همشهری آنلاین_:ثریا روزبهانی: اغلب مکان‌های در معرض آسیب اجتماعی، فضاهای بی‌دفاع شهری هستند که به دلیل برخورداری از ویژگی‌های نامناسب فیزیکی، شرایط برای بروز و ظهور آسیب‌های اجتماعی و جرائم را فراهم می‌کنند. نمونه‌های بی‌شماری از این مکان‌ها در غرب تهران وجود دارد از جمله حاشیه‌های پل کن، دره فرحزاد، ترمینال و بوستان‌های مجاور آن، حمام‌های قدیمی یا خانه‌های رها شده و فضاهای کارخانه‌ای که فقط تعداد انگشت‌شماری از این مکان‌ها محسوب می‌شوند.
اما متأسفانه در غرب پایتخت علاوه بر اعتیاد، کارتن‌خوابی و سرقت، آسیب‌های اجتماعی دیگری نیز بروز پیدا کرده است که در این گزارش با معاون اجتماعی و فرهنگی منطقه ۹ و مدیران اداره‌های خدمات اجتماعی شهرداری مناطق ۵، ۲۱ و ۲۲ به شناسایی و بررسی آنها پرداخته‌ایم. بررسی‌ها نشان می‌دهد اعتیاد و کارتن‌خوابی در صدر آسیب‌های اجتماعی غرب پایتخت است.
- مسیر آسیب‌ها به پایانه ختم می‌شود
پایانه‌های مسافربری برای جلوگیری از پراکندگی بنگاه‌های مسافربری در شهر ایجاد شده‌اند و از آلودگی هوا، تداخل ترافیک درون و برون شهری، آلودگی‌های زیست‌محیطی و افزایش تقاضاهای سفرهای درون‌شهری جلوگیری می‌کنند، اما اگر این پایانه‌ها به خوبی ساماندهی نشوند و در فضای غیراستانداردی ایجاد شده باشند خود به‌عنوان یک معضل می‌توانند مناطق مسکونی اطرافشان را با بحران روبه‌رو کنند.
درست مانند پایانه «آزادی» که برای ساکنان محله‌های اطرافش دردسرساز شده است. بیشتر آسیب‌های منطقه در پایانه غرب به چشم می‌خورد. به باور کارشناسان اجتماعی موضوع دختران فراری و کودکان کار، اولویت دارترین آسیب‌های اجتماعی است که بار روانی دارد و چهره شهر را مشوش می‌کند.
«محمدمهدی قشقایی»، مدیر اداره آسیب‌ها و خدمات اجتماعی شهرداری منطقه ۵، درباره آسیب‌های این منطقه می‌گوید: «با توجه به اینکه پایانه غرب محل ورود و خروج انواع فرهنگ‌ها و گویش‌ها است برای همین مشکلات و آسیب‌های خاص خود را به دنبال دارد. برای مثال، کسانی که عرب زبان هستند به دلیل ناآشنا بودن به زبان فارسی به دام افراد شیاد و سیاس می‌افتند.
از دیگر مشکلات موجود در این پایانه، ورود افرادی است که برای کار به تهران می‌آیند و نخستین جایی که پا می‌گذارند، این مکان است که اگر نتوانند شغلی در شهر برای خود پیدا کنند، در همین‌جا مستقر می‌شوند و دست به کارهای کاذب و موقتی می‌زنند و اگر پشتوانه خانوادگی هم نداشته باشند، مرتکب سرقت می‌شوند. هم‌چنین این منطقه وسعت زیادی دارد و فضای بی‌دفاع شهری آن هم کم نیست. از سوی دیگر نباید از حاشیه «روددره فرحزاد» و باغ‌های «کن» که محل تجمع معتادان و کارتن‌خواب‌ها است، غافل شد. این منطقه دارای حریم و ورودی شهرهای شمالی کشور بوده و برهمین اساس تعداد کارتن‌خواب‌ها و افراد معتاد آنجا در مقایسه با مناطق دیگر بیشتر است. پس باید نگاه متفاوت‌تری به این منطقه داشت.
