همشهری آنلاین _ مژگان مهرابی: شهروندانی رانده شده از همه جا و همه کس که قدم به قدم محله، به‌خصوص حاشیه بزرگراه امام رضا(ع) را پاتوق دورهمی‌های‌شان کرده‌اند. لای بوته‌ها، کنار گاردریل، داخل فضای سبز حاشیه بزرگراه اتراق می‌کنند، آن هم بی‌هیچ ترس و واهمه‌ای. مواد می‌کشند، غذا می‌خورند و از خاطرات تلخ و شیرین‌شان با هم درددل می‌کنند.
به نظر خودشان آزاری برای کسی ندارند، اما حضورشان علاوه بر نازیبایی منظر شهری هر روز حادثه‌ای تلخ را در این منطقه رقم می‌زند، به‌طوری که طبق آمار به دست آمده از سوی پلیس راهور تهران، هر ۳ روز ۲ تصادف منجر به فوت در بزرگراه امام رضا(ع) رخ می‌دهد و دلیلش هم تردد معتادان و کارتن‌خواب‌ها از عرض بزرگراه است. در تهیه این گزارش «عبدالرضا امینی» دبیر شورایاری شهرک رضویه، «مسعود هرورانی»، «خدایار اسدی» و «حسین معصومی» همراهی‌مان می‌کنند. بزرگراه امام رضا(ع) هیچوقت روز خلوتی ندارد. شریان اصلی شهر است و رابط بین تهران با شهرهای شرقی کشور، برای همین تردد خودروهای سبک و سنگین زیاد در آن صورت می‌گیرد. با وجود پل‌های عابرپیاده‌ای که در هر ۵۰۰ قدم قرار دارند، جای تعجب است چرا در این بزرگراه تصادفات جرحی و فوتی بی‌شمار رخ می‌دهد. البته با دیدن معتادان و کارتن‌خواب‌هایی که گله به گله کنار بزرگراه امام رضا(ع) نشسته‌اند، نکته ابهام روشن می‌شود.
تعدادشان زیاد است. آنقدر که تا چشم کار می‌کند، همه جا حضور دارند. کنار گاردریل، لای بوته‌ها، زیر درختان و داخل چمن‌های رفیوژ میانی بزرگراه. بی‌هیچ دغدغه‌ای چند نفر به چند نفر دور هم جمع شده و گل می‌گویند و گل می‌شوند. انگار که پیک نیک آمده باشند. عده‌ای هم در حال چرت زدن هستند، بعضی‌شان هم مشغول خوردن غذایی هستند که از گوشه و کنار محله پیدا کرده‌اند. هرچه هست حضورشان با آن آشفتگی ظاهری و کیسه‌های پر از ضایعاتی که محصول کار روزانه‌شان است، نمای نازیبایی در شهر به وجود آورده است.
- ایست! خطر حمله با سرنگ آلوده
امکان نزدیک شدن به آنها وجود ندارد. به گفته یکی از کاسبان ساکن در حاشیه بزرگراه، کارتن‌خواب‌ها از هر بیگانه‌ای هراس دارند و سعی می‌کنند او را از خودشان دور کنند، چه با سلاح سرد چه با سرنگ آلوده. او هشدار می‌دهد که حواس‌مان باشد و تأکید می‌کند که آنها برای دفاع از خود همه جور ابزاری دارند. قصد دارم از دور عکاسی کنم آن هم با دوربین تلفن همراه، یکی از کارتن‌خواب‌ها که هیکلی تنومند دارد متوجه می‌شود. زیرک‌تر از آن است که تصور کند قصد تلفن کردن دارم. برای همین تند و سریع نزدیک می‌شود. اسکلت سفید رنگ روی تیشرت مشکی رنگش حس ترس را به آدم منتقل می‌کند. با غیظ جلو می‌آید و می‌گوید: «برای چه عکس می‌گیری. عکس از چه می‌گیری؟» قدم دوم را که برمی‌دارد «حمید امینی» دبیر شورایاری محله رضویه، نزدیکش می‌شود و ضمن معرفی خود به مرد کارتن‌خواب اطمینان خاطر می‌دهد که قصد ناراحت کردن او و دوستانش را نداریم. با بلند شدن صدای مرد معتاد، دوستانش یکی یکی جمع می‌شوند. احتمال درگیری آنها با دبیر شورایاری بالا می‌رود. تعدادشان آنقدر زیاد است که اگر به وسیله سرنگ آلوده یا چاقو به ما حمله کنند، همه ما روانه بیمارستان می‌شویم. صلاح ما آرام کردن مرد کارتن‌خواب است.
