همشهری آنلاین_ثریا روزبهانی: کم نیستند افراد بی‌خانمانی که در شب‌های سرد سال کنار پارک‌ها و خیابان‌ها از سرما یخ زده‌اند و دیگر چشم‌هایشان به طلوع صبح نرسیده است. نخستین سوز سرما که از راه می‌رسد، مددسراهای شهر، درهایشان را بر روی افراد بی‌خانمان باز می‌کنند و خانه و کاشانه‌ای برای آنها می‌شوند.
مددسرای «یلدا» برای بانوان و مددسرای «مهر» ویژه آقایان، مددسراهای دائمی منطقه ۵ شهرداری هستند که پس از شیوع ویروس «کرونا» شبانه‌روز برای کارتن‌خواب‌ها جای دارند. شب‌های سرد کارتن‌خواب‌ها کش می‌آید. کند می‌شود و خیال صبح ندارد. سرد و تاریک است و در همان یک شب، هزار و یک اتفاق می‌افتد تا خورشید طلوع کند. بعضی از این شب‌ها اما گرم و روشن است و کارتن‌خواب‌ها قدر این شب‌های گرم گرمخانهها را می‌دانند.
حوالی ۵ بعدازظهر و نزدیک غروب است. یکی یکی سر و کله‌شان پیدا می‌شود. لباس‌هایشان را به امانت تحویل می‌دهند تا روز بعد که قرار است دوباره همان لباس‌های زهوار در رفته را بر تن کنند، لباس فرم اجباری به تن می‌کنند. نام و نام خانوادگی و سن، تنها مشخصاتی است که باید برای ورود به مددسرا ثبت شود و کار تمام است. اکنون خیالشان راحت است که سقفی بالای سر دارند و سرشان را روی بالش گرم و نرم می‌گذارند و از سرما یخ نمی‌زنند. اینجا انگار برای ساکنانش انتهای دنیا است. اینجا همانجایی است که می‌دانند شب برایشان راحت‌تر صبح می‌شود.
«خاطرخواه دخترعمویم بودم و همین عاشقی کار دستم داد. ورزشکار بودم و حسابی به زور بازویم می‌نازیدم. همه از من حساب می‌بردند. رابطه‌ام با خانواده شکرآب شد و از خانه بیرون زدم و ۵ سالی است، برنگشتم.» اینها حرف‌های «امید» است. ۳۸ سال سن دارد و پیش از اعتیاد، «خیاط» بوده است. می‌گوید: «پس از ترک خانه، شب و روز در خیابان‌ها آواره بودم. برای نخستین بار با یکی از همین کارتن‌خواب‌ها «تریاک» مصرف کردم و با همان بار اول، مزه‌اش زیر زبانم رفت.» او ادامه می‌دهد: «با هر بار مصرف فکر می‌کردم همه بدبختی‌هایم از یادم می‌رود. ۳ سال تریاک، ۷ ماه «هروئین» و پس از آن «متادون» مصرف کردم.
اکنون نه پولی دارم و نه خانوده‌ای و نه حتی جایی برای خوابیدن. گاهی به مادرم زنگ می‌زنم، قربان صدقه‌ام می‌رود، اما خبر ندارد به چه حال و روزی افتادم. گلایه می‌کند که چرا برنمی‌گردم. ترجیح می‌دهم خیال کند هنوز با آنها قهرم تا اینکه بفهمد چه بلایی سر زندگی‌ام آورده‌ام. در یکی از پارک‌های محله «کن» نشسته بودم که چند نفر به سراغم آمدند و فهمیدند جایی برای خواب ندارم. به مددسرا معرفی‌ام کردند. اکنون ماه‌ها است شب‌ها اینجا می‌مانم و روزها به دنبال کار هستم. هنوز هیچ هدفی برای زندگی‌ام ندارم، تنها می‌دانم این‌بار می‌خواهم پاک بمانم.»
- بیکاری راه اعتیاد را باز کرد
چند نفری از آنها سن و سالی دارند و بی‌شک هرکدام بچه‌هایی دارند که چشم‌انتظارشان هستند. هر ۲ نفر ۵۰ و اندی سن دارند. گذر عمر در موهای سفید و پریشان «علی» پیدا است. کارمند اداره دولتی بوده و با بگومگوهای رئیس و کارمندی اداره کنار نیامده و سال ۷۵ از کار بیکار شده است. بیکاری برایش اعتیاد آورده، او را از زن و فرزندش جدا کرده و در نهایت کارتن‌خواب شده است.