- نقاط آسیب دیده یا آسیب‌خیز اجتماعی
پایانه مسافربری غرب، حاشیه روخانه کن، حاشیه رودخانه فرحزاد، دره فرحزاد، اطراف باغ‌های کن، زمین‌های بی‌دفاع شهری در مسیر جاده امامزاده داود(ع) و شهران.
- افزایش اعتیاد در میان جوانان و زنان
بافت متراکم محله، درآمد بسیار کم، بیکاری قشر جوان، پایین بودن میزان سواد و مشکلات اقتصادی، عوامل مؤثر در افزایش اعتیاد اهالی است. از سوی دیگر بانوان نیز درگیر این آسیب‌ها شده‌اند. اعتیاد زنان به کانون خانواده ضربه می‌زند و آسیب‌های اجتماعی دیگری را به محله تحمیل می‌کند. به همین دلیل باید به دور از هر نوع جبهه‌گیری و پنهان‌کاری زمینه را برای ترک و نجات زنان معتاد محله فراهم کرد.
به گفته اهالی، محله برای فعالیت فروشندگان موادمخدر به حدی پاتوق شده است که آنها به راه‌اندازی شبکه‌های مجازی اقدام کرده‌اند و به‌صورت اینترنتی معامله می‌کنند و مواد را به دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند. کافی است تا در گوشه و کنار محله‌ها پرسه بزنید آن وقت خواهید دید معتادان در محله «۳۰ متری جی»، «سه‌راه آذری»، «شهید دستغیب» و... در گرمای تابستان یا سرمای زمستان، در حاشیه و لابه‌لای بوته‌های قدبلند این خیابان، جایی را برای خود دست و پا کرده‌اند. «علیرضا خامسیان»، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری منطقه ۹، دلیل آسیب‌های اجتماعی این منطقه را «بافت جزیره‌ای» با وجود فرودگاه «مهرآباد»، همجواری با میدان آزادی و ترمینال غرب می‌داند.
او در این‌باره توضیحات بیشتری ارائه می‌دهد: «منطقه ۹ با آسیب‌های بسیاری روبه‌رو است که از آن جمله می‌توان به مسائل و آسیب‌های مختلفی مانند انواع جرائم و خشونت‌های شهری، مسائل زیست‌محیطی، مسئله گرانی مسکن، مناسب نبودن زیرساخت‌های شهری، حمل‌ونقل و... اشاره کرد. علاوه بر این، مهاجرت بی‌رویه به این منطقه از شهرستان‌های اطراف سبب ناهمگونی جمعیت این منطقه و کاهش سطح هویت و تعلق محلی در برخی محله‌ها شده است. اکنون مهم‌ترین آسیب پیش روی منطقه، همجواری با پایانه‌های مسافربری غرب است که خود از عوامل تشدیدکننده آسیب‌های این منطقه مانند کارتن‌خوابی، اعتیاد، فروش موادمخدر، سرقت و... است.
همگی این موارد می‌تواند با شکل‌گیری کانون‌های جرم‌خیز در برخی از محله‌ها به آسیب‌های اجتماعی دامن بزند. هرکدام از محله‌ها به دلیل موقعیت جغرافیایی و سکونت‌گاهی با آسیب‌های مختلفی روبه‌رو است. آسیب‌ها در اغلب محله‌ها منطقه مانند اعتیاد، طلاق سرقت، کودک خیابانی، کارتن‌خواب، اراذل و اوباش و خرید و فروش موادمخدر مشترک است.
