همشهری آنلاین _ مژگان مهرابی: اینکه اگر موعد اجاره سر آید، کجا بروم؟ اگر صاحب خانه اجاره بیشتری‌طلب کند چطور باید جور کنم؟ اگر همه درآمدم را برای اجاره بدهم چگونه شکم زن و بچه‌ام را سیر کنم؟ و ده‌ها سؤال دیگر که اگر ساعت‌ها هم فکر کند پاسخی برای آنها پیدا نمی‌کند. این مسئله، معضل فکری هزاران مستأجری است که در این شهر زندگی می‌کنند و با افزایش لجام گسیخته اجاره‌ها نمی‌دانند چه باید بکنند. خیلی‌شان ناگزیر به گرفتن وام‌های کلان می‌شوند و باید هر ماه علاوه بر اجاره خانه مبلغ قابل توجهی برای قسط وام پرداخت کنند، بعضی‌شان هم عطای خوش‌نشینی را به لقایش بخشیده و با نقل مکان به فضایی کوچک‌تر و بی‌امکانات‌تر، ناگزیرند زندگی سخت‌تری را تجربه کنند.
هرچه هست شرایط خوبی برای مستأجرها نیست به‌خصوص اینکه در چند وقت اخیر خبرهایی شایع شده که تعداد قابل توجهی از آنها به دلیل مشکلات اقتصادی و بدی اوضاع معیشتی مجبور شده‌اند با یک یا ۲ خانوار دیگر در یک خانه کلنگی زندگی کنند. طبق بررسی‌های خبرنگار همشهری محله، این اتفاق تلخ در محله‌های کم برخوردار شرق تهران هم وجود دارد. این گزارش ماحصل گشتزنی خبرنگار همشهری محله در مناطق ۵گانه شرق تهران و گفت‌وگو با شهروندان و مشاوران مسکن است.
خانه‌ای کلنگی و نمور در یکی از کوچه‌های باریک خیابان شوش. مساحتش ۶۰متر است و در همین خانه ۳ خانواده زندگی می‌کنند. ظاهر فرسوده آن خبر از احوال درون می‌دهد. لای در باز است و همین امکانی را فراهم می‌کند تا چند بچه قد و نیم قدی که داخل حیاط مشغول بازی هستند را دید. حیاطی که سر و تهش به ۳ قدم هم نمی‌رسد. خانه را «نادر مهربانی» معتمد محله شوش نشان‌مان می‌دهد. گویا مردِ خانه را می‌شناسد. سراغش را از بانویی که داخل حیاط است می‌گیرد. مرد نیست. اما زن وقتی پی می‌برد که قصدمان انعکاس مشکلات مستأجراست است، در را به رویمان باز می‌کند. حیاط خانه گود است و برای ورود به آن باید ۲ پله را پایین رفت. موزاییک‌های کف اغلب شکسته و با پا گذاشتن روی آنها صدای‌ترق‌ترق‌شان در می‌آید. حیاط به راهرویی باز می‌شود. راهرویی باریک که انتهای آن به آشپزخانه‌ای منتهی می‌شود. دست راست یک اتاق است. خیلی وسعت داشته باشد، ۱۵ شاید هم ۱۶ متر. «مهین» همین بانویی که طبقه اول زندگی می‌کند، می‌گوید: «آشپزخانه مخصوص ۳ خانواده است. حمام و دستشویی هم همین‌طور. حمام در زیر زمین است. دستشویی هم داخل حیاط.»
- افزایش ۵۰درصدی اجاره خانه
مهین بانوی باسلیقه‌ای است. اتاقش چیدمان زیبایی دارد. همسرش پیک موتوری است و به زحمت هزینه زندگی را جور می‌کند. بعد هم ادامه می‌دهد: «قبلاً در خیابان هاشم‌آباد زندگی می‌کردیم. زیرزمین بود اما حداقل مستقل بود. ۳۰ تومان رهن و ۱ میلیون اجاره می‌دادیم. سر سال صاحبخانه پول پیش را زیاد کرد. نتوانستیم جور کنیم و اینجا آمدم. الان با همان قیمت اینجا آمده‌ایم. ۳ خانوار هستیم. من ۲ پسر دارم. یکی ۵ ساله یکی هم ۷ ساله. همسایه طبقه بالا هم ۲ فرزند دارد. یک پسر ۱۰ ساله و یک دختر ۱۲ ساله. بچه‌ها با هم نمی‌سازند. مرتب کتک‌کاری می‌کنند.» اجاره این خانه کلنگی تا سال گذشته ۷۰ میلیون رهن و ماهی ۵۰۰ تومان اجاره بوده و حالا صاحبخانه آن را با ۱۲۰ میلیون ودیعه و ۲ میلیون اجاره داده است. مهین می‌گوید: «هر جا رفتیم قیمت اجاره‌ها سرسام‌آور بود.
