همشهری آنلاین _ زکیه سعیدی: پیر و جوان، شانه به شانه داربست‌ها و تکیه‌ها را علم می‌کنند و در دیوار محله سیاهپوش می‌شوند تا حال و هوای شهرمان بهشتی شود. بوی محرم حسین(ع) می‌آید... د.
امسال هم به دلیل شیوع بیماری کرونا و ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی مراسم عزاداری محرم بیشتر در فضای باز و در فضای بسته با یک چهارم ظرفیت برگزار شود اما فضای داخلی حسینیه‌ها و مساجد به رسم هر ساله رنگ عزا گرفته است. در غرب تهران به‌ویژه روستاها حسینیه‌های قدیمی وجود دارد که بیش از یک قرن قدمت دارند و مرور تاریخچه شکل‌گیری آن، روایت دلدادگی مردم به اهل‌بیت(ع) است.
- حسینیه «سیدالشهدا» (ع) در روستای سنگان
تکیه‌ای با ۱۵۰ سال قدمت
حسینیه «سیدالشهدا» (ع) واقع در «سنگان پایین»، قدیمی‌ترین حسینیه روستای سنگان و محله‌های اطرافش است که بیش از ۱۵۰ سال قدمت دارد. معماری جذاب و سقف چوبی امامزاده را می‌توان یکی از جاذبه‌های زیبای گردشگری روستای سنگان و منطقه ۲۲ دانست. آن‌گونه که پیرمردها و قدیمی‌های محله سنگان می‌گویند قدمت تأسیس حسینیه سید الشهدا(ع) بیش از یک قرن و نیم است. «سید مصطفی میر جعفری» کلیددار و مداح حسینیه سید الشهدا(ع)، درباره قدمت حسینیه می‌گوید: «پدرم تعریف می‌کنند که بنای قدیمی حسینیه، حجره‌ای بود که دور تا دور سکو قرار داشت، همه برنامه‌ها و مراسم و عزاداری‌های اهل‌بیت(ع) در این حجره برگزار می‌شد و مردم بر روی سکو می‌نشستند و عزاداری می‌کردند. حدود ۶۰ تا ۷۰ سال پیش بنای قدیمی حسینیه که فرسوده شده بود، با کمک اهالی روستا تخریب شد و بنای جدیدی جای آن ساخته شد.
اگرچه نمای بیرونی حسینیه با ساختمانی ساده و معمولی و سقفی شیروانی ساخته شده، اما همین که پا به داخل حسینیه بگذارید و از چند پله پایین بروید، فضای زیبا و جذاب حسینیه با معماری خاصش توجه هر بیننده را جلب می‌کند. سقف خیمه‌ای شکل حسینیه با تیرک‌هایی به‌صورت ۸ ضلعی به هم وصل شده است. در گوشه‌ای از حسینیه علامت قدیمی روستا قرار دارد و پرچم یا ابوالفضل عباس(ع) هم بر روی یکی از دیوارها نصب شده است، پایین پرچم عکس‌های قاب گرفته شهدای روستا دیده می‌شود. در مرکز حسینیه تیرک چوبی بلندی به چشم می‌خورد که تا سقف بلند حسینیه ادامه دارد. بر روی تیرک، پرچم‌های قرمز و مشکی رنگی نصب شده‌اند.
- حسینیه سرآسیاب
شکوه عزاداری در حسینیه قدیمی
حسینیه سرآسیاب کن از بناهای جذاب و دیدنی منطقه ۵ است که در قسمت مرکزی بافت مسکونی کن قرار دارد. بنای اولیه این حسینیه حدود ۱۶۰ سال پیش‌ساخته شده است. ساختمانی آجری با معماری ساده و چشمنواز، فضای مصفای بیرون حسینیه از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن به شمار می‌رود که در ماه محرم برشکوه عزاداری در آن افزوده می‌شود.
بافت مذهبی محله کن باعث شده است تا مساجد و حسینیه‌های متعددی را بتوان در این محله مشاهده کرد. حسینیه‌هایی که قدمت‌شان به دوره قاجار باز می‌گردد. آن‌طور که روایت است آن زمان رسم بر این بود اهالی هر محله کنار مسجد قدیمی محله‌شان تکیه‌هایی را برای انجام مراسم مذهبی و تعزیه بنا می‌کردند. متولی حسینیه می‌گوید: «کن آن زمان روستایی بود در مسیر مسافران که اغلب برای استراحت و شب ماندن آنجا را انتخاب می‌کردند. به همین دلیل در حسینیه‌ها فضاهایی با عنوان طاق‌نما برای اتراق مسافران تعبیه شده بود تا هر مسافر بتواند شب را آنجا استراحت کند. این حسینیه مانند همه تکیه‌ها و حسینیه‌ها کن تا ۳۰ و ۴۰ سال قبل سقف نداشت تا اینکه با کمک خیّران برای مسقف کردنش سقفی کاذب از جنس ایرانت ساخته شد.
