همشهری آنلاین - ثریا روزبهانی: این چند سطر، روایتی کوتاه از حادثه مسافرخانه میدان راه‌آهن است که هفته گذشته در آتش سوخت و مهمانانش را هم با خود سوزاند. این مسافرخانه تنها نمونه‌ای کوچک از ده‌ها مسافرخانه ناایمن شهر تهران است که ما را بر آن داشت که از وضعیت ایمنی آنها گزارش تهیه کنیم.
آتش‌سوزی «مسافرخانه صبا» در همسایگی بیمارستان بهارلو به قمیت جان یک شهروند تمام شد. ساختمان حدود ۵٠ یا ۶٠ اتاق داشت و در طبقات بالا حدود ١۵ اتاق کاملاً شعله‌ور شده بود. آتش به سقف شیروانی بالای ساختمان سرایت کرده بود و از پنجره‌ها به بیرون زبانه می‌کشید. در این آتش‌سوزی، آتش‌نشانان توانستند بیش از ۳۰ گرفتار در حلقه آتش را نجات دهند. این حریق، به‌طور قطع، زنگ خطر را برای دیگر مسافرخانه‌های تهران به صدا درآورد.
راهی مسافرخانه‌های حوالی بازار می‌شویم تا از وضعیت ایمنی آنها خبر بگیریم. وارد ساختمان قدیمی دوطبقه‌ای با ۱۸ اتاق می‌شویم؛ اتاق‌ها قطاری پشت سر هم ردیف‌اند و هر ۲ اتاق با یک دیوار از هم جدا می‌شوند. سهم هر اتاق از خدمات و امکانات، تختخواب‌های فلزی زهوار دررفته با پتو و بالشت کهنه‌ای است که از همان ابتدای ورود به مسافران دهن‌کجی می‌کند؛ مسافرانی که متناسب با توان مالی‌شان به دنبال جای خواب با حداقل هزینه هستند. صاحب مسافرخانه چنان از اتاق‌ها تعریف می‌کند، گویی ما را به هتلی پنج‌ستاره می‌خواند. اجاره اتاق شبی ۱۴۰ هزار تومان است، البته با امکانات مشترک با سایر مهمانان مسافرخانه. با کلی پرسه زدن در محیط مسافرخانه در نهایت یک کپسول آتش‌نشانی شش‌کیلویی پیدا می‌کنیم که از تاریخ انقضای آن فقط ۲ ماه باقی مانده است. از سیستم اطفا و اعلام حریق و شیلنگ آتش‌نشانی هم خبری نیست.
ایمنی؛ گمشده این روزهای مسافرخانه‌ها
مسافرخانه بعدی در مرکز شهر و میدان انقلاب است. ظاهر آن آراسته است، اما راهروهای باریک در زمان فرار و نجات، پله‌های ناهماهنگ، تعداد زیاد اتاق‌ها در فضای کوچک و نبود پنجره در برخی از اتاق‌ها، مهر ناایمن بودن این مسافرخانه را پررنگ‌تر می‌کند. معمولاً اتاق‌های این مسافرخانه ۲ یا ۳ تختخوابی است. مسافری به سراغ متصدی پشت پیشخوان می‌رود و از بوی تند سیگار که در فضا پیچیده است و مراعات نکردن مهمانان دیگر اتاق‌ها گله می‌کند، ولی جواب دندان‌گیری عایدش نمی‌شود.
به گفته صاحب مهمانسرا، این مسافرخانه سال ۹۵ بازسازی شده و تأییدیه ایمنی دارد. در فاصله اندکی از این مهمان‌پذیر، مسافرخانه دیگری به چشم می‌خورد. این مسافرخانه مختص بانوان است و در هر اتاق ۴ تخت دوطبقه و یک کمد قرار دارد. از نظر بهداشتی، در مقایسه با سایر مسافرخانه‌هایی که پیش از این دیدیم، وضعیت مطلوب‌تری دارد، اما آبگرمکن گازی بزرگ گوشه اتاق‌ها و خاموش و روشن شدن مداوم آن، هم آسایش را از مسافران سلب کرده و هم ممکن است خطرآفرین باشد. براساس مشاهدات میدانی، اغلب مسافرخانه‌ها بین ۵۰ تا ۷۰ سال قدمت دارند و صاحبان آنها برای قابل استفاده کردن‌شان، دستی به سر و روی‌شان کشیده‌اند و رعایت نکات ایمنی آخرین گزینه‌ای است که به آن توجه شده است.
