همشهری آنلاین-مریم باقرپور: راسته‌های تجاری، مسکونی و صنعتی برای بسیاری آشنا هستند اما ناحیه فن‌آوری و نوآوری شاید ملموس نباشد. به‌ویژه آنکه این ناحیه در دل محله‌ای با بافتی سنتی و مذهبی شکل بگیرد و با گذر زمان باعث ایجاد تغییراتی در آن شود. به گونه‌ای که صاحبان املاک فرسوده، خانه‌هایشان را با سلیقه مهمانان تازه وارد بسازند، کسب و کارشان را تا حدودی تغییر دهند.
خانه‌هایی در میان باغ‌ها
باغ‌های طرشت در این فصل از سال، کم‌کم به بار می‌نشینند و فراوانند کسانی که از نقاط مختلف شهر برای خرید توت‌های سفید معروف، راهی طرشت می‌شوند. در اصل روزگاری تا چشم کار می‌کرد در طرشت باغ بود، تا اینکه خانه‌های کوچک و بزرگ ساخته شدند و کسب و کارهای مختلف از لحاف‌دوزی تا قهوه‌خانه سنتی، آهنگری، چوب بری و... میان کوچه‌ها و پس‌کوچه‌هایش شکل گرفتند تا اهالی مجبور نباشند به طی مسیر طولانی از روستای طرشت به محله‌های اطراف بروند.
کمی بعد هم دانشگاه شریف به ملحقات روستا اضافه شد. آن دوران کسی باور نمی‌کرد که وجود این دانشگاه در گذر زمان باعث ایجاد تغییرات در این محله سنتی و مذهبی شود. اما این روزها که از خیابان آزادی عبور کرده و به خیابان قاسمی می‌رسید، این تغییرات را حس می‌کنید.
وقتی قیمت‌ها بالا رفت
این روزها در میان خانه‌هایی که گاه هنوز همان بافت سنتی و قدیمی خود را حفظ کرده‌اند، ساختمان‌های چند طبقه دیده می‌شود که شباهتی به خانه ندارند یا در میان کوچه‌ها به جای شور و نشاط ناشی از حضور کودکان، انواع خودرو را می‌بینید که ردیف در کنار هم پارک کرده‌اند. «میثم رضایی» یکی از کاسبان محله در امور املاک است. او می‌گوید: «ورود دانشگاه به محله باعث تغییرهای زیادی شد. چون مردم محله و به‌ویژه کاسبان خواسته یا ناخواسته با گروه نخبه مواجه می‌شدند. اوایل آرزوهای بسیاری از اهالی این بود که بدانند پشت دیوارهای بلند، چه خبر است. با گذر زمان اهالی به وجود دانشگاه عادت کردند. اما تغییرات از روزی شروع شد که به جز دانشگاهیان، شرکت‌ها هم وارد محله شدند. شرکت‌ها پول داشتند و به گونه‌ای با دانشگاه در ارتباط بودند. همین موضوع باعث شد تا قیمت خانه‌های محله ناگهان سیر صعودی بگیرد و حتی تا چندین میلیون برسد. اما این شامل کل محله نمی‌شد و بیشتر خانه‌های اطراف دانشگاه در طرشت جنوبی و خیابان‌های قاسمی، صادقی، حبیب‌زادگان و...، قیمت‌شان بالا رفت و حتی نوساز شدند. اما سایر بخش‌های محله به‌ویژه طرشت شمالی بافت خودش را تا حدودی مانند گذشته حفظ کرده است.»
رضایت کاسبان
در خیابان‌های حبیب‌زادگان، صادقی، قاسمی پیدا کردن جای پارک،کار چندان آسانی نیست. به هر گوشه‌ای می‌نگرید خودرویی پارک شده را می‌بینید. «زهرا صادق‌زاده» از ساکنان کوچه آزاده که همسرش در همان نزدیکی تعمیرگاه و کارواش دارد، می‌گوید: «از نیم قرن پیش در این محله زندگی می‌کنیم. قبلاً این محل خلوت بود و اهالی همدیگر را می‌شناختند. اما حالا شلوغ شده و تعداد غریبه‌ها زیاد. افراد جدید در ساختمان‌های نوساز سکونت دارند یا مشغول کارند. البته همسرم از این وضعیت راضی است. چون از زمانی که دانشگاهیان و کارمندان شرکت‌ها به محله آمده‌اند کسب و کارش رونق گرفته است و می‌گوید که در ساعت‌هایی که کارکنان در محل کار هستند خودروهایشان را برای تعمیر به دست او و همکارانش می‌سپارند یا بیشترین کارکرد کارواش برای آنهاست. چون گویا قیمت تعمیرات و کارواش در این محدوده نسبت به مناطق دیگر هم کمتر است.»
