همشهری آنلاین_پریسا نوری: «تاجبخش فنائیان» در نیم قرن سابقه نویسندگی و کارگردانی تئاتر و تلویزیون کارنامه درخشانی دارد و آثار فاخری را به روی صحنه برده است. ساعتی با این هنرمند و استاد ۷۱ ساله که در همسایگی ما و محله مبارک‌آباد زندگی می‌کند همراه شدیم. قرار گفت‌وگو را در محوطه باز نگارخانه برگ یعنی هنری‌ترین پاتوق محله مبارک‌آباد گذاشتیم.
فناییان که از تماشای این فضای تاریخی و هنری به وجد آمده، می‌گوید «با وجودی که در همسایگی این عمارت زندگی می‌کنم و بارها از جلو در آن گذشته‌ام اما دقیقاً نمی‌دانستم چه جور جایی است و فکر نمی‌کردم ورود به آن برای عموم باز باشد.»
کودکی‌اش را در محله جوادیه گذرانده و تماشای یک پرده‌خوانی در کوچه‌پسکوچه‌های این محله جرقه برای ورود به دنیای هنر را در ذهنش روشن کرده است. می‌گوید: «بچه که بودم یک روز رفتم نان بخرم. دیدم سر کوچه یک عده جمع شدند و پرده‌خوانی تماشا می‌کنند. اسکناسی که برای خرید نان در دستم بود را محکم در مشتم مچاله کردم تا مبادا گم شود و به تماشا ایستادم. وقتی برنامه تمام شد و پرده خوان، بساطش را جمع کرد و رفت، تازه یادم افتاد باید به نانوایی بروم. به خیال اینکه هنوز اسکناس در دستم است، مشتم را باز کردم ولی دیدم نیست.
یعنی به قدری محو تماشا شده بودم که متوجه نشده بودم که مشتم باز شده و اسکناس از دستم افتاده است.» صحبت به اینجا که می‌رسد، خاطره‌ای را تعریف می‌کند که باعث شده آینده‌اش را به دنیای هنر گره بزند. او می‌گوید: «قدیم‌ها عروسی‌ها را در حیاط خانه می‌گرفتند و بچه‌ها را هم به این مراسم راه نمی‌دادند. یادم است عروسی در خانه همسایه بود و پدر و مادرم رفته بودند و من را نبرده بودند.
من هم رفتم روی بالکن خانه که مشرف به حیاط همسایه بود و از آنجا عروسی را تماشا می‌کردم. برای مراسم چند نفر آمده بودند و نمایش روحوضی و سیاه بازی اجرا می‌کردند. خیلی از تماشای برنامه‌شان لذت بردم، دلم می‌خواست جای بازیگرهای آن نمایش بودم. آنجا بود که عزمم را جزم کردم که در آینده به سراغ کارهای نمایشی بروم.»
- همه جای تهران را دوست دارم
استاد فناییان از ۴۰ سال پیش به شمال شرق تهران آمده و تجربه زندگی در محله‌های نارمک، تهرانپارس، پاسداران و مبارک‌آباد را دارد. می‌گوید: «وقتی ازدواج کردم چون مادر همسرم ساکن نارمک بود، من هم ابتدا در میدان هشتم محله نارمک ساکن شدم. بچه‌دار که شدیم به خانه بزرگ‌تری حوالی بزرگراه شهید باقری محله تهرانپارس رفتیم.
مدتی بعد به خیابان ساقدوش اسباب‌کشی کردیم و چند سال آنجا ساکن شدیم و الان حدود ۳ سال است که به میدان هروی آمده‌ایم.» این هنرمند که معتقد است زندگی در شرق و غرب و شمال و جنوب تهران برایش فرقی ندارد، می‌گوید: «همه جای تهران را دوست دارم و فکر می‌کنم هر جا که آدم آرامش داشته باشد برای زندگی مناسب است.» او ادامه می‌دهد: «هر محله‌ای ویژگی و شناسنامه‌ای دارد مثلاً نارمک به میدان‌های سرسبزش معروف است و تهرانپارس به شلوغی‌اش، مبارک‌آباد هم نسبتاً خلوت و سرسبز است.»
- همه جا خودم را کارمند معرفی می‌کنم
۲ سال پیش، در آخرین ماه محرم قبل از شیوع کرونا، فیلم سینمایی «پرواز در شب» به کارگردانی زنده‌یاد رسول ملاقلی‌پور برای بار دوم به روی پرده رفت و در سینما آزادی اکران شد. اکران دوباره این فیلم بعد از ۳۳ سال، علاوه بر مرور خاطرات جبهه و جنگ، استعداد بازیگران جوان آن را به رخ کشید.
استاد فناییان در این فیلم نقش یک دانشجوی پزشکی را که برای امدادرسانی و درمان رزمندگان زخمی به جبهه آمده و شهید می‌شود را ایفا کرده بود و این نقش آخرین کار بازیگری او در سینما بود و پس از آن به تدریس، نویسندگی و کارگردانی و پژوهش در تئاتر مشغول شد. این هنرمند درباره کناره گیری‌اش از بازیگری می‌گوید: «دوست نداشتم به‌عنوان یک چهره هنری مردم مرا در خیابان به هم نشان بدهند و این‌گونه دیده شوم.