در همین راستا راه‌اندازی پایگاه خدمات اجتماعی در بوستان «المهدی» (عج) به‌عنوان آسیب خیزترین نقطه منطقه با هدف ارتقای سلامت اجتماعی، کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی، مشاوره و آموزش، آگاه‌سازی گروه‌های هدف، راه‌اندازی مددسرای امید در راستای اسکان موقت افراد بی‌سرپناه در منطقه، راه‌اندازی ۲ مرکز «پرتو» یکی برای ارائه خدمات آموزشی و حمایتی به کودکان‌کار و آسیب دیده و در معرض آسیب اجتماعی و دیگری برای آموزش تخصصی مکانیکی خودرو به کودکان‌کار ۱۵ الی ۱۸ سال برای آمادگی ورود به بازار کار و هم‌چنین راه‌اندازی مرکز تسهیل و توسعه کسب و کار و کارآفرینی اجتماعی برای ارائه خدمات آموزشی به کارآفرینان و راه‌اندازی کسب و کارهای خرد و مشاغل خانگی، از جمله راهکارهای معاونت فرهنگی و اجتماعی این منطقه برای کاهش آسیب‌های موجود است.»
- نقاط آسیب دیده یا آسیب‌خیز اجتماعی
برخی از نقاط در محله استادمعین، زیرگذر بزرگراه یادگار امام(ره)، بوستان معلم، کوچه‌پسکوچه‌های محله شهید دستغیب حاشیه دیوار فرودگاه بین‌المللی مهرآباد، خیابان سی‌متری جی، خیابان امامزاده عبدالله(ع)، سه‌راه آذری پشت درمانگاه، اطراف بوستان شمشیری و برخی از کوچه‌های محله فتح صنعتی و بلوارهای خیابان ۴۵ متری زرند.
- تعدد فضاهای بی‌دفاع شهری
اهالی استقرار «گرمخانه» را در یکی از محله‌های پرجمعیت منطقه، تصمیم نادرستی می‌دانند. «محمد امانی» یکی از ساکنان شهرک «استقلال» می‌گوید: «در این محدوده جمعیت بسیاری زندگی می‌کنند. به همین دلیل همسایگی افراد آسیب دیده با اهالی می‌تواند آسیب‌های بیشتری را در محله ایجاد کند. سرقت، کاهش امنیت و استرس خانواده‌ها از جمله مشکلاتی است که اهالی مدام از آن گله‌مند هستند، اما ناراحتی و ابراز نارضایتی آنها تاکنون بدون پاسخ بوده است.
حرکت به سوی عدالت، بهسازی فضای شهری، تدوین برنامه مقابله با آسیب گریزی شهر، تسریع روند بازسازی بافت فرسوده، جبران نابرابری اجتماعی و فضایی از جمله تدابیری است که می‌تواند در کاهش آسیب‌های اجتماعی هر منطقه دخیل باشد. «پرویز جاویدنیا»، مدیر اداره آسیب‌های اجتماعی منطقه ۲۱، به آسیب‌هایی که در محله‌های این منطقه وجود دارد اشاره می‌کند و می‌گوید: «احساس تعلق نداشتن شهروندی با افزایش جمعیت شناور به دلیل فعالیت صنایع و کارخانه‌ها در منطقه یا اعتیاد کارگران، جمعیت پراکنده در نواحی ۲ و ۳ و وجود شهرک‌ها با حریم منطقه و هم‌چنین حریم‌های بزرگراه‌ها، مهاجرپذیر بودن ناحیه یک به‌ویژه در حوزه کودکان‌کار از مناطق همجوار مانند «شهریار» و «شهر قدس» از جمله نقاط آسیب‌پذیر و آسیب‌های اجتماعی پیش روی منطقه محسوب می‌شوند.
برای کاهش این آسیب‌ها تنها گرمخانه منطقه در ناحیه ۲ در محله استقلال به آقایان بی‌خانمان خدمات ارائه می‌دهد چون بیشتر افراد آسیب دیده مرد هستند. برای اصلاح رفتار و کاهش آسیب‌ها، افراد آسیب دیده در گرمخانه منطقه، مرکز پرتو (ویژه کودکان کار) و هم‌چنین مرکز کارآفرینی، هدایت و ساماندهی می‌شوند. در این مراکز خدمات آموزشی و حمایتی به اقشار آسیب‌پذیر ارائه می‌شود. از سویی در فصل زمستان نیز گروه‌های گشت‌های شبانه در منطقه مستقر خواهند شد.
