همشهری آنلاین_معصومه حق‌جو: زبان هنر می‌تواند ابزاری مهم برای بیان این نیازها و مشکلات باشد و چه بهتر که زنان هنرمند این مشکلات را خلاقانه با زبان هنر به گوش مدیران و سیاستگذاران شهری برسانند. در همین راستا به تازگی اداره کل امور بانوان شهرداری تهران با همکاری مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری نمایشگاه آثار رویداد بزرگ فرهنگی و هنری «تهران شهری برای همه زنان» را به میزبانی خانه هنرمندان ایران برگزار کرد.
در این رویداد که به سرپرستی جمال رحمتی و با حضور فیروزه مظفری، مینا بحرینی، افسانه صانعی، فاطمه کرکه‌آبادی، ستاره حسینی، صبا طاهریان و وجیهه دانا برگزار شد، ١٠۵ بانوی هنرمند با هم‌اندیشی در ٧ کارگاه هنری، آثار خود را طی ۴روز در رشته‌های کارتون، عکس، نقاشی، حجم، گرافیک، طراحی و تصویرسازی ارائه کردند. این آثار طی ماه جاری به‌صورت حضوری و مجازی در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت.
«ندا جلیلی» یکی از هنرمندان نقاش است که در زمینه مپ آرت کار می‌کند و در این نمایشگاه، دو اثرش در معرض دید علاقه‌مندان قرار گرفت. آثار او تلفیقی از نقش برجسته و ترکیب مواد و نقاشی است. او می‌گوید: «در این دو اثر از نقشه تهران استفاده کردم و المان پرنده را هم به‌عنوان نماد زن به کار گرفتم. آینه را هم در جزئیاتی از نقشه تهران و قسمت‌هایی که مناطق مسکونی قرار داشتند به کار بردم. علت استفاده از آینه این بود که وقتی مخاطب خودش را در آینه می‌بیند، حس مسئولیت در قبال شهر به او القا شود.»
جلیلی معتقد است هر شهروندی در قبال شهر و مکانی که در آن زندگی می‌کند باید احساس مسئولیت داشته باشد. فارغ از تفکیک‌ها و تقسیم‌بندی‌های جنسیتی، تک‌تک افرادی که در یک مکان زندگی می‌کنند باید قانون‌هایی را در زندگی جمعی رعایت کنند تا بتوانند در کنار هم با آرامش و امنیت زندگی کنند.
این هنرمند برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی را بسیار مفید می‌داند: «هنرمندان قشری از جامعه هستند که حساس ترند و با همین حساسیت شاید بتوانند دقیق‌تر نگاه کنند و مشکلاتی که در شهر وجود دارد را با هنر خود به نمایش بگذارند. قاعدتاً ما توانایی حل مشکل را نداریم و این کار هنرمند نیست ولی هر هنرمندی معمولاً می‌تواند احساس خود را از محیطی که در آن زندگی می‌کند، به خوبی در اثرش بازتاب بدهد.»
این بانوی هنرمند معتقد است مشکلات یک شهر که زن‌ها از آن در رنج هستند، فقط مختص آنها نیست: «به نظرم با توجه به اینکه هرکدام از ما یک خانواده داریم مشکل یکی از ما می‌تواند مشکل همه جامعه باشد، بنابراین هر اندازه تلاش کنیم تا معضلی را حل یا مشکلی را بیان کنیم، در واقع کمک می‌کنیم با حل آن توسط مسئولان، مردم شهر در آسایش و امنیت زندگی کنند.»
او تکرار چنین فراخوان‌هایی توسط شهرداری را باعث آشنایی هنرمندان و انتقال تجربیاتشان با هم می‌داند و می‌گوید: «اقدام دیگری که می‌تواند شهرداری انجام بدهد، خریداری آثار هنری برای هدیه به کارکنان اداره‌هایی است که زیرمجموعه شهرداری هستند. این کار می‌تواند باعث دلگرمی هنرمند برای ادامه کار باشد. اجرای نقاشی دیواری داخل یا بیرون ساختمان‌های اداری توسط هنرمندان ساکن هر منطقه برای زیباسازی شهر هم راه دیگری برای حمایت از آنهاست. اگر مسئولیت اجرای نقاشی‌های دیواری ساختمان‌ها را به هنرمندان بسپارند هم از لحاظ مالی به آنها کمک می‌شود، هم ظاهر خشک ساختمان‌های اداری را متحول می‌کند.»