نظارت؛ گزینه فراموش‌شده
هر شغلی تحت نظارت اتحادیه یا صنف خاصی است و بر فعالیت آن باید توسط نهادهای مربوطه نظارت و بازرسی شود، اما این نظارت‌ها چنان است که به نظر می‌رسد به دست فراموشی سپرده شده و معطوف به یک صنف خاص هم نیست. «جلال ملکی»، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی، ضمن تشریح این نکات، به علت آتش‌سوزی مسافرخانه میدان راه‌آهن اشاره می‌کند و رعایت نکردن موارد ایمنی در مهمان‌پذیرها را از مهم‌ترین دلایل این حوادث می‌داند: «متأسفانه نظارت دقیقی در این زمینه صورت نمی‌گیرد.
رعایت موارد ایمنی در بخش‌هایی همچون ساختمان‌های تجمعی، به‌ویژه مکان‌های اقامتی و مهمان‌پذیرها، باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد و به بهترین نحو ممکن رعایت شود. صاحبان مسافرخانه‌ها موظف‌اند بنا را اضافه نکنند، کاربری را تغییر ندهند و اگر کاربری فضا انباری یا پارکینگ است، آن را به اتاق مسافرخانه تبدیل نکنند، چون با انجام این تخلفات مجبور می‌شوند در نهایت سیم‌کشی‌ها، لوله‌کشی‌های گاز و... را دستکاری کنند و همین اقدامات باعث خطر می‌شود. از سوی دیگر، راه‌های خروج و عرض راهروها باید ظرفیت تخلیه همزمان نفرات را داشته باشد؛ مشکل مسافرخانه صبا دقیقاً همین بود. این موارد فقط مختص مسافرخانه‌ها نیست، حتی در برج‌های مسکونی، پاساژهای تجاری، مراکز اقامتی مانند هتل‌ها، سالن‌های تئاتر و سینما و کنسرت این نکات باید مد نظر قرار گیرد.
اغلب مسافران که در مسافرخانه یا مکان‌های اقامتی مستقر می‌شوند، در زمان بروز حادثه به مسیرهای خروجی و راه‌های فرار اشراف ندارند. به همین دلیل، داشتن تابلوهای جهت‌نما برای مهمان‌پذیرها ضروری است. همچنین درهای خروج همیشه باید باز و مهمانسرا به سیستم اعلام حریق و اطفا مجهز باشد و در راه‌های خروجی، سیستم دمنده مثبت وجود داشته باشد تا از پخش شدن دود در محیط جلوگیری کند. مسافرخانه‌ها اگر همین موارد را، که حداقل‌های ایمنی محسوب می‌شوند، رعایت کنند خسارات به کمترین حد ممکن خواهد رسید و گسترده نخواهد شد.»
برای مهمانان خاطره تلخ نسازیم
سخنگوی سازمان آتش‌نشانی اعتقاد دارد همه اتحادیه‌ها و صنوف باید قبل از اینکه اتفاق تلخی رخ دهد، پای کار بیایند و ساختمان‌های مهمان‌پذیر، گردشگری و اقامتی را به رعایت موارد ایمنی ملزم کنند. ملکی می‌گوید: «ماموران سازمان آتش‌نشانی تمام بخش‌های ساختمان‌ها را بازدید می‌کنند و در صورت مشاهده موارد ناایمن اخطارهای لازم را به مالکان ابلاغ و اعلام می‌کنند، اما متأسفانه چون اخطار آتش‌نشانی الزام‌آور نیست و ضوابط قضایی برای اجرا نداریم، نمی‌توانیم اقدامات و برخوردهای جدی‌تری داشته باشیم.
به همین خاطر، اغلب به این اخطارها بی‌توجه هستند. اگر در ذهن ما بنشیند که پیشگیری خیلی ارزان، راحت، بی‌دردسر و ساده‌تر از درمان است، اتفاقات دردناکی همچون حریق مسافرخانه صبا رخ نخواهد داد. فرد خسارت‌دیده، بعد از حادثه، باید چندین برابر برای پرداخت خسارت و برگشت به روال قبل هزینه کند. شاید هزینه پیشگیری یک‌بیستم هزینه جبران خسارت هم نباشد. با پیشگیری به‌موقع و رعایت نکات ایمنی، نگذاریم خاطره تلخی از سفر به تهران برای مهمانان‌مان باقی بماند.»