هم‌چنین در ماه‌های آینده با راه‌اندازی پایگاه خدمات اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی و افراد در معرض آسیب و یا آسیب دیده اجتماعی با هدف اصولی و دقیق شناسایی می‌شوند. قرار است این پایگاه با استفاده از منابع منطقه و با مشارکت معتمدان، شورایاری و سایر ارگان‌ها فعالیت‌هایی مختلفی برای کاهش آسیب‌ها انجام دهند.
- نقاط آسیب دیده یا آسیب‌خیز اجتماعی
محدوده صنعتی کارخانه‌ها، شهرک استقلال، شهرک آزادی، زمین‌های بایر در وردآورد، چیتگر جنوبی و بلوار ایران‌خودرو، بزرگراه فتح، شهید لشکری و جاده مخصوص.
- زنگ خطر افزایش طلاق به صدا در آمد
منطقه ۲۲ از نظر جغرافیایی بزرگ‌ترین منطقه تهران است و به دلیل همین گستردگی و وسعت از مسائل و مشکلات متفاوتی نسبت به دیگر مناطق دست و پنجه نرم می‌کند. این منطقه با تعداد نفرات اندکی در زمینه کودکان‌کار و متکدی روبه‌رو است، اما در عین حال در برخی زمینه‌ها نظیر افزایش اطلاق نیز چالش‌های جدی دارد. آسیب‌های مرتبط با خانواده از قبیل رشد بالای طلاق، اعتیاد، سرقت، درگیری و نزاع همسایگی، خشونت خانگی، حضور کارگران ساختمانی، افزایش تعداد اتباع افغانستانی از جمله مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی منطقه ۲۲ به شمار می‌روند.
«فرشته کوشکی»، مدیر اداره اجتماعی شهرداری منطقه ۲۲، درباره این آسیب‌ها توضیح می‌دهد: «با توجه به اینکه منطقه ۲۲ از مناطق نوساز شهر تهران محسوب می‌شود، ساخت‌وسازهای گسترده در منطقه و افزایش چشمگیر جمعیت، چالش‌های بسیاری را ایجاد کرده اما با توجه به تنوع فرهنگی، این چالش‌ها در حوزه اجتماعی از جنبه‌های مختلف قابل بررسی است. با توجه به بلند مرتبه‌سازی‌های انجام شده در منطقه مشکلاتی در حوزه فرهنگ آپارتمان‌نشینی وجود دارد که سبب بروز خشونت، نزاع و درگیری می‌شود. هم‌چنین کمبود سرانه فضاهای آموزشی و فرهنگی در منطقه و رشد ناموزون آن در حوزه زیرساخت‌های اجتماعی از یک سو و جوان بودن جمعیت منطقه از سوی دیگر منجر به بروز آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی خواهد شد.
هم‌چنین در شهرک «گلستان»، «دهکده المپیک»، «زیبادشت» و... با رشد طلاق و مشکلات خانوادگی مواجه هستیم. بر اساس مطالعات انجام شده در محله‌هایی که ساخت‌وساز در آن رونق دارد، تعداد نفرات کارگران ساختمانی بسیار است. هم‌چنین به دلیل حاشیه بودن و تعداد زمین‌های رها شده فراوان در منطقه که مالکان آنها تمایلی به حصارکشی ندارند یا فاقد ملکیت دقیقی هستند، تعداد فضاهای بی‌دفاع شهری رو به افزایش است. با وجود اینکه تعداد نفرات کارتن‌خواب، متکدی و دچار اعتیاد در منطقه ۲۲ در مقایسه با دیگر مناطق تهران بسیار اندک است اما در برخی محله‌ها نظیر «سرو آزاد» و «پیکان‌شهر» شاهد تعداد بیشتری از افراد معتاد هستیم.