- نمایش معضلات شهر از طریق هنرمندان
«هدیه خوزان» بانوی هنرمند دیگری است که در این رویداد همراه با دیگر بانوان هنرمند، زندگی در تهران را از نگاه خود به تصویر کشیده است. او می‌گوید: «در ورکشاپ ۴ روزه‌ای که برگزار شده بود، تعدادی از هنرمندان دعوت شدند و در رابطه با موضوع «تهران شهری برای همه زنان» صحبت کردیم. هریک از هنرمندان از زاویه دید خود آثاری را در رشته‌های مختلفی هنری ارائه دادند.»
موضوع کارهای قبلی این هنرمند، محیط‌زیست و عوامل آسیب زننده به آن مانند پلاستیک، کمبود آب و... بوده و برای این نمایشگاه هم سعی کرده از این موضوعات بهره‌ببرد. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «یکی از گروه‌هایی که می‌تواند در کنترل استفاده از پلاستیک و آموزش مصرف‌گرایی و عدم مصرف‌گرایی تأثیرگذار باشد خانواده و در رأس آن، زنان هستند چون مدیریت خانه و تربیت کودکان برعهده آنهاست. در این نمایشگاه هم چون کارم انتزاعی بوده، به نوعی ارتباط زندگی شهری، مصرف پلاستیک و اینکه چگونه می‌توان بر روند کند کردن مصرف آن تأثیرگذار بود سعی کردم به تصویر بکشم.»
خوزان معتقد است در برگزاری چنین رویدادها یا نمایشگاه‌هایی نمی‌توان فقط نگاه جنسیتی داشت: «تهران باید شهری برای همه باشد. در چنین رویدادهایی با حضور هنرمندان زن و مرد در سطح شهر، زمانی که ارتباط نزدیک‌تری با مردم وجود داشته باشد، معضلات هم از طریق هنرمندان به نمایش گذاشته می‌شوند و همفکری‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد. بسیار کم پیش آمده چنین رویدادهایی داشته باشیم اما اگر بیشتر برگزار شوند یا ارتباط این رویدادها با مردم نزدیک‌تر باشد، می‌توانیم شاهد ارتباط بهتر مردم با هنرمندان باشیم، مردم با نگاه و گویش آنها آشنا و فاصله‌شان با هنرمندان کمتر می‌شود.
در دوره معاصر هنرمندان کسانی نیستند که در کنج کارگاه یا خانه خود اثری خلق کنند و مردم متوجه نشوند که هنرمند چه چیزی را می‌خواهد ارائه و بیان کند. امروزه در هر نقطه از دنیا هنر معاصر هنری است که از دل جامعه برخاسته و دردها و معضلات اجتماعی را بیان می‌کند. مخاطب که همان مردم هستند او را می‌شناسند و درک می‌کنند، برای همین تأثیر اثر هنری را در فرهنگ جامعه‌ای که مردم با هنرمندان در ارتباط هستند بیشتر می‌توان دید. چنین رویدادهایی متأسفانه کم اتفاق افتاده و به تازگی تغییراتی در شهر از این نظر در حال رخ دادن است. در هر حال چنین رویدادهایی می‌توانند شروعی باشند برای ارتباط بیشتر مردم با هنرمندان.»
این هنرمند معتقد است شهرداری در حمایت از هنرمندان می‌تواند نقش پررنگی داشته باشد: «هنرمندان زمانی می‌توانند به حرکت خود ادامه بدهند که آثارشان به فروش برسد. بخشی از این آثار می‌تواند توسط شهرداری یا حوزه‌های زیرمجموعه آن خریداری شود. فراخوان‌هایی از این دست باید بیشتر منتشر شود یا مراکزی در نظر گرفته شوند تا ورکشاپ‌هایی به‌صورت روزانه برگزار کنند. بسیاری از هنرمندان کارگاه یا فضایی برای اینکه آثارشان را در آرامش خلق کنند ندارند یا محدودیت در استفاده از چنین فضاهایی وجود دارد. شهرداری می‌تواند در سطح شهر فضایی در اختیار هنرمندان قرار بدهد تا بتوانند هر زمان که خواستند کار کنند و با مردم هم در تماس و تعامل باشند تا از نزدیک در جریان روند تولید یک اثر هنری قرار بگیرند.»