کسب و کار قدیمی رفتند
موضوع افزایش کسب و کار را «شکرزاده» صاحب شیرینی‌فروشی خیابان طرشت جنوبی هم عنوان می‌کند. او از ۵۴ سال پیش کاسب محل است و می‌افزاید: «به تازگی مکان‌هایی مانند برج فن‌آوری طرشت در خیابان صالحی راه‌اندازی شده که هر روز کلی آدم در آن تردد می‌کنند. گویا در سوله قدیمی محله هم شرکتی راه‌اندازی شده است. وجود آنها تغییرات در محله ایجاد کرده و از طرفی به کسب و کارهای ما رونق داده است. البته کسب و کارهایی هم داشتیم مثل سماورسازی، لحاف‌دوزی و... که برچیده شد و دیگر با شرایط فعلی در این محدوده به آنها نیاز نبود. گرچه در طرشت شمالی این کسب و کارها را همچنان می‌توان دید.»
مهم‌ترین مشکل شکرزاده و افرادی مانند «رضا قاسم‌زاده» کاسب قدیمی خیابان صالحی کمبود جای پارک خودرو است. آنها معتقدندکه با ورود دانشگاه و پس از آن شرکت‌های دانش بنیان حتی برای پارک ماشین اهالی جا نیست و ترافیک در برخی از ساعت‌ها زیاد است.
از پارک فناوری به ناحیه نوآوری
اما چرا پس از ورود دانشگاه، شرکت‌ها هم اطراف آن را برای فعالیت انتخاب کردند؟ در پاسخ به این سؤال، «علیرضا جعفر» مدیر برنامه‌ریزی پارک علم وفناوری شریف که در طبقه همکف برج فناوران طرشت مستقر است، می‌گوید: «طرح توسعه دانشگاه و راه‌اندازی پارک علم و فن‌آوری شریف در دهه ۹۰ مطرح شد و وقتی سال ۱۳۹۶، فعالیت رسمی‌اش شروع شد، اواخر سال شاهد سیگنال‌هایی بودیم. در واقع دیدیم که شرکت‌هایی در کوچه‌پس‌کوچه‌های دانشگاه دایر شده‌اند که اکثر کارکنان و مسئولانش فارغ‌التحصیل دانشگاه شریف بودند. تعدادشان هم کم نبود و به ۳۷۰ واحد می‌رسید. در اصل ما با پدیده‌ای به نام ناحیه نوآوری مواجه شدیم. ناحیه‌ای که در دل محله و بین مردم شکل گرفته بود. البته در دنیا شکل‌گیری ناحیه نوآوری اطراف دانشگاه وجود داشت اما در ایران نخستین تجربه بود.»
ناحیه‌ای به وسعت ۲ محله
جعفر با نشان دادن نقشه‌ای که محدوده ناحیه نوآوران شریف در آن مشخص شده و از سمت شمال به بزرگراه شیخ فضل‌الله‌نوری، از ضلع جنوب به خیابان آزادی، از سمت شرق به بزرگراه یادگار امام(ره) و از جهت غرب به بزرگراه محمدعلی جناح می‌رسد،ادامه می‌دهد: «این ناحیه در ۲ محله طرشت و شریف واقع شده است اما بیشترین شرکت‌ها در محدوده دانشگاه و طرشت جنوبی قرار دارند و این روزها تعدادشان به ۵۷۰ واحد می‌رسد که تنها بخشی از آن در مالکیت دانشگاه و بقیه در اختیار شرکت‌ها یا شهروندان است.»