برای همین مشاور املاک این خانه را پیشنهاد داد و گفت طبقه اول خالی است.» در یکی از اتاق‌های طبقه دوم «اکرم» زندگی می‌کند. او هم گله‌مند از شرایط پیش آمده می‌گوید که روزهای سختی را سپری می‌کند. در چهره‌اش رد شادی دیده نمی‌شود، حق هم دارد. زندگی در خانه کوچکی که ۲ همسایه دارد برای او دشوار است. آن هم با داشتن ۲ فرزند.» به گفته اکرم، در اتاق مجاور بانوی سالخورده‌ای است که خرجش را با مستمری شوهر مرحومش می‌گذراند. اکرم می‌گوید: «طوبی خانم بیش از ۷۰ سال دارد. از سروصدای بچه‌ها کلافه می‌شود و روزی نیست که در این خانه دعوا نشود. او حق دارد اما گناه من چیست. بچه‌هایم حتی جرئت راه رفتن ندارند. زود داد و بیداد می‌کند. از طرف دیگر داخل حیاط و خانه باید همیشه حجاب داشته باشیم. حمام و دستشویی مشترک. آشپزخانه مشترک. سخت است اما چاره‌ای نیست. چادر که نمی‌توانیم بزنیم؟ » به گفته مهربانی امثال خانه‌های چند مستأجری در محله شوش زیاد است. به گفته او اجاره خانه‌ها از سال پیش تاکنون ۵۰درصد افزایش پیدا کرده است.
- تکذیب چند مستأجری
امثال خانه‌های چند مستأجری در محله‌های شوش، طیب، مطهری، اتابک زیاد است. «حمید حسین‌زاده» دبیر شورایاری منطقه ۱۵ در این‌باره می‌گوید: «معضل چند مستأجری در محله‌های کم برخوردار زیادی دیده می‌شود. خیلی از آنها کارگر هستند به دلیل شیوع بیماری کرونا شغل خود را از دست داده‌اند. از دستفروشی یا خرده‌کاری زندگی خود سپری می‌کنند. برایشان مقدور نیست که بتوانند اجاره کلان پرداخت کنند. در محله مظاهری بسیاری از سکنه سرپرست خانوار هستند.
من خانه‌ای را دیدم که ۲۵متر مساحت دارد و ۲ خانوار در یک اتاق ۱۰ متری زندگی می‌کنند.» این در حالی است که «حسام عقبایی» نایب رئیس اتحادیه مشاوران املاک این موضوع را تأیید نکرده و می‌گوید که موجران از اجاره دادن واحد خود به ۲ خانواده مجزا امتناع می‌کنند. مصطفی قلی خسروی، رئیس اتحادیه مشاوران املاک هم در ادامه اجاره یک واحد مسکونی به چندین خانوار را تکذیب و آن را دروغ محض عنوان می‌کند. از شهروندان هم می‌خواهد که این اخبار رواج داده نشود تا قبح آن در جامعه از بین نرود. حال جای سؤال است با توجه به گفته‌های رئیس اتحادیه، چطور وقوع چند مستأجری آن هم در خانه‌های کلنگی به وفور در محله‌های کم برخوردار به چشم می‌خورد.
- حکم تخلیه
به گفته حسین‌زاده، در محله‌های مسعودیه، مسگرآّباد و کیانشهر حکم تخلیه زیادی گرفته شده است. این مهم در صورتی رخ داده که اتحادیه مشاوران املاک، تأکید کرده حکم تخلیه از سوی موجری گرفته نشود. مگر آنکه استثنایی وجود داشته باشد مثل ازدواج اولاد ذکور مالک، تخریب و احداث ساختمان بر اساس پروانه ساختمانی یا عدم پرداخت اجاره تا یک ماه پس از تمدید. در غیراین صورت صاحبخانه حق اخراج مستأجر را ندارد. حمید حسین‌زاده، معتمد منطقه ۱۵ نظر دیگری دارد. او می‌گوید: «اغلب صاحب خانه‌ها از اجاره خانه امرار معاش می‌کنند. برای همین اگر مستأجر نتواند اجاره‌بها پرداخت کند عذرش را می‌خواهند.