برای همین به کارگردانی و نویسندگی روی آوردم.» او ادامه می‌دهد: «الان هم با همسایه‌ها و اهالی محله ارتباط خوبی دارم. در جلسات ساختمان شرکت می‌کنم و در روابط احترام متقابل وجود دارد. سعی می‌کنم نقش مثبتی در ساختمان و محله داشته باشم اما هیچ‌وقت وارد موضوعات شغلی و حرفه‌ای نمی‌شوم و همه جا خودم را کارمند معرفی می‌کنم.»
- در قرنطینه، شاهنامه را ۳ بار خواندم
پاندمی کرونا و تعطیلی سالن‌های تئاتر و مراکز هنری بسیاری از هنرمندان را خانه‌نشین کرد. برخی این فرصت را مغتنم شمرده و فعالیت‌های مورد علاقه‌شان را در خانه دنبال کردند. هنرمند هم‌محله‌ای ما در پاسخ به این سؤال که قرنطینه و دوره کرونا را چگونه سپری کرده می‌گوید: «با خانه ماندن سعی کردم از خودم و خانواده‌ام محافظت کنم.
این خانه‌نشینی اجباری فرصت بسیار مغتنمی بود که خیلی از کتاب‌هایی را که نخوانده بودم، بخوانم. همچنین خیلی از کتاب‌هایی که خوب نخوانده بودم را دوباره مطالعه کنم. شاهنامه را که اعتراف می‌کنم قبلاً فقط بخش‌هایی‌اش را خوانده بودم، ۳ بار خواندم. همچنین یک فیلمنامه سریال برای تلویزیون هم نوشتم.»
- به‌زودی شاهنامه را روی صحنه می‌برم
علاقه به ادبیات کهن در آثار این کارگردان تئاترمشهود است. او با اقتباس از حکایت‌های مثنوی مولانا چند نمایش از جمله «دژ هوش ربا» و «کمپیرک جادو» را به روی صحنه برده و قصد دارد داستان شاهنامه را هم به اجرا در آورد. می‌گوید: «وقتی در دوره قرنطینه با شاهنامه مانوس شدم، احساس کردم که چقدر بد است که خیلی از ما حتی روان خواندن این کتاب هم برایمان سخت است برای همین تصمیم دارم داستان‌های شاهنامه را با یک طراحی ویژه که عملیاتی باشه روی صحنه ببرم.»
- آموزش با تولید هنر مرتبط نیست
فناییان با ۴ دهه سکونت در شرق تهران، همه مراکز فرهنگی و سینماهای این پهنه را به خوبی می‌شناسد و معتقد است توزیع مراکز و فرصت‌های هنری در تهران به درستی انجام نشده است. می‌گوید: «در شرق تهران سینما بسیار کم است. در محله مبارک‌آباد و میدان هروی به تازگی یک سینما باز شده بود که با پاندمی کرونا ناکام ماند و چند ماه بیشتر نفس نکشید.»
این استاد دانشگاه با گلایه از کمبود سالن‌های نمایش می‌گوید: «این وضع درباره سالن‌های نمایش اسفبار است. تقریباً هیچ مرکز نمایشی در شرق تهران نداریم و نه فقط در شرق تهران بلکه درهمه جای کشور یک ناهماهنگی بین آموزش و تولید هنر دیده می‌شود. یعنی کسانی که از دانشگاه‌های هنر فارغ‌التحصیل می‌شوند، به مراکز تولیدی متصل نمی‌شوند و اکثراً بیکار و سرخورده در جامعه رها می‌شوند.»
- آشنایی با فعالیت‌های هنری تاجبخش فناییان
بازی در نمایش «جنگ»، کارگردانی نمایش «جشن سالگرد»، کارگردانی نمایش «پرده‌برداری» کارگردان و بازیگر در نمایش «شب آخر»، بازی در فیلم سینمایی «توجیه»، بازی در فیلم سینمایی «عقود»، بازی در فیلم سینمایی «پرواز در شب، کارگردان و بازیگر در نمایش «رولت روسی»، کارگردان و بازیگر در نمایش «تیر غیب»، کارگردان و بازیگر و نویسنده در نمایش «بند»، کارگردان و بازیگر در نمایش «صابرین»، نگارش و کارگردانی نمایش «پرده‌برداری»، نگارش و کارگردانی نمایش «تاجر ونیزی»، نگارش و کارگردانی نمایش «مکبیرد»، نگارش و کارگردانی نمایش «بانگ جرس»، بازی در نمایش تلویزیونی «مرد عمل»، کارگردانی نمایش «لیرشاه»، کارگردانی نمایش «دکتر شواتیزر»،
نگارش و کارگردانی نمایش «دژ هوش ربا»، کارگردانی نمایش تلویزیونی «مجموعه رمضان»، کارگردانی نمایش تلویزیونی «تاجر ونیزی»، نگارش و کارگردانی نمایش «کمپیرک جادو» و کارگردانی مجموعه تلویزیونی «حجربن عدی»، کارگردانی نمایش «راهی به سوی کعبه»، کارگردانی نمایش «ریچارد دوم»، کارگردانی نمایش «مرغ مینا»، کارگردانی مجموعه تلویزیونی «همه بچه‌های ما»
- اطلاعات فوری /تاجبخش فناییان
متولد ۱۳۲۹
ساکن محله مبارک‌آباد (منطقه ۴ تهران)
شغل: استادیار دانشگاه تهران (بازنشسته)، نویسنده، کارگردان تئاتر و تلویزیون
تحصیلات: کارشناسی ارشد کارگردانی تئاتر(سال ۶۸) ـ دکترای مطالعات عالی هنر