همشهری آنلاین - رضانیکنام: درمحدوده منطقه۱۶ تعداد ۱۵۰۰ کوچه بن بست شناسایی شده که در چند دهه اخیر شهروندان بسیاری در آن ساکن شده اند. اما زندگی در کوچه‌های باریک و بن‌بست دردسرهای خودش را دارد. «محمد خدایی» ساکن محله نازی‌آباد می‌گوید: «ساخت‌وساز در این کوچه‌ها مشکل است. اگر بخواهیم خانه‌مان را تخریب کنیم و بسازیم از همان ابتدای کار باید حرص و جوش بخوریم. نمی‌توانیم نخاله‌های ساختمانی را بار کامیون کنیم تا به بیرون شهر ببرد. خاکبرداری وگودبرداری هم که از همه بدتر. از یک‌سو ماشین‌های خاکبرداری داخل کوچه نمی‌آید و از سویی خانه‌های اطراف آنقدر فرسوده است که اگر گودبرداری اصولی نباشد امکان دارد که ساختمان‌ها فرو بریزند و حادثه تلخی اتفاق بیفتد.» خدایی، چنین اتفاقی را از نزدیک دیده است و برای همین عقیده داردکه اگر قرار به نوسازی خانه‌های فرسوده داخل کوچه‌های بن‌بست باشد باید همه اهل محل برای انجام این کار مهمی تصمیم بگیرند.
کوچه‌های بن‌بست مشتری‌پسند بودند!
«رحیم نیک‌نفس» معتمد محله جوادیه می‌گوید: «نگاه نکنید که امروز کوچه‌های بن‌بست به این حال و روز افتاده‌اند. یادم هست ۵۰ سال پیش اگر کسی قصد خرید خانه داشت به بنگاهی محل می‌سپرد تا یک خانه در کوچه بن‌بست برایش پیدا کند. زندگی در این کوچه‌ها مزایای زیادی داشت. خلوتی و دنجی، عبور و مرور کم خودرو و... حالا شرایط جامعه عوض شده و دیگر این کوچه‌ها مثل سابق مشتری ندارد. کوچه‌های بن‌بست محله جوادیه هم مثل هم نیستند. مثلاً در یکی با عرض یک و نیم‌مترمربع، ۵ _ ۶ خانه وجود دارد و در کوچه‌ای که عرض آن حدود ۴متر است تنها ۲ خانه دیده می‌شود. کوچه‌های بن‌بستی هم داریم که خودرو از آن رد نمی‌شود و بیش از ۳۰ خانواده در آن زندگی می‌کنند.» به گفته کارشناس دفتر توسعه محله، منطقه ۱۶ با حدود هزار و ۵۰۰ کوچه باریک و بن‌بست بین مناطق تهران رتبه‌دار است و سهم جوادیه بیش از ۵۸۰ کوچه بن‌بست است که نوسازی خانه‌های فرسوده آن یکی از چالش‌های اساسی مسئولان است.
مالکان قدیمی اهل ریسک نیستند
«محمدرضا درویش» از ساکنان محله خزانه بخارایی، ۷۵ سال از خدا عمر گرفته و درکوچه بن‌بست نوری زندگی می‌کند. می‌گوید: «من نخستین نفری بودم که اینجا خانه دوطبقه ساختم. همسایه‌های ما بعداً آمدند. اینجا زندگی خوبی داشتیم تا اینکه همسایه‌های قدیمی رفتند. خانه‌شان را فروختند یا اجاره دادند. الان طوری شده که همسایه دیوار به دیوار را نمی‌شناسیم.» وقتی از این شهروند سالخورده می‌پرسیم که آیا نمی‌خواهد خانه فرسوده‌اش را از نو بسازد، نوک عصای چوبی‌اش را به زمین می‌کوبد و می‌گوید: «این خانه، همه هست و نیست من است و نمی‌خواهم از دستش بدهم. این‌طور که اهالی تعریف می‌کنند این کوچه باید عقب‌نشینی شود. اگر این کار را بکنیم دیگر چیزی از خانه باقی نمی‌ماند. حداقل الان در این خانه دوطبقه، خانواده من و پسرم زندگی می‌کنند و مشکلی نداریم.»