بنای قدیمی این حسینیه برخلاف دیگر حسینیه‌های قدیمی که از خشت و گل ساخته شده‌اند آجری است.
در حسینیه سرآسیاب هرچه را که می‌بینید نشانی از تاریخ و قدمت حسینیه دارد. از نمای آجری ساختمان تا طاق‌نماهای قدیمی در طبقات همه معماری قدیمی خود را حفظ کرده‌اند و آن‌طور که اهالی می‌گویند هیچ‌گونه نوسازی در آنجا اتفاق نیفتاده است و حوض وسط حسینیه به همان شکل قدیمی در جای خود باقی است. «حاج شعبانعلی» متولی ادامه می‌دهد: «جدم ابتدا این حسینیه را ساخت و بعدها مغازه‌های اطراف آن و باغ وسیعی را در جاده سولقان خرید و وصیت کرد سود حاصل از آنها خرج امورات حسینیه و عزاداری شود.»
- حسینیه حضرت ابوالفضل(ع)
تکیه‌ای با سقف چوبی
حسینیه حضرت ابوالفضل(ع) را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین حسینیه‌های محدوده منطقه ۵ دانست که در محله «بالان» کن قرار دارد. در دیواره کناری حسینیه سنگ‌نوشته‌ای قرار دارد که قدمت این حسینیه را نزدیک به دو قرن پیش نشان می‌دهد. این حسینیه هم مانند دیگر حسینیه‌های قدیمی محله کن طاق‌نماهایی داشت که هنگام بازسازی تخریب شدند. نمای خشت و گل حسینیه در سال‌های اخیر با گچ پوشانده شده ولی تیرهای چوبی ۱۵۰ ساله سقف همچنان پا برجا هستند. حسینیه‌ها که تا ۳۰ و ۴۰ سال پیش با نام تکیه خوانده می‌شدند در هر محله‌ای محوریت محله هستند و امروزه هریک از اهالی قدیمی محله را در کنار این حسینیه‌ها می‌توان سراغ گرفت. بزرگان زیادی همچون
سید ابوالفضل برقعی، آقا شیخ محمد عمیقی، حاج اقا کرباسی و حاج ملا باقر در این تکیه نمازجماعت را به پا داشتند. تا قبل از شیوع کرونا حسینیه حضرت ابوالفضل(ع) محل گردهمایی‌های اهالی بالان بود و علاوه بر ماه محرم، صفر و ماه رمضان در زمان ختم اهالی هم در حسینیه باز بود. مسافت دو حسینیه سید الشهداء(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) به یکدیگر بسیار کم است و با یکی و ۲ دقیقه پیاده‌روی می‌توان به آنها رسید.
- حسینیه الغدیر
آب انبار قدیمی زیر پای حسینیه
از خیابان اصلی و ایستگاه یخچال که وارد محله کن شوید نخستین حسینیه‌ای که مقابلتان قرار می‌گیرد حسینیه الغدیر یا به قول اهالی اسماعیلیون است. اگرچه ساختمان حسینیه بازسازی شده است اما با کمی دقت می‌توان به قدمت بنای حسینیه پی برد. وجود کاشی قدیمی نصب شده بر طاق‌نمای درگاه ورودی حسینیه نشان از عمر طولانی حسینیه دارد. زمین حسینیه الغدیر مانند دیگر حسینیه‌های کن وقفی است و توسط یکی از خیّران کن وقف شده است. آن‌طور که اهالی می‌گویند تا ۴۰ سال پیش نمای حسینیه خشتی بود که با کمک خیّران و اهالی بازسازی شد و دیوارهای خشت و گل قدیمی با گچ و سیمان پوشیده شدند.
آب انبار حسینیه الغدیر را می‌توان یکی از جاذبه‌های این حسینیه دانست که درگذشته‌ای نه چندان دور آب مورد نیاز اهالی را تأمین می‌کرد. این آب‌انبار در قسمت زیرین حسینیه قرار دارد و با وجودی که سال‌هاست دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد اما نما و شاکله قدیمی‌اش همچنان حفظ شده است. در ورودی آب‌انبار کمی آن طرفتر از در حسینیه قرار دارد دری سبز رنگ که بر سر درش روی کاشی‌های فیروزه‌ای «یا قمر بنی‌هاشم» نوشته شده است. حاج «شعبانعلی» ساکن قدیمی محله کن، می‌گوید: «وقتی جوان بودم شکل ساختمان حسینیه مثل حالا نبود. بنایی خشتی بود که سقف نداشت و دور تا دورش طاق‌نماهایی قرار داشت که بزرگان هر طایفه آنجا می‌نشستند.»