در تمام مدتی که از زندگی و فرزندانش حرف می‌زند، سر به زیر است. چند ماهی است پاک شده، اما روی برگشت به خانه را ندارد. «باقر» یکی دیگر از کارتن‌خواب‌های مددسرا است. او نه معتاد است نه حتی سیگاری. بی‌خانمان و پیشه‌اش دستفروشی است. او می‌گوید: «۵ خواهر و برادر هستیم. همه با پدر و مادرم مشکل داشتیم و هرکدام به نحوی از خانه بیرون زدیم. از وقتی چشم باز کردم، آقام با ما لج بود و انگار نه انگار که ما بچه‌هایش بودیم.
چند سالی می‌شود که از «کرج» برای پیدا کردن کار به تهران آمدم و با مسافرکشی کارم را آغاز کردم و پس از چند ماه برای راه انداختن کار و کاسبی بهتر، همان ماشین را هم فروختم و بیکار ماندم! آنقدر در ترمینال «آزادی» شب را صبح کردم تا تابلو شدم. ۳ سال است جا و مکان ندارم. شب‌های کارتن‌خواب صبح نمی‌شود و هزار و یک‌گیر و گرفتاری دارد. اکنون چند ماهی است در مددسرا می‌خوابم.»
- سرپناه ۱۷۰ بی‌خانمان
هنوز هستند کسانی‌که سرشان بر روی بالش گرم و نرم به خواب نمی‌رود و فکرشان در کوچه‌پسکوچه‌های شهر پرسه می‌زند تا بی‌خانمانی گرسنه، شَب‌اش را صبح نکند. «محمدمهدی قشقایی»، مدیر مرکز رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری منطقه ۵، از شب‌هایی برایمان می‌گوید که تا صبح محله‌ها را برای پیدا کردن افراد بی‌خانمان طی کرده‌اند. او می‌گوید: «با سرد شدن هوا و شیوع ویروس کرونا، مددسرای بانوان و آقایان به‌صورت ۲۴ ساعته از بی‌خانمان‌های منطقه نگهداری می‌کند.
پزشک و مشاور به شکل ثابت در مددسرا حضور دارند. برای هر وعده به این افراد، غذای گرم و میان وعده داده می‌شود. مددسرا در همه روزهای سال به‌ویژه روزهای سرد سال، سرپناه ۱۲۰ بی‌خانمان مرد و ۵۰ زن است. در مددسرا به روی افراد بی‌خانمان باز است. ورود و خروج به این مددسرا اختیاری است و هیچ‌کس به اجبار به این خانه‌های گرم آورده نمی‌شود. در مددسرا هیچ اجباری در نگهداری این افراد وجود ندارد و آنها ترجیح می‌دهند در این سرما، صبح‌ها نیز در مددسرا بمانند.
علائم سلامتی هر فرد در رابطه با احتمال ابتلا به کرونا بررسی می‌شود و در صورت مشاهده فرد مشکوک، روند آزمایش و درمان پیش گرفته می‌شود. تاکنون مورد کرونایی در این مددسراها گزارش نشده است. پس از پذیرش، ماسک در اختیار آنها قرار می‌گیرد، سپس ضدعفونی می‌شوند و موظف هستند استحمام کنند.»
- سقفی برای زنده ماندن
غم عالم در نگاهشان نشسته و ظاهرشان شکسته است. مددسرا اگرچه کوچک است اما باوجود ظرفیت کم در آن بر روی همه باز است.
مهمانان این خانه خوب می‌دانند شب بیرون خوابیدن شوخی نیست! رئیس اداره خدمات اجتماعی شهرداری منطقه به تعداد پذیرش کارتن‌خواب‌ها اشاره می‌کند: «این منطقه وسعت زیادی دارد و فضای بی‌دفاع شهری آن هم کم نیست. هم‌چنین نباید از حاشیه «روددره فرحزاد» و باغ‌های کن که محل تجمع معتادان و کارتن‌خواب‌ها است، غافل شد.
به همین دلیل به‌صورت مستمر از سوی هر ۷ ناحیه از ساعت ۶ تا ۱۲ شب، نقاطی که امکان حضور کارتن‌خواب‌ها در آن وجود دارد، رصد می‌شوند. چون این منطقه دارای حریم و ورودی شهرهای شمالی کشور از این نقطه است، در نتیجه تعداد کارتن‌خواب‌ها و افراد معتادش نیز در مقایسه با مناطق دیگر بیشتر است.