در این میان مستأجری هم باشد که نتواند جایی را برای جابه‌جایی پیدا کند، ناگزیر حکم تخلیه او را می‌گیرد. تا دلتان بخواهد شورای حل اختلاف منطقه ۱۵ در این مدت حکم تخلیه صادر کرده است.» او حرف‌های دیگری هم برای گفتن دارد. اینکه نرخ اجاره‌ها در سال جاری بی‌رویه افزایش پیدا کرده است. به باور او نرخ اجاره‌ها بها در مدت یک سال حداقل ۳ برابر شده است. می‌گوید: «یک چهارم قیمت ملک نرخ اجاره تعیین می‌شود. آپارتمانی که سال گذشته ۱۰۰ میلیون رهن و یک و نیم میلیون اجاره بوده حالا شده، ۲۰۰ ودیعه و ماهی ۵ میلیون اجاره. برای آپارتمان ۱ و نیم میلیاردی ۴۰۰ میلیون ودیعه‌اش می‌شود. که البته بعضی‌ها تبدیل می‌کنند به ۲۰۰ میلیون رهن، ۶ میلیون اجاره.» این معتمد دلخور از کم نظارتی اتحادیه املاک متذکر می‌شود که نه این نهاد و نه هیچ ارگان دیگری بر قیمت مسکن نظارت ندارد و گاها صاحب خانه‌ها کم لطفی کرده و قیمت‌ها را بالا می‌گویند. حسین‌زاده می‌گوید: «در ایام تابستان در اغلب پشت‌بام خانه‌های محله هاشم‌آباد چادر می‌زدند و چادر اجاره می‌دادند. با سرد شدن هوا دیگر این امر ممکن نیست.»
- منطقه ۱۴ پدیده چند مستأجری ندارد!
بعد از منطقه ۱۵، نوبت به سرکشی و قیمت گرفتن از مشاوران مسکن در منطقه ۱۴ می‌رسد. از آن جا که این منطقه بافت بومی دارد، کشمکش مالک و مستأجر بر سر اجاره خانه‌ها و گرفتن حکم تخلیه کمتر دیده می‌شود. «کورش رمضانی» کارشناس مشاور مسکن اتحاد در خیابان عجب گل برای گزارش دادن قیمت اجاره‌ها پوشه‌ای را باز کرده و بی‌وقفه می‌گوید: «عارف شمالی ۵۵ متر. ۵۰ میلیون رهن، ۵/۳ میلیون اجاره. بدون پارکینگ. طبقه دوم.» «خیابان خاوران ۷۰ متری. ۱۸۰ میلیون رهن کامل. طبقه اول. پارکینگ ندارد.»، «میدان غیاثی. ۵۰ متر. ۵۰ میلیون پیش. ۳ میلیون اجاره» صحبت او با ورود پیرمردی قطع می‌شود. مرد خسته و عصبی به نظر می‌رسد. می‌گوید: «یک آپارتمان برای پسرم می‌خواهم. ۵۰ رهن، اجاره هم ۲ تا ۳ میلیون. خانه‌ام در خیابان نبرد شمالی است. ۷۰متر است.
۲ طبقه. می‌خواهم طبقه دوم را برایم اجاره بدهی به جای آن یک آپارتمان اجاره کنم.» او دل پری دارد، بدون آنکه کسی از او بپرسد ادامه می‌دهد: «پسرم مغازه داشت. از بی‌رونقی بازار ورشکست شد. خانه‌اش را فروخت بدهی‌هایش را داد. الان طبقه دوم خانه من زندگی می‌کند. اما عروس و همسرم با هم نمی‌سازند. روزی نیست که جنگ و جدال نشود. گفتم تا زندگی پسرم از هم نپاشیده، خانه‌ام را اجاره دهم. جای دیگری برایش جور کنم.» رمضانی در فایل‌ها پی آپارتمان برای پیرمرد می‌گردد و همین نشان می‌دهد که مجالی برای گفت‌وگو ندارد. مکان بعدی مشاور املاک صدیق در خیابان پیروزی است. «مجتبی صدیق» درباره چند مستأجری در منطقه ۱۴ می‌گوید: «این موضوع در منطقه ۱۴ به ندرت اتفاق می‌افتد. مگر اینکه اعضای یک خانواده باشند. حتی خانه‌های گلنگی هم به یک خانوار اجاره می‌دهند. اینجا بافت مذهبی دارد و به این موارد زیاد توجه می‌کنند.» به گفته صدیق بیشترین اجاره‌ها مربوط به محله‌های پرستار، بزرگراه محلاتی، بلوار ابوذر و خیابان پیروزی می‌شود.
- از اتاق تا خانه همه جور داریم
منطقه ۱۳ در همسایگی منطقه ۱۴، واقع شده و همین پرس‌وجو درباره قیمت اجاره‌بها را آسان می‌کند. محله‌های محدوده ناحیه یک این منطقه، مثل خیابان‌های زاهد گیلانی، صفا، اسدی پدیده چند مستأجری دیده می‌شود که البته از قبل هم بوده و رخدادش نه عجیب است و نه جدید. «ایمان باستانی» کارشناس مشاور مسکن در خیابان زاهد گیلانی می‌گوید: «در کوچه‌پسکوچه‌های این خیابان تا دلتان بخواهد، خانه‌های کلنگی که به چند نفر اجاره داده می‌شود زیاد است. البته بیشتر مجردند. صاحبخانه بین اتاق‌ها دیواری کشیده و هر قسمت را به یک نفر اجاره می‌دهد. نرخ‌شان هم مشخص است. بسته به امکانات از شبی ۵۰ هزار تومان شروع می‌شود. اما اینکه خانواده زندگی کنند هم کم نیستند. خانه‌های کلنگی ۲ طبقه که هر طبقه را یک خانوار نشسته است.
