همشهری آنلاین _ رابعه تیموری: طایفه نفرداران هسته اولیه محله نفرآباد را بنیان گذاشتند و نخستین قومی بودند که اطراف مزار حضرت عبدالعظیم(ع) خانه و سرا ساختند. بسیاری از بومیان نفرآباد از نوادگان این طایفه به شمار می‌آیند و محله نفرآباد از اصیل‌ترین و نخستین محله‌های تهران محسوب می‌شود.
- نشانه‌های کمرنگ گذشته
کوچه‌پسکوچه‌های محله نفرآباد مانند اغلب کوچه‌های جنوب شهر حال و هوای گذشته‌ها را دارد ولی به گذرهای محله شترداران عصر قاجار شباهت چندانی ندارند. در دوران جولان نفرداران قاجاری در این گوشه ری از درگاهی تا اندرونی خانه‌ها مسافتی طولانی وجود داشت. یکی از خانه‌های قدیمی کوچه بن‌بست شهید دیهیم بر همین سیاق و با معماری معمول چندین سده پیش محله بنا شده است. برای رسیدن به این خانه باید از چند پله پایین بروید و وارد کوچه دالان مانندی شوید که سقف گنبدی دارد. حدود ۵۰متر که جلو بروید تازه به در اصلی خانه می‌رسید. اندرونی خانه هم دالان و هشتی و حوضچه و باغچه دارد و اتاق‌ها در دالانی وسیع و دورتادور هم قرار گرفته‌اند. در میان آثار انگشت‌شماری که از عهد قاجار در محله نفرآباد برجا مانده تکیه ۴۰۰ ساله این محله هست که نخستین تکیه تهران به شمار می‌آید. این تکیه تاریخی از گذشته‌های دور پاتوق پهلوانان و عیاران صاحب‌نام بوده و جهان‌پهلوان تختی، طیب، هفت‌کچلون، رمضون‌یخی و... به آن رفت‌وآمد داشتند.
- ییلاقی که نفرآباد شد
ری باستان آب و هوای مطبوعی نداشت که شازده‌های قجری را برای برپا کردن کاخ وسرا وسوسه کند، اما پهنه وسیعی از آنچه نفرآباد امروزی را هم دربرمی‌گرفت از این نعمت برخوردار بود و به دلیل داشتن‌دار و درخت فراوان و آب و هوای متنوع منطقه‌ای ییلاقی محسوب می‌شد. وجود بقعه سیدالکریم(ع) هم این منطقه را بلندآوازه کرده بود و درباریان سلسله‌های صفوی و قاجاری به این محدوده رفت‌وآمد داشتند. کم‌کم شترداران (نفرداران) شاهان قاجاری این محل را برای ساخت کاروانسرا و اتراقگاه‌های شتران انتخاب کردند و دورتادور محله نفرآباد کاروانسرا و اتراقگاه ساختند. کم‌کم این محدوده به محل زندگی شترداران یا «نفرآباد» شهرت پیدا کرد. البته در مورد این شهرت محله نفرآباد حکایت دیگری هم نقل شده و عده‌ای از مورخان معتقدند درباریانی که در اینجا کاخ و منزل ییلاقی داشتند برای فراهم کردن تدارکات لازم برای مجالس خود و پذیرایی از مهمانان چند نفر می‌گماشتند تا در طول سال مراقب بناهای آنها باشند که این امر هم در نامگذاری محله بی‌تأثیر نبوده است.
- سرنوشت تلخ کاروانسرای قاجاری
در آن دوران که نفرآباد محل رفت‌وآمد درباریان بود، حتی زمانی که مهمانی در محله وجود نداشت، مردم عادی نمی‌توانستند به زمین‌های این محدوده قدم بگذارند. یکی از کوچه‌های قدیمی و معروف محله نفرآباد کوچه شاه‌غلامان بود که نوکران و خادمان شاه و درباریان در آنجا زندگی می‌کردند. این کوچه اکنون به نام شهید صادقی نامگذاری شده است. در خانه‌های قدیمی محله نفرآباد قسمتی از حیاط خانه به آغل و بهاربند اختصاص داشت و در آن گوسفندان، الاغ، اسب و شتر نگهداری می‌شد. آغل‌ها معمولاً نزدیک به ورودی‌سرا ساخته می‌شدند تا رفت‌وآمد احشام آسان‌تر باشد. هنوز هم در تک و توک خانه‌های قدیمی محله مانند خانه خاندان «نصیری» که در نزدیکی تکیه نفرآباد قرار گرفته معماری خاص آن دوره به چشم می‌خورد.
در این خانه به رسم خانه‌های دوره قاجار آب‌انبار وجود دارد و آشپزخانه آن به شکل و شمایل مطبخ‌های قدیمی باقی مانده است. در نفرآباد امروزی کاروانسرایی وجود ندارد و کاروانسرای قدیمی ری هم که توسط نفرداران قاجاری اداره می‌شد از هیاهو و برو بیای گذشته خود هیچ نشانی ندارد. این کاروانسرا در بازار ری قرار گرفته و در سایه کم توجهی متولیان فرهنگ و آثار باستانی ری به مخروبه تبدیل شده است.
- محله شترداران قاجاری در انتظار روزهای خوش
در محله تاریخی نفرآباد از ۲۰ سال پیش کسی خشت روی خشت نگذاشته و همه خانه‌های درخت و حیاط‌دار نفرآباد به مخروبه تبدیل شده‌اند. در طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم(ع) قرار بود املاک این محله تملک شوند تا برای توسعه فضای حرم و افزایش سرانه‌های شهری مورد استفاده قرار بگیرند تا زائران سیدالکریم(ع) رفاه بیشتری داشته باشند. اما این طرح در همان مراحل ابتدایی به دلیل کمبود اعتبار، متوقف و اهالی محله نفرآباد در برزخ بلاتکلیفی گرفتار شدند. پس از آن نسخه‌های بسیاری برای نفرآباد پیچیدند و در دوره‌ای تصمیم گرفتند محله را به گورستان تبدیل کنند و در مقطعی برای تجاری کردن محله طرح و نقشه ریختند ولی هیچ یک از این خواب و خیال‌ها تعبیر نشد و با فریز ۲۰ ساله محله نفرآباد، خانه‌ها ویران شدند و اهالی از محله کوچ کردند. به تازگی مدیریت شهری و شورای اسلامی شهر تهران با همکاری سازمان میراث فرهنگی طرحی تصویب کردند که حیات و شور زندگی را به این محله قدیمی و بااصالت بازگرداند.