همشهری آنلاین _ راحله عبدالحسینی: . او که دوران نوجوانی را در قلهک، اختیاریه و قیطریه گذرانده، شناساندن هویت شمیران به نوجوانان را ضروری می‌داند؛ امری که باعث می‌شود ارتباط بین نسل‌های قدیم و جدید شمیران از بین نرود. او لازمه حفظ هویت شمیران را پای کارآمدن پیشکسوت شمیران در کنار شمیران‌پژوهان می‌داند. کریمی سال‌ها در مطبوعات هم فعالیت کرده و مقاله‌های بسیاری نوشته و بعد از بازنشستگی سراغ نوشتن از تاریخ دفاع‌مقدس رفته است. او کتاب‌هایی هم درباره شناخت اقوام تات دارد. گفت‌وگوی ما با او درباره زبان شمیرانی که زبان تاتی بود شکل گرفت. او برایمان از تاریخ شمیران هم گفت.
کتاب‌های «تات‌های جمهوری آذربایجان» و «تات‌های شرق قفقاز» را مدتی پیش نوشته‌اید. مطالعات و تحصیلات شما هم در حوزه تاریخ و ایران‌شناسی است. درباره زبان شمیرانی که زبان تاتی است هم پژوهشی انجام داده‌اید؟
خوب است ابتدا بگویم که اصلاً چرا بحث تات‌ها را مطرح کردم. در حوزه قفقاز، اقوام ایرانی داریم که شناخته شده نیستند و نیاز است که تاریخ این اقوام جمع‌آوری شود تا پیوند و ارتباطمان را با این اقوام و نیز شروانی‌ها دوباره احیا کنیم. بعد ارتباط آن با تات‌های منطقه و شمیرانات و منطقه شمال شهر تهران را بررسی کنیم. شمیرانی‌ها یا اقوامی که در این نقطه بودند، اقوامی هستند که گویش مازنی داشتند و در حوزه دیلمان قرار می‌گرفتند. به این معنی که اگر ۳۷آبادی کهن منطقه شمیران را بررسی کنید، آبادی‌هایی که الان به اسم محله‌ها وجود دارد ولی موقعیت روستایی و کهن خود را از دست داده‌اند و با بازمانده‌های این روستا صحبت کنیم مدعی هستند که گویش مازنی دارند ولی یادشان رفته و پدرانشان به این زبان صحبت می‌کردند. اخیراً دیدم سرود شمیرانی منتشر شده که در آن واژه‌های شمیرانی با زبان مازنی ریشه مشترک دارد. گویش محلی آنهایی که اصالتاً شمیرانی بودند نشان می‌دهد که زبان شمیرانی هم تاتی بود.
گویش مازنی بخشی از هویت شمیران است؛ گویشی که این روزها برای نسل جدید کاملاً بیگانه است.
الان این ۳۷آبادی شمیران به‌صورت جزیره درآمده و شهر گسترش پیدا کرده است. قبلاً وقتی به بازار تجریش و بعد به سمت ری می‌رفتید، منطقه به حوزه حکومتی ری و شمیران تقسیم می‌شد. این وسط باغ و روستا و گندمزار و تپه‌هایی مثل اختیاریه یا قیطریه و در پل رومی وجود دارد. این در فاصله شمیران و شهرری بود. بعدها تهران تشکیل شد و این میان را پر کرد و الان هویتی به نام شمیران به‌صورت هویت تاریخی می‌بینیم ولی به‌صورت هویتی که بناهایی باشد و افرادی زبان شمیرانی را حفظ کرده باشند وجود ندارد. به همین دلیل نسل جدید با این گویش و در نگاه کلی‌تر با هویت شمیرانی خود ارتباط ندارد.
با وجود انتشار کتاب‌های بسیار در حوزه تاریخ شمیران به نظر می‌رسد شمیران هنوز لایه‌های تاریخی زیادی دارد که به آن پرداخته نشده است. شما در این مورد چه نظری دارید؟
شمیران جای کار بسیاری دارد. تاریخ بسیار غنی دارد. باید به سراغ اینها رفت. سرمایه‌گذاری و این میراث را حفظ کرد. حالا که معماری و باغ‌های شمیران و بناهای قدیمی شمیران از بین رفته، باید تاریخ را مکتوب و اسناد را جمع‌آوری کنیم و حداقل یک دایر＼المعارفی از شمیران درست کنیم که برای نسل آینده یادگار بماند.
اگر این هویت شمیرانی که از آن می‌گویید حفظ نشود، چه بحرانی پیش رو خواهیم داشت؟
وقتی هویت حفظ نشود ۲ اتفاق می‌افتد؛ یکی بی‌هویتی و دیگری شناخت نداشتن است. بی‌هویتی یعنی آن منطقه شناسنامه ندارد و شناختی هم با هویت قبلی خود ندارد و نمی‌تواند با گذشته‌اش ارتباط برقرار کند. آنجاست که مسائل و مشکلات، خود را نشان می‌دهند. این موضوع در بحث هویت و قومیت‌های ملی هم دیده می‌شود. در بحث عواملی مثل واگرایی قومیت‌ها دیده می‌شود. شمیرانی باید هویت خود را نگه دارد.