- کارتن‌خواب‌ها به گرمخانه نمی‌روند
تلاش برای مجاب کردن کارتن‌خواب عصبانی نتیجه می‌دهد. به او اطمینان خاطر می‌دهم تا راضی نباشد هیچ عکسی از او گرفته نمی‌شود. وقتی خیالش راحت می‌شود که علت حضور ما تحقیق درباره تصادفات جاده‌ای است، سرحرف را باز می‌کند و می‌گوید: «گرمخانه همین جاست. چند قدم آن طرف‌تر، اما خیلی از کارتن‌خواب‌ها تمایل ندارند آنجا بروند. شرایط خوبی ندارد. علاوه بر آن، در گرمخانه کسی اجازه ندارد مواد مصرف کند. برای همین کنار خیابان اتراق می‌کنند. این آدم‌ها یک روز برای خودشان کسی بودند مثل خود من. قبلاً کارمند نیروی انتظامی بودم از بد روزگار به این روز افتادم. بعضی از کارتن‌خواب‌ها شب‌ها آنجا می‌روند و صبح روانه خیابان‌ها می‌شوند. در گرمخانه اجازه نمی‌دهند مواد استفاده کنیم. برای همین خیلی‌ها ترجیح می‌دهند همین بیرون باشند.» شرایط برای گفت‌وگو بهتر می‌شود و در این حین پیرمردی که گونی ضایعات همراه دارد سر حرف را باز می‌کند، می‌گوید: «متأسفانه با ما مثل گونی سیب‌زمینی و پیاز رفتار می‌شود. برای هیچ‌کس اهمیتی نداریم. مرتب از امکانات گرمخانه‌ها می‌گویند، اما ما هیچ امکاناتی ندیدیم. هربار مقدار زیادی لباس و دارو به گرمخانه داده می‌شود، ولی دریغ از اینکه وسیله‌ای در اختیار ما گذاشته شود.» آنها از کم‌توجهی مسئولان می‌گویند و نمی‌دانیم چقدر از این ادعاها صحیح است.
- معتادان، عاملان یا قربانیان تصادف
درباره افزایش آمار تصادف در این بزرگراه می‌پرسم. امینی متذکر می‌شود معتادان عامل اصلی تصادف هستند که بی‌محابا وارد بزرگراه می‌شوند. او متذکر می‌شود. مرتب با این معضل درگیر هستیم. چرایی این امر را از یکی از کارتن‌خواب‌ها می‌پرسم که می‌گوید: «وقتی نیروی انتظامی می‌آید خیلی‌ها به سوی بزرگراه فرار می‌کنند تا خود را به آن طرف برسانند. در این میان تصادف هم می‌کنند. این اتفاق بیشتر صبح زود یا شب رخ می‌دهد.» تصور ما این است که علت ورود نابهنگام معتادان به بزرگراه نشئگی یا خماری است، اما پیرمرد پاسخ می‌دهد: «همه معتادان تعادل روانی دارند و کمتر پیش می‌آید که از خود بی‌خود شوند. بدون دلیل به ما نسبت گیجی ندهید.» هرورانی در ادامه گفته‌های پیرمرد کارتن‌خواب، متذکر می‌شود: «آنها مواد خود را از کوه‌سنگی تهیه می‌کنند؛ جایی پشت دیوار گرمخانه. بیشتر شیشه و هروئین استفاده و پول آن را هم از فروش ضایعات فراهم می‌کنند. انبار ضایعات در همین حوالی است و از محدوده شهرک رضویه تا خیابان خاوران قدم به قدم انبار است. بدتر اینکه صبح‌ها سوار اتوبوس می‌شوند آن هم با کیسه ضایعات. مسافران از این کار ناراضی‌اند و بارها به ما گله کرده‌اند.»