اعتیاد و کارتن‌خوابی موضوعی نیست که شهرداری به تنهایی متولی آن باشد، بلکه سایر نهادها مانند سازمان «بهزیستی»، «نیروی انتظامی»، «کمیته امداد امام خمینی» (ره) و وزارت «رفاه و خدمات اجتماعی» نیز از جمله ارگان‌هایی هستند که هم اعتبار لازم دارند و هم جزو شرح وظایف آنها است. هم‌چنین آنها قدرت اجرایی برای این کار دارند. این ارگان‌ها باید در کنار یکدیگر به شکل هماهنگ برای حل این معضل قدم بردارند. این مسئله از جمله موضوع‌هایی است که در بازدید اعضای «شورای شهر» از این مراکز بیان می‌شود. این روزها با سرد شدن هوا در تهران و مشکلات جدی برای کارتن‌خواب‌ها، بهتر است اگر در منطقه با کارت‌خوابی مواجه شدید، محل حضور آنها را به سامانه ۱۳۷ اطلاع دهید تابرای جابه‌جایی آنها به گرمخانهها اقدام شود.»
- اشتغالزایی به شرط پاکی
«محمدمهدی قشقایی»، مدیر مرکز رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری منطقه ۵ درباره فعالیت مرکز «بهاران»، دیگر پایگاه ارائه‌دهنده خدمات اجتماعی منطقه اشاره می‌کند و می‌گوید: «علاوه بر مددسراهای منطقه، در گرمخانه آقایان و بانوان، مرکز «کاهش آسیب اجتماعی» نیز مستقر است. معمولاً افرادی که در مددسراها پذیرش می‌شوند، معتاد هستند و اجباری برای ترک آنها وجود ندارد. هم‌چنین ورود و خروج آنها به اختیار خودشان است.
اما زمانی‌که مددجو تمایل دارد تا اعتیادش را ترک کند به مرکز بهاران اعزام می‌شود. مددجو در هنگام مراجعه به مجتمع، از سوی مسئول پذیرش، کارهای اولیه‌اش انجام می‌شود و برای رفع دودلی‌ها و تردیدها در طول درمان، مورد مصاحبه انگیزشی و روان‌شناسی قرار می‌گیرد و پرونده برایشان تشکیل می‌شود. هم‌چنین تشکیل پرونده پزشکی، ارجاع به مراکز بهداشت برای انجام آزمایش ۳ گانه، بررسی پذیرش‌شدگان از نظر سلامت روان، ارجاع به مراکز درمانی یا بیمارستان‌ها در صورت نیاز، از جمله فعالیت‌های این مرکز در بخش بهداشت و سلامت است.
چراکه این مرکز با داشتن کارشناسان ارشد روان‌شناسی و مشاوره، به‌طور مستمر و براساس برنامه زمان‌بندی به مددجویان جلسات مشاوره فردی و انگیزشی ارائه می‌دهند. رویکردهای مشاوره با تأکید بر شناختی‌ـ رفتاری، واقعیت درمانی و مرور زندگی است. در جلسات مشاوره خانواده، نقش اعضای خانواده در بهبودی و حفظ آن تأکید می‌شود. این جلسات به همت کارشناس ارشد مشاوره خانواده انجام می‌شود.
از سوی دیگر، برنامه اصلاح رفتار شامل برنامه‌هایی مانند مشاوره روان‌شناسی، برنامه‌های منظم روزانه، کارگاه‌های آموزشی و جلسات دینی و مذهبی برای آنها در نظر گرفته شده است. هرکدام از این مراحل دوباره به بخش‌های دیگری تقسیم می‌شوند. برای مثال، مشاوره روان‌شناسی شامل مشاوره فردی و انگیزشی، مشاوره خانواده و گروه درمانی است. برنامه‌های منظم نیز به‌ترتیب ورزش، کتابخوانی، تماشای تلویزیون و اجرای برنامه‌های هنری است. هم‌چنین برای افرادی که ترک کرده‌اند و مورد صلاحیت هستند، موضوع اشتغالزایی مطرح است. آنها پس از گذراندن این دوران و تأییدیه پاکی آنها در بخش‌های فضای سبز و خدماتی شهرداری منطقه مشغول به کار می‌شوند. تاکنون تعداد بی‌شماری از این افراد برای کار معرفی شده‌اند و اکنون مشغول کار هستند.»