کارشناس دفتر توسعه محله خزانه هم در تکمیل صحبت‌های این شهروند می‌گوید:«یکی از مسائلی که باعث شده نوسازی خانه‌ها درکوچه‌های بن‌بست به تعویق بیفتد مالکان سالخورده‌ای است که نمی‌توانند برای تخریب و نوسازی خانه‌ها ریسک کنند، چون می‌ترسند همه سرمایه زندگی‌شان را از دست بدهند. در صورتی که اگر مالکان خانه‌های فرسوده در یک کوچه بن‌بست و کم‌عرض با هم تجمیع کنند شرایط بهتری به دست می‌آورند و چیزی از مساحت خانه‌شان کم نمی‌شود.»
صفر؛ سهم کوچه‌های باریک از امداد و نجات
«امیرحسین ورمرزیار» فرمانده ایستگاه آتش‌نشانی منطقه ۱۶، که سال‌ها در این محدوده جوادیه خدمت کرده، می‌گوید: «در زمان وقوع حوادثی مثل آتش‌سوزی، ریزش ساختمان و... موضوع حیاتی و مهم رسیدن به محل حادثه در کمترین زمان ممکن است. اما موقعیت جغرافیایی و بافت مسکونی فرسوده و درهم تنیده در محله‌هایی مثل جوادیه، نازی‌آباد، خزانه و یاخچی‌آباد باعث می‌شود که آتش‌نشان‌ها با مشکلات زیادی روبه‌رو شوند. کوچه‌های بن‌بست و معابر باریک باعث می‌شود که آتش‌نشان‌ها امکانات مورد نیاز مثل شیلنگ آب را به زحمت تا محل حادثه ببرند و ثانیه‌های مهم در امر نجات از دست برود.»
«داودرضا جمالی» شهروند ساکن محله جوادیه به خاطره تلخی در این زمینه اشاره می‌کند و می‌گوید: «۳ سال قبل وقتی مأموریت رفته بودم همسایه‌ها خبر دادند که خانه ما آتش گرفته. خوشبختانه همسایه‌ها زن و بچه‌ام را نجات داده بودند، اما همه وسایل خانه‌مان سوخت و از بین رفت. اهالی به موقع با ۱۲۵ تماس گرفته بودند، اما چون کوچه بن‌بست و خانه ما ته کوچه بود نتوانستند فوری آتش را مهار کنند. اگر زودتر می‌رسیدند خسارت آتش‌سوزی کمتر می‌شد.»
خانه‌های فرسوده میراث دهه ۴۰
در روزگار قدیم در محدوده منطقه ۱۶ کارگاه‌های صنعتی و تولیدی بسیاری فعالیت داشت. از کشتارگاه، راه‌آهن، سیلوی تهران، روغن‌نباتی، بلورسازی و چیت‌سازی که دورتادور آن را احاطه کرده بود. به همین دلیل نخستین ساکنان محله‌هایی مثل جوادیه، کارگران و کارمندانی بودند که در این صنایع و کارخانه‌ها مشغول کار بودند. در قدیم زمین‌های این محدوده با قیمت ارزان در اختیار کارگران و قشر کم درآمد قرار گرفت. ریزدانگی از ویژگی‌های بارز این خانه‌هاست. زمان شکل‌گیری محله‌های کارگری در منطقه ۱۶ بین دهه‌های ۳۰ ـ ۴۰ بوده است. در آن دوران به دلیل افزایش مهاجرت به تهران این محله‌ها به وجود آمدند. خانه‌سازی‌های ارزان و دور از ضوابط معماری و شهرسازی و تولد کوچه‌های بن‌بست و غیراستاندارد حاصل آن دوران است.
هر سال ۴۰ تا ۴۵ کوچه بن‌بست جمع می‌شود
به گفته دبیر شورایاری محله جوادیه، به‌طور متوسط در طول سال ۴۰ تا ۴۵ کوچه بن‌بست جمع می‌شود. مالکان خانه‌های قرار گرفته در بن‌بست اگر برای نوسازی خانه‌های‌شان دست به دست هم بدهند، امتیاز بزرگی به دست می‌آورند. «محمد آزادی» می‌گوید:«شهرداری برای تشویق ساکنان بافت فرسوده، به‌ویژه در کوچه‌های بن‌بست، شرایط استثنایی در نظر گرفته است. طبق آن مساحت کوچه بن‌بست به هر میزان که باشد به مساحت پلاک تجمیعی اضافه می‌شود، بدون پرداخت حتی یک ریال وجه اضافه.»