شما برای حفظ هویت محلی و اصالت شمیرانی چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
برگزاری برنامه‌هایی مثل جشنواره‌های فصلی، دعوت از بزرگان و جوانان شمیران در این جشنواره‌ها. مهم‌تر از همه مخاطب اصلی این برنامه باید مدارس شمیران باشد. از سوی دیگر می‌شود برگزاری این جشنواره‌ها را برعهده دانش‌آموزان دبیرستان‌ها گذاشت تا فرصتی برای آشنایی آنان با هویت شمیران باشد. آداب و رسوم شمیران، جاذبه‌های گردشگری، طبیعی، غذاهای محلی و معماری و نکات دیگر را در این خلال می‌آموزند. در این جشنواره باید از شمیران‌شناس‌ها هم دعوت شود تا در کنار بزرگان و قدیمی‌های شمیران از اسناد و تاریخ و کتاب‌ها بگویند. این، کمک می‌کند هویت یک شهر را بسازیم. مثالی می‌زنم. در انگلیس نماهای جدید ساخته نمی‌شود مگر در برخی از مناطق. چون می‌خواهند هویت شهر را هزار ساله نگه دارند. معماری بومی در مسیر نوسازی تهران از بین رفت. شهر ما مدرن شده و بافت بومی را از دست دادیم. در بهترین حالت خانه‌های قدیمی را که متعلق به افراد متمول جامعه آن زمان بوده، نگه داشته‌ایم و برای شناخت معماری آن روزگار به خانه شخص اسناد می‌کنیم. این خانه‌ها در شمیران هست. ولی بافت بومی را نگه نداشتیم و به چند باب خانه اکتفا کردیم. هویت شمیرانات را باید حفظ کرد.
بافت شهری امروز شمیران در مقایسه با روزگار کودکی و نوجوانی شما چقدر تغییر کرده است؟
درباره شمیران پژوهش‌هایی دارم که هنوز منتشر نشده. این محله‌ها را به خوبی می‌شناسم. اختیاریه و قیطریه و چیذر همه ساخته شده. از چهارراه قنات در خیابان دولت پیاده می‌آمدیم تا به قیطریه برسیم. تمام مسیر پر از تپه بود. خانه‌ای نبود. ولی الان تپه که هیچ، یک‌مترمربع زمین خاکی هم نمی‌بینیم. همه ساخته شده است. البته خانه‌های مشاهیر مثل خانه سیمین و جلال بازسازی شده که کار خوبی است.
- آشنایی با کتاب‌های آقای نویسنده
مجید کریمی در زمینه تاریخ، ایران‌شناسی و مطالعات قفقاز فعالیت دارد و اکنون نیز دانشجوی دوره دکترا در دانشگاه دولتی ایروان است. او سابقه ۲۵ سال فعالیت در صدا و سیما دارد. از سال ۱۳۶۷ عضو گروه تحقیق و تفسیر خبر معاونت سیاسی بود. کتاب «سه مکتوب» ۳ مقاله درباره تاریخ ایران پس از اسلام، «سیر دموکراسی در یونان بوستان»، «خاطرات دکتر اکبر اعتماد، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در پهلوی اول» و «دو نمایشنامه از شاهنامه» را منتشر کرده است. در زمینه تاریخ دفاع‌مقدس نیز کتاب‌هایی دارد. می‌گوید: «نخستین کتابم نیمه پنهان جنگ است. بعد از بازنشستگی نویسندگی در این حوزه را آغاز کردم. وقتی که بیسیم‌چی بودم، خاطرات من از ۲ سال حضور در جنگ تحمیلی است. کتاب دیپلمات‌ها چه گفتند درباره ناگفته‌های جنگ تحمیلی است. اواخر دهه ۶۰ دنبال چهره‌های ایرانی می‌رفتم. این کتاب نتیجه مصاحبه با آنهاست. اتحاد شوم، اسناد همکاری وزارت خارجه آمریکا با رژیم صدام در جنگ تحمیلی است. این کتاب ۶۱ سند دارد.»
- حفظ باغ‌های شمیران
باغ‌های شمیران را نگه داریم. درست است که این باغ‌ها مالکیت شخصی دارد. ولی یادمان باشد که هزاران نفر با گذر از این باغ‌ها از صدای شرشر آب قنات، صدای پرندگان و نسیم خنک درختان بهره‌می‌بردند. ضمن اینکه معماری سنتی و قدیمی، درهای چوبی قدیمی، دیوارهای خشت و گلی حس و حال خوبی داشت. مدرن شدن خانه‌ها و توسعه‌یافتگی شهری پسندیده است. ولی من روی نماها تأکید دارم. داخل خانه‌ها را مدرن کنیم. ولی نماها به شکل اصیل و قدیمی حفظ شود. نماها حتی در برج‌ها با معماری شمیران قدیمی همخوانی داشته باشد. می‌شود در منطقه ۲۲ که رو به رشد است، برج‌سازی انجام داد. آن وقت می‌توانستیم تهران جدید داشته باشیم و تهران قدیم. بافت شمیران مناسب انبوه‌سازی نیست. شمیران محل تنفس و گردشگاه تهران است. این برج‌ها جریان هوا را می‌بندد.