این هنرمند می‌گوید شهرداری می‌تواند از ایده‌های هنرمندان که تأثیر فرهنگی و تربیتی روی مردم دارند، حمایت کند: «به نظرم یکی از مراکزی که می‌تواند در رشد فکری و آگاهی‌رسانی به مردم در همه زمینه‌ها در فرهنگ مردم تأثیر بگذارد، شهرداری است، چون قدرت و امکان و فضای مورد نیاز را دارد. شهرداری از طرح‌ها و پروژه‌ها و ایده‌های هنرمندان و پروژه‌های مختلف محیط‌زیستی، تربیتی و... که ارائه می‌دهند، حمایت کنند تا بتوانند آنها را به نمایش بگذارند.»
- کمک به دیده شدن هنر بانوان
«نفیسه عمران» بانوی نقاش دیگری است که از طرف سرپرست گروه نقاشی این رویداد، به نمایشگاه دعوت شد و ۲ اثرش در نمایشگاه شرکت داشت. او می‌گوید: «با توجه به اینکه عنوان نمایشگاه «تهران شهری برای همه زنان» بود و از دیدگاه من عنوان انتخابی کمی ایده‌آل‌گرایانه به نظر می‌رسید، بنابراین بیشتر سعی کردم از دیدگاه یک زن که در این شهر زندگی می‌کند، اثری را به تصویر بکشم تا مسائل و دغدغه‌های این قشر بیشتر دیده شود. موضوع آثارم در همین راستا انتخاب فضایی سوررئال بود همراه با شخصیت و پرسوناژهایی که نقاب داشتند و مشغول ایفای نقش خود بودند. می‌خواستم مخاطبان با مشاهده آنها با توجه به اینکه هرکدام از این شخصیت‌ها نقشی را ایفا می‌کردند، تخیل یا همذات پنداری کنند.»
این بانوی هنرمند عقیده دارد، برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی در طولانی مدت نتیجه مطلوبی دارد: «فکر می‌کنم دعوت از زنان یا نسل‌های مختلف با دیدگاه‌های متفاوت که نقش‌های زیادی هم در جامعه دارند، چه به‌عنوان دختر، همسر، مادر، خانم شاغل و بقیه موارد تا بتوانند آزادانه مسائل خود را بیان کنند، تأثیر زیادی در حل مشکلاتشان دارد.» عمران می‌گوید: «استمرار و افزایش برگزاری چنین رویدادهایی بسیار مهم است، فکر می‌کنم شهرداری در صورت به کارگیری نیروهای توانمند و با نگاهی نو به زندگی زنان و ایجاد فضای باز برای بیان مسائل آنها در هر راستا می‌تواند کمک شایانی به زندگی و دیده شدن هنر بانوان کند.»
- استفاده از ظرفیت زنان هنرمند
تهران باید شهری فراگیر و شهری همه باشد. طبیعتاً نیمی از جمعیت شهر زنان و همیشه صداهای مغفولی هستند که کمتر به آنها توجه شده است. یکی از راه‌های اینکه شهر را بهتر بتوانیم مدیریت کنیم این هست که مستقیم گفت‌وگو کنیم، اما این گفت‌وگو اغلب سخت و پیچیده است و هنرمندان به خوبی می‌توانند واسطه‌ای باشند برای انتقال صدای همه شهروندان و به راحتی تصویر کنند آن چیزی که در ذهن همه وجود دارد و انتزاعی است و آن را از حالت ذهنی به عینی تبدیل کنند.