- معتادان و نبود روشنایی، بزرگراه امام رضا(ع) را حادثه‌خیز کرده است
بزرگراه امام رضا(ع) از جمله شریان‌های پر تردد و مواصلاتی بین تهران و شرق کشور است، از این‌رو رفت‌وآمد زیادی به آن صورت می‌گیرد. از آنجا که بخشی از این بزرگراه در محدوده شهری قرار گرفته و بخشی در حریم منطقه ۱۵ قرار دارد خیلی به روشنایی آن توجه نشده و متأسفانه اداره برق این مهم را برعهده شهرداری گذاشته است. تاریک بودن محدوده بزرگراه از یک سو و وجود معتادان در حاشیه آن باعث شده بزرگراه امام رضا(ع) به یکی از حادثه‌خیزترین شریان‌های شهر تبدیل شود. نکته مهم دیگر وجود کارگاه‌های صنعتی و تعمیرگاه‌هاست که رفت‌وآمد خودروهای سنگین را در این محدوده باعث شده است. به گفته سرهنگ «حمید طریقت» رئیس راهور منطقه ۱۵، از گردنه تنباکویی تا سه‌راه سیمان به دلیل نبود نور کافی حادثه زیاد رخ می‌دهد. بزرگراه امام رضا(ع) ۸ کیلومتر است که در واقع یک سوم جاده‌های بزرگراهی پایتخت را تشکیل می‌دهد.
او می‌گوید: «شهرداری منطقه ۱۵ برای حفظ سلامت شهروندان در محدوده بزرگراه هر ۵۰۰ قدم یک پل عابرپیاده جانمایی کرده که رفت‌وآمد اهالی محله‌های رضویه و مشیریه بدون خطر باشد، اما معتادان به این امر بی‌توجه‌اند و بی‌محابا وارد بزرگراه می‌شوند.» او وجود گرمخانه را عامل اصلی تصادف‌های جاده‌ای می‌داند و می‌گوید: «معتادان مرتب در فضای شهر پرسه می‌زنند. قبل از اینکه به گرمخانه بروند مواد مصرف می‌کنند. قاعدتاً حال طبیعی ندارند. برای همین بی‌توجه به سرعت زیاد خودروهای سنگین یا سبک روانه بزرگراه می‌شوند. از سویی نبود روشنایی کافی هم مزید بر علت شده و هر روز شاهد یک حادثه هستیم.» او در ادامه به یکی از اتفاقات رخ داده اشاره می‌کند: «۲ ماه پیش معتادی کنار بزرگراه نشسته و پایش را دراز کرده بود و چند ماشین از روی پایش رد شده بود. جالب اینکه متوجه این موضوع نشده بود. علاوه بر تصادفات، سرقت نرده‌های پل عابرپیاده و تابلوهای ترافیکی نیز دردسر زیادی برای اهالی ایجاد کرده است.»
- گاراژهای ضایعات به بیرون شهر منتقل شود
ایجاد گرمخانه به دهه ۸۰ برمی‌گردد. از زمان ساخت آن تاکنون پذیرای معتادان و کارتن‌خواب‌های زیادی شده است. با اینکه گرمخانه مکان مناسبی برای استراحت شبانه معتادان است، اما خیلی از کارتن‌خواب‌ها گله‌مند هستند آن‌طور که باید امکاناتی برای آنها در گرمخانه‌ها تدارک دیده نشده است. «مجید گیلانی» کارشناس اداره آسیب‌های اجتماعی منطقه ۱۵ می‌گوید: «این گرمخانه جزء نخستین گرمخانه‌هایی است که برای این منظور ساخته شد و رفت‌وآمد زیادی به آن صورت می‌گیرد. روزها در حدود ۲۵۰ نفر حضور دارند و شب‌ها تعدادشان به ۴۰۰ نفر می‌رسد که البته در فصل سرما تا ۵۰۰ـ ۶۰۰ نفر هم می‌شود. گرمخانه زیر نظر سازمان رفاه و خدمات اجتماعی است و نگهداشت آن به پیمانکار واگذار شده است. طبق تعهدات هر شب به معتادان غذای گرم داده می‌شود.
قبل از ورود هم باید حمام کنند و وسایل بهداشتی در اختیارشان گذاشته شود. اگر نیاز به درمان هم باشد این کار باید صورت بگیرد، اما گاهی پیش می‌آید معتادان به ما مراجعه و گلایه می‌کنند که این خدمات ارائه نمی‌شود. متولی رفع این مشکل سازمان رفاه و خدمات اجتماعی است.» او در مورد انتقال گرمخانه به بیرون از شهر متذکر می‌شود این امر به انتقال کارتن‌خواب‌ها کمکی نمی‌کند: «کارتن‌خواب‌ها جایی هستند که گاراژهای ضایعاتی باشد. اگر این انبارها تعطیل شود کارتن‌خواب‌ها هم کم می‌شوند، اما علت ساخت گرمخانه در محله رضویه، حضور پررنگ خود معتادان بود. برای اینکه از میزان مشکل‌تراشی آنها در محله کم شود.»