حمایت از کارآفرینان
اما ناحیه نوآوران شریف در بین ساکنان طرشت چه می‌کند. جعفر دراین‌باره می‌گوید: «رسالت پارک علم و فن‌آوری، ایجاد سازوکاری برای کارآفرین‌هاست که ایده‌های خود را شکل داده و رشد دهند. در واقع ما با قرار دادن فضا، پول به‌عنوان منبع اولیه شروع کار، تدارک مکان‌هایی برای اجاره و در نهایت امکان شرایطی برای بهره‌مندی از معافیت مالیاتی به ایده پردازان و دانشجویان کمک می‌کنیم. در اصل ما نقش پدر را برای آنها داریم که مدام وضعیت فرزندانش را رصد می‌کند تا رشد کند. اما در زمینه ناحیه نوآوران شریف، چند اصل را در برنامه قرار دادیم که شامل توجه به مردم محلی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان محل، ایجاد هم‌افزایی با ورود شرکت‌های نوآور بزرگ، ایجاد منظر شهری با جانمایی المان‌های شهری و همکاری با نهادهای دولتی و محلی برای تشویق شرکت‌هاست.»
ورود ۴ هزار شهروند جدید
براساس ارزیابی‌هایی که مسئولان پارک علم فن‌آوری شریف انجام داده‌اند، این روزها ۵۷۰ شرکت در ناحیه نوآوران شریف فعال است و بیش از ۴ هزار نفر در آن مشغول کارند. این شرکت‌ها در میان ۴۷ هزار ساکن محله شکل گرفته است. مدیر برنامه‌ریزی پارک علم و فن‌آوری شریف می‌گوید: «وقتی دیدیم که ناحیه به شکل خودجوش شکل گرفته و در حال رشد است، از بخش خصوصی کمک گرفتیم. به‌عنوان مثال همین برج فن‌آوری طرشت توسط بخش خصوصی ساخته شد و حالا ۱۲ مرکز نوآوری، ۲۰ شرکت شتاب‌دهنده، ۱۳ مجموعه سرمایه‌گذار خطرپذیر و ۱۸ مجموعه ارائه‌کننده خدمات فناورانه در همین برج مشغول فعالیت هستند که جزو سرمایه‌های کشور به شمار می‌آیند.»
ارتباط با مردم محلی با طرح‌های متنوع
ورود شرکت‌ها و ناحیه نوآوران برای ساکنان چه آورده‌ای داشته است؟ پاسخ این سوال را جعفر اینطور می‌دهد: «دانشگاه شریف در بافت سنتی طرشت شکل گرفته‌است. محدوده‌ای که هنوز خانه‌هایی با دیوارهای کاهگلی در آن دیده می‌شود و دیزی‌سرا و قهوه‌خانه سنتی جز کسب و کارهای خاص آن است. از طرفی ما با بافتی مذهبی در محله مواجه بودیم که وجود بقعه طرشتی این گرایش را دوچندان می‌کرد. بنابراین به این نتیجه رسیدیم که باید ارتباط بیشتری با مردم داشته باشیم. در گام نخست با شهرداری، سراهای محله و شورایاران وارد مذاکره شدیم و توانستیم به نتایج خوبی هم برسیم.»
او می‌افزاید: «به‌عنوان مثال ۲۰ نفر از شهروندان محله در دوره‌هایی آموزش‌های مهارت‌های فردی دانشگاه شریف رایگان شرکت کردند. یا در تفاهم‌نامه‌ای با سرای محله طرشت، ۵ نوجوان ساکن محله توسط پارک فن‌آوری برای ۱۰ ماهه بورسیه آموزش کارآفرینی گرفتند تا با مهارت‌های کارآفرینی آشنا شده و بتوانند استارتاپ خودشان را راه‌اندازی کنند.
از طرفی ۲ دانشجوی ساکن طرشت به مراکز نوآوری معرفی شدند. یا از شرکت‌های فعال در محله خواستیم که اگر خدماتی در زمینه شهری یا برای کودکان ارائه می‌دهند، مشارکت کنند که در این زمینه شرکتی که اسباب‌بازی با هوش مصنوعی ایجاد می‌کرد، ۲۰ وسیله را عید غدیرخم به کودکان هدیه داد. همچنین این امکان برای مدارس مستقر در ناحیه فراهم شده تا در صورت علاقه، دانش‌آموزان را برای بازدید به شرکت‌های فناورانه ببرند.»