هم‌چنین مشکلاتی از قبیل کاهش درآمد خانواده، مسائل اقتصادی، بیکاری، بیماری «کرونا»، تعطیلی مدارس، مشکلات اجتماعی و فرهنگی و... منجر به افزایش خشونت خانگی شده‌اند که یکی از مهم‌ترین آنها خشونت با سالمندان و زنان است. از سویی در ناحیه ۴ منطقه و محله پیکان‌شهر به دلیل قدمت ساختمان‌ها و واحدهای کوچک ۳۰ و ۴۰مترمربعی، تعدد آسیب‌های مختلف از جمله اعتیاد، معلولیت در خانواده‌های کم برخوردار، فراوانی سکونت زنان سرپرست خانوار، بیماری‌های صعب‌العلاج، فقر و محرومیت و از همه مهم‌تر هجوم تعداد بالایی از مهاجران افغانستانی را شاهد هستیم. این موضوع منجر به افزایش آسیب‌ها از جمله تعدی و تجاوز به کودکان، تصادف و فوت کودکان افغانستانی، جراحت‌های بدنی در اثر عدم مراقبت خانواده‌ها، فضاهای نامناسب و بسیار محقر برای چند خانواده در یک منزل کوچک و نداشتن وسایل اولیه و ضروری زندگی شده است.»
- راه‌حلی برای مهار آسیب‌ها
مدیر اداره آسیب‌های شهرداری منطقه ۲۲، راهکارهای کاهش و کنترل مسائل و آسیب‌های اجتماعی را راه‌اندازی پایگاه خدمات اجتماعی (دفتر مددکار شهر)، جذب خیّران، مددکاران و روان‌شناسان در منطقه می‌داند: «خدمات ارائه شده در پایگاه‌های خدمات اجتماعی، اجتماع محور است. گروه‌های هدف برنامه، به همه ساکنان به‌ویژه افراد در معرض آسیب یا آسیب دیده اجتماعی شامل زنان و دختران در معرض آسیب، افراد فاقد مهارت‌های زندگی، کودکان خیابانی، کودکان در معرض آزار، بدسرپرست و بی‌سرپرست، بازمانده از تحصیل، بچه‌های طلاق، کودکان دارای والدین معتاد و سایر افرادی که به نوعی با بحران‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی روبه‌رو شده‌اند، معطوف می‌شود.
هم‌چنین طی ۳ سال گذشته با اجرای طرح‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و کاهش آسیب برای حساس‌سازی و آموزش خانواده‌های ساکن در منطقه، اقدامات چشمگیری انجام شده است. از سویی با شناسایی فضاهای بی‌دفاع شهری و رفع مشکلات بسیاری از این فضاها با رویکرد ایجاد امنیت شهری برای شهروندان، اقدام دیگری در زمینه کاهش آسیب صورت پذیرفته است. اداره خدمات اجتماعی منطقه با بهره‌گیری از مشارکت سمن‌ها و خیّران منطقه در قالب برنامه‌های زیر به ارائه خدمات به افراد در معرض آسیب و آسیب‌دیده اجتماعی می‌پردازد.
راه‌اندازی پایگاه خدمات اجتماعی منطقه، اجرای طرح‌های پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی، تجهیز و نگهداری زیرساخت‌های خدمات اجتماعی در راستای خدمت‌رسانی به آسیب‌دیدگان اجتماعی (مددسرای آفتاب نیلوفری، کمپ ترک اعتیاد زنان، کمپ‌های ترک اعتیاد آقایان)، برگزاری جلسات مجمع خیّران و سازمان‌های مردم نهاد، اقدامات ترویج مشارکت‌های اجتماعی (کار داوطلبانه)، کارآفرینی و توانمندسازی افراد علاقه‌مند به کار، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و اخذ مجوز مشاغل خانگی و حساس‌سازی مردم محله نسبت به آسیب‌های اجتماعی نظیر مهاجرت اتباع بیگانه به یک محله، از جمله اقدامات انجام شده در حوزه مهار و کنترل و پیشگیری از آسیب‌ها است.»
- نقاط آسیب دیده یا آسیب‌خیز اجتماعی
زمین‌های و ساختمان نیمه‌کاره محله‌های پیکان‌شهر، سرو آزاد، شهرک راه‌آهن و برخی نواحی دورافتاده محله وردآورد.