برای اینکه بهتر متوجه شویم زنان در تهران چه مشکلاتی دارند و چه تصویری از شهر در ذهنشان هست و باید چگونه باشد، تصمیم گرفتیم از ظرفیت زنان هنرمندان استفاده کنیم. بنابراین از ۷ استاد برتر که در حوزه‌های مختلف هنری فعالیت دارند، دعوت کردیم. ۷ کارگاه‌ترتیب دادیم و در مجموع ۱۰۵ بانوی هنرمند برای نخستین بار دورهم جمع شدند و در یک ورکشاپ که بهمن ۹۹ شکل گرفت، حضور پیدا کردند و با هم درباره تصویری که از زنان و مشکلاتشان در جامعه داشتند گفت‌وگو کردند و هریک با هنر خود این مشکلات را به تصویر کشیدند. آنچه در نمایشگاه در معرض دید قرار گرفت، نتیجه زحماتی بود که در آن کارگاه رقم خورد.
مخاطب اصلی این نمایشگاه در درجه اول مدیریت شهری است چون به‌عنوان یک سیاستگذار و مجری باید بدانیم شهر و به‌خصوص زنان با چه مشکلاتی مواجه هستند تا آنها را حل کنیم. همه این آثار در قالب کتابچه‌ای منتشر و در اختیار همه مدیران ارشد شهری قرار می‌گیرد. حتی در اختیار مدیران حوزه‌هایی همچون شهرسازی و وزارتخانه‌های مختلف هم قرار می‌گیرد تا زودتر کمک کنند و این مشکلات حل شود.
زهرا بهروزآذر
مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران
- هنر، ابزاری جدی برای ایجاد مطالبه و حساسیت در شهرداری
«تهران شهری برای همه مخصوصاً در بعد توجه به اقشار جامعه به‌خصوص بخش‌هایی که به نظر می‌رسد به حاشیه رانده شده‌اند یا واقعیت اجتماعی نشان می‌دهد که کمتر به آنها توجه می‌شود، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، از اقوام و اقشار مختلف مانند زنان و کودکان و سالمندان یا اقشاری همچون جامعه معلولان و افراد توانیابی که نیاز دارند که زیرساخت‌های شهری برای آنها فراهم شود.
تمام تلاش ما این است که قبل از هر اتفاقی، جامعه را نسبت به چنین موضوعاتی حساس کنیم. بخش عمده‌ای از جامعه این کمبودها و تبعیض‌ها را متوجه نمی‌شوند و در صورتی که متوجه شوند مطالبات شکل می‌گیرد و این مطالبات می‌تواند تبدیل به قوانین و سیاست‌هایی در راستای احقاق حقوق عامه شود. ابزار هنر از مدت‌ها پیش به‌عنوان یکی از ابزارهای جدی برای ایجاد مطالبه و حساسیت در شهرداری تهران انتخاب شد. امیدواریم که این انتخاب به‌عنوان یک رویه شناخته شود یعنی ما در سطح شهر، ابزارهای هنری را و تبلیغات را به کار بگیریم مانند ابزار کارتون، تصویرسازی و حجم‌سازی تا این مطالبات و دغدغه‌هایی که عموم شهروندان نسبت به مسائل حاشیه‌ای و اقشار مختلف دارند، تبدیل به مطالبات نهادینه شود تا سیاستگذاران آن را پیگیری کنند.
غلامحسین محمدی
رئیس مرکز ارتباطات شهرداری تهران
- نمود خلاءهای مدیریت شهری در آثار زنان هنرمند
همان‌طور که از کارگاه‌ها برمی‌آمد با آثار هنری فاخری مواجه شدیم که از نگاه زنان هنرمند به مسائل شهر پرداخت. همه این آثار قابل تأمل و از کیفیت قابل ملاحظه‌ای برخوردارند. خلایی که در مدیریت شهری حس می‌شود در این آثار پررنگ نشان داده شده و می‌توانیم از منظر هنرمندان به مسائل شهری نگاه کنیم به‌خصوص از منظر زنان هنرمند و مسائلی که کمتر به آنها توجه شده، در قاب این تصاویر و در قالب این احجام و آثار هنری خود را بیشتر نشان بدهد. شاید با یک مرور کلی این حس به افراد منتقل شود که شهر نیاز به پرداخت‌هایی دارد تا به مسیر عدالت نزدیک‌تر شود.
محی‌الدین فاضلیان
مدیرکل فرهنگی معاونت امور اجتماعی شهرداری تهران