متراژشان هم زیاد نیست. اغلب کسانی که در محله زاهد گیلانی و صفا زندگی می‌کنند، کارگر روز مزد هستند و درآمد بالایی ندارند. با افزایش اجاره‌ها مجبورند با هم در یک خانه بسازند.» تفاوت قیمت اجاره در محله‌های منطقه ۱۳ چشمگیر است. باستانی متذکر می‌شود: «آپارتمان ۴۵ متری در خیابان زاهد گیلانی را می‌توان با ۱۰۰ میلیون ودیعه، ۴ میلیون اجاره، می‌توان پیدا کرد. ودیعه همین متراژ در فلکه چایچی یا میدان امامت ۲ برابر می‌شود.» به گفته باستانی، خیابان‌های ضلع شرقی منطقه ۱۳ مثل نیروی هوایی، پیروزی، فلکه چایچی، خیابان ابوریحان، سفید کوه و... متری ۶ میلیون تومان اجاره داده می‌شود. در صورتی که ملک در ضلع غربی منطقه بین ۳ تا ۴ میلیون اجاره داده می‌شود.
- بیشتر مستأجرها تمدید قرارداد کرده‌اند
اما درباره وضعیت اجاره‌بهای منطقه ۸، به گفته «روح‌الله‌ارجمندی» مشاور مسکن، پدیده چند مستأجری در محله‌های کم برخوردار و خانه‌های کلنگی اتفاق می‌افتد. در منطقه ۸ مردم نسبتاً از وضعیت مطلوب‌تری برخوردار هستند و ترجیح داده‌اند امسال اجاره‌بهای خود را تمدید کنند. اگر مستأجری خوب باشد خوب به نفع صاحب خانه است که جابه‌جایی صورت نگیرد. مستأجر هم اگر بخواهد نقل مکان کند باید پول بیشتری را جور کرده و دست آخر معلوم نیست خانه‌ای به خوبی قبلی پیدا کند.» در بین تعرفه‌هایی که پشت شیشه مغازه نصب شده، اغلب آپارتمان‌ها در محله نارمک، سمنگان، هفت‌حوض، متری ۸ – ۹ میلیون اجاره‌بها در نظر گرفته شده است که این مقدار در محله‌های زرکش، وحیدیه و تسلیحات که از بافت فرسوده‌تری برخوردار هستند به متری ۴ـ ۵ کاهش پیدا می‌کند. اما در بین آگهی‌های چشمگیر منطقه ۸، آنچه نظر را جلب می‌کند، اجاره اتاق مناسب برای فرد مجرد یا خانواده کم جمعیت است. با ودیعه ۱۵ میلیون و ۵/۱ میلیون اجاره. این اتاق در محله هفت‌حوض قرار دارد.
- موج دوم افزایش اجاره‌بها در تهران
آخرین بخش از تهیه گزارش قیمت اجاره‌بها در شرق تهران، به منطقه ۴ می‌رسد. از آن جا که بعضی از محله‌های این منطقه در بافت کم برخوردار واقع شده‌اند می‌توان گفت، معضل چند مستأجری در اینجا هم دیده می‌شود. به گفته «داود اصلاحچی» معتمد محله قنات کوثر، این مهم بیشتر در محله‌های گلشن، شمیران‌نو دیده می‌شود. او می‌گوید: «در این ۲ محله به دلیل ضعف معیشتی، کم نیست خانه‌هایی که به ۲ یا ۳ مستأجر اجاره داده می‌شود. البته فقط خاص خانه‌های کلنگی است و در آپارتمان به ندرت رخ می‌دهد.» از قرار معلوم خرداد ماه هر سال اجاره خانه‌ها تا حدی افزایش پیدا می‌کند. امسال هم ۲۵درصد افزایش داشته اما به گفته اصلاحچی، اواخر شهریور دوباره بعضی از صاحبخانه‌ها اجاره خانه‌ها را زیاد کردند. او ادامه می‌دهد: «در اغلب محله‌های منطقه ۴ صاحب خانه‌ها و مستأجرها به نوعی با هم کنار آمده و اکثراً تمدید اجاره داشتیم.» محله‌های شهرک امید، قنات کوثر، مجیدآباد متری ۶ میلیون اجاره‌بها تعیین شده و سراج و شمیران‌نو و گلشن این مبلغ به ۳ تا ۴.۵ میلیون کاهش پیدا می‌کند.