ممنوعیت شرکت‌ها
بر اساس نقشه این روزها به هر گوشه‌ای از طرشت که وارد شوید، شرکت فناورانه در آن حضور دارد. جعفر می‌گوید: «ما نمی‌توانیم مانع ورود شرکت‌ها شویم. البته طرحی برای وسعت ۲۵۰ هکتاری ناحیه نوآورانه شریف تهیه شده که پس از تصویب آن و کسب مجوز از کمیسیون ماده ۵، شرکت‌ها پس از این حق ورود به برخی از محدوده‌ها و تغییر بافت سنتی محله را ندارند. از طرفی در آینده بخش‌های دیگری از پارکینگ شریف ساخته می‌شود که با تکمیل آن امیدواریم بخشی از مشکل جای پارک حل شود. گرچه در این میان هم به شهرداری پیشنهاد داده‌ایم که از زمینهای رها شده با تملک شهرداری برای پارکینگ استفاده کند. حتی زمینهای را فراهم آورد تا سرمایه‌گذاران برای ساخت پارکینگ‌های طبقاتی وارد عرصه شوند.»
دستاوردهای خوب این همسایگی
مدیر برنامه‌ریزی پارک علم و فن‌آوری شریف معتقد است، ایجاد ناحیه نوآران شریف گرچه برای اهالی دردسرهایی داشته اما اتفاق‌های خوشی هم در محله رخ داده است. به طوریکه ایستگاه نوآوری شریف، نزدیک ایستگاه مترو شریف در فضای ۳ هکتاری شکل گرفته که روزگاری انباری و محل توقف ماشین‌آلات حمل زباله بود اما با همکاری معاونت علمی فن‌آوری وزارت علوم ۶۰ شرکت در آن مستقر ۲ هزار نفر در آن مشغول کارند. یا محل سابق مجموعه ۵ هزار متربعی کارخانه نوآوری بایوتکس، کارگاه چوب‌تراشی بود اما حالا قطب فناورانه سلامت شده که در زمینه درمان نوعی از سرطان، تولید واکسن و کیت‌های داخلی کرونا فعالیت می‌کند.»
تلاش برای رفع چالش‌های محلی شهروندان
گویا برنامه‌های توسعه‌ای محله توسط پارک فن‌آوری شریف ادامه دارد. جعفر دراین‌باره می‌گوید: «در راستای سیاست نصب المان‌ها و مبلمان به دنبال این هستیم تا با مشارکت شرکت‌های فعال در ناحیه منظر محله را به گونه‌ای تغییر دهیم تا هر فردی وارد این محدوده می‌شود، در جریان قرار گیرد که به ناحیه نوآوران شریف آمده است. البته مجوز اجرا تا تصویب نشدن طرح تفصیلی توسط شهردارری داده نمی‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «همچنین در بازدیدهای مدیران کشوری و استانداری موضوع ایجاد امنیت، جای پارک و کمبود امکانات رفاهی محله مطرح می‌شود. متأسفانه این محله امنیت بالایی ندارد. از طرفی در آن هیچ درمانگاه یا بیمارستانی نیست. از طرفی مهمان‌سرا یا هتلی وجود ندارد که مراجعه‌کنندگان از سایر شهرها در آن اسکان پیدا کنند. یا به جز ۲ کافی‌شاپ محلی برای برپایی جلسه‌ها در خارج از محیط اداری نیست.»
مدیر برنامه‌ریزی پارک علم و فن‌آوری شریف تأکید می‌کند: «اهالی به شدت با مشکل افت فشار برق مواجه هستند که این موضوع روی شرکت‌ها هم تأثیرگذار است و فضاهای سبز از کمترین امکانات شهری برخوردارند. به همین دلیل این موارد به‌عنوان چالش‌های محله شناسایی و در بازدید مسئولان مطرح شده است. البته طرح‌هایی هم داریم. به‌عنوان مثال با هدف حفظ هویت باغ‌ها به دنبال این هستیم تا باغ‌ها را به مکان‌های مناسب برای برپایی جلسه‌ها تبدیل کنیم. یا در صورت امکان شرکت‌های فعال وسایل بازی در بوستان‌ها قرار دهند. چون ما خودمان را جزئی از ساکنان این محله می‌دانیم و حتی اکنون بسیاری از مدیران شرکت‌ها، این محله علاوه بر فعالیت به‌عنوان محل سکونت خودشان انتخاب کرده اند که تعداشان هم کم نیست.»