن پایان کار فعال و پس از آن غیرفعال باشد. به همین دلیل باید در مرحله نخست، جواز پایان کار به جدیت و نظارت بیشتری به برج‌ها ارائه شود. همچنین ناوگان امدادی برای این بخش باید مجهزتر و بیشتر باشد و این اقدام نیاز به اختصاص بودجه ویژه‌ای دارد.»
- آموزش ۲ هزار نفر برای روزهای بحرانی
ستاد مدیریت بحران منطقه برای مقابله با این خطرها، تدابیری را از پیش در نظرگرفته است و آن را اجرا می‌کند. روشندل در این‌باره به برپایی کلاس‌های آموزشی وقت طلایی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بهترین و مؤثرترین راهکارامدادگر شدن، خود شهروندان هستند. برای همین دوره‌های آموزش «۷۲ ساعت وقت طلایی» در محله‌ها برای شهروندان و گروه‌های دوام برگزار می‌شود. ۷۲ ساعت اولیه پس از وقوع زلزله برای افرادی که زیرآوار ماندند، حیاتی و مهم است. چون بدن تا این مدت می‌تواند گرسنگی و تشنگی را تحمل کند. به همین دلیل اگر بدانند که چگونه می‌توانند به خودشان یا اطرافیانشان کمک کنند، فرد را از مرگ نجات داده‌اند. تاکنون بیش از ۲ هزار نفر در این زمینه آموزش دیده‌اند، اما این تعداد در مقابل جمعیت زیاد منطقه کافی نیست. در این رابطه دوره‌های آموزشی برپا و بسته‌های آموزشی نیز در بین اهالی توزیع می‌شود ولی متأسفانه شهروندان استقبالی برای فراگیری آن ندارند و ما مجبوریم مدام خودمان این مانورها و دوره‌ها را در محله‌ها برگزار کنیم. در واقع ستاد مدیریت بحران به سراغ آنها می‌رود تا از آنها دعوت کند برای کاهش خطرات احتمالی در زمان بلایای طبیعی از خود مراقبت کنند. آنها هنوز این خطرات را جدی نگرفته‌اند. خوشبختانه به دلیل اقدامات مؤثر و زمان‌بندی درست برای لایروبی مسیل و رودخانه‌های واقع شده در منطقه، احتمال وقوع سیل در این بخش بسیار اندک است.»
خطرات منطقه ۲۲:
سیل به دلیل قرار داشتن رودخانه کن
زلزله به دلیل قرار داشتن روی گسل چیتگر
حریق و دشواری اطفا آن، به دلیل وجود برج‌ها با تعداد طبقات زیاد، فراوانی جمعیت و نبود دسترسی سریع