تا ۴۰ سال پیش حسینیه‌های کن سقف نداشتند و برای پوشاندن سقف هنگام برگزاری مراسم از چادرهای مخصوصی که به خیمه شهرت داشتند استفاده می‌شد. آن روزها حسینیه‌ها تنها در محرم و صفر باز بودند و معمولاً تعزیه‌خوانی در آنجا برگزار می‌شد. امروزه اما اهالی کن و مردم مراسم ختم اموات خود را هم در حسینیه‌ها برگزار می‌کنند. حاج شبانعلی می‌گوید: «آن روزها از چند روز مانده به شروع ماه محرم چادرها که جنس ضخیمی داشتند بازدید می‌شدند تا اگر پارگی داشت وصله‌پینه شوند. چادرها را با توجه به بزرگی یا کوچکی حسینیه‌ها بر روی دو یا سه تیرک چوبی سوار می‌کردند و تیرک‌ها در وسط قرار می‌گرفتند و با طناب به درخت‌های اطراف حسینیه‌ها می‌بستند تا محکم بایستند. بر روی این چادرها که سفید رنگ بودند تصاویری از شمشیر و شیر و علامت پرچم نقش بسته بود.
- حسینیه سید الشهدا(ع) محله کن
این حسینیه، شناسنامه محله است
اهالی محله «میان ده» حسینیه سید الشهداء(ع) را شناسنامه محله کن می‌دانند. این حسینیه که نزدیکی حسینیه‌های سرآسیاب، نور، الغدیر و ابوالفضل قرار دارد از حسینیه‌های قدیمی است که قدمتی بیش از
یک‌ونیم قرن دارد. دیدن این حسینیه با وجود نوسازی‌هایی که در سال‌های اخیر در آن اتفاق افتاده است خالی از لطف نیست چراکه با وجود همه بازسازی‌ها هنوز ردپایی از گذشته در آن به خوبی به چشم می‌خورد. سقف چوبی این حسینیه که با تیرک‌های به هم چسبیده ساخته شده است در همان ابتدای ورود توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. به گفته قدیمی‌های محله کن این حسینیه توسط چند نفر از خیّران بنا شده است. موقعیت جغرافیایی حسینیه سید الشهداء(ع) به گونه‌ای است که نقطه مشترک ۴ محله اسماعیلیان، دارقاضی، سرآسیاب و بالان است. حسینیه سید الشهداء(ع) میان ده در نزدیکی مسجد سر چاه قرار دارد. به گفته اهالی دلیل نامگذاری این مسجد به مسجد سرچاه به دلیل وجود دهانه چاهی است که در آن نزدیکی قرار دارد. وجود چندین درخت چنار دویست ساله کنار مسجد و در نزدیکی حسینیه هم نشان از قدمت محله دارد. کوچه‌های پیچ در پیچ و تنگ و روستایی اطراف حسینیه جلوه‌ای ویژه دارند که هر مسافری را ترغیب می‌کند تا ساعاتی را در اطراف حسینیه به گشت‌وگذار در این کوچه‌ها بپردازد.
- حسینیه نور کن
طاق‌نماهایی برای عزاداری هر طایفه
حسینیه نور را می‌توان بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین حسینیه منطقه ۵ نامید. این حسینیه که در محله در قاضی یا خیابان حاج بزرگی قرار دارد، روبه‌روی امامزاده کابل حسین(ع) واقع شده است. حسینیه نور بیش از یک هزارمترمربع مساحت دارد و طبق گفته قدیمی‌های محله و مستنداتی که وجود دارد بیش از ۱۴۰ سال از قدمت آن می‌گذرد. از جاذبه‌های دیدنی این حسینیه می‌توان به طاق‌نماهای هلالی شکلی که دور تا دور فضای داخلی حسینیه قرار دارد اشاره کرد. طبق گفته حاج «عبدالله درویش» ساکن قدیمی کن هر یکی از این طاق‌نماها در گذشته به یکی از طایفه‌های محله کن اختصاص داشت که در زمان برگزاری مراسم و عزاداری‌ها اهالی هر طایفه در طاق‌نمای مخصوص خود می‌نشستند. داخل طاق‌نماها سبز رنگ و دور تا دورشان آجری است که جلوه‌ای زیبا به حسینیه بخشیده است.
- نقاشی قیام مختار
پارچه نوشته‌های قدیمی نصب شده بر روی دیوارهای حسینیه نور را کمتر فردی است که وقتی وارد حسینیه شد در همان نگاه اول متوجه نشود. قدیمی‌ترین این پارچه نوشته‌ها تابلوی قاب گرفته نقاشی پارچه‌ای با موضوع قیام مختار است که قدمت آن به بیش از صد سال باز می‌گردد. «امین نورقربانی» مدیر گروه فرهنگی کن درباره زمین حسینیه نور می‌گوید: «آن طور که از قدیمی‌ها شنیده‌ام زمین این حسینیه را مانند بقیه حسینیه‌های محله وقفی است البته برای ساخت و بازسازی حسینیه همه اهالی مشارکت داشتند.» نور قربانی درباره سال احداث حسینیه نور می‌گوید: «آن‌طور که شنیده‌ام محوطه اصلی حسینیه در سال ۱۳۰۱ هجری قمری مصادف با ۱۲۶۲ هجری شمسی بنا شده است.