این بیماری با کاهش توده استخوانی و افزایش شکستگی استخوان همراه است و روند آن، چنان آهسته و تدریجی است که بیمار هیچ‌گونه علایم هشداردهنده‌ای را احساس نمی‌کند تا زمانی که اولین شکستگی اتفاق بیفتد. از عواقب این شکستگی‌ها نیز می‌توان به درد، عدم‌توانایی حرکتی، ناتوانی در انجام امور روزمره، زمین‌گیر شدن و بالاخره در بسیاری از موارد به مرگ اشاره کرد. مطابق آمار منتشر شده از بنیاد بین‌المللی پوکی استخوان از هر
۳ زن و از هر ۵ مرد بالای ۵۰ سال یک نفر حقیقت تلخ این بیماری را تجربه خواهد کرد. همچنین براساس بـرآوردهـــای اخیر تقریبا 1 نفر از هر 4 زن و 1 نفر از هر 8 مرد بالای 50 ســال مبـتــــلا بــه بیماری پوکی استخوان هستند.
دکتر سید محمود طباطبایی، استاد جراحی مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن پوکی استخوان در مورد این بیماری بیشتر توضیح می‌دهد. وی معتقد است همه مردم در معرض ابتلا به این بیماری هستند منتها با انجام یک سری اقدامات می‌توان از شروع زودرس آن جلوگیری کرد.
- چرا تا 50 سال پیش بیماری پوکی استخوان وجود نداشت؟
در طول 50 سال گذشته الگوهای عوامل خطرساز زندگی تغییر کردند. در آن زمان بیماری‌های واگیردار شیوع بیشتری داشتند ولی امروز با واکسیناسیون و بهبود وضعیت بهداشت و درمان خیلی از این بیماری‌ها ریشه‌کن شدند.
- ولی آیا تابلوی مرگ و میر جامعه هم تغییر کرده؟
نه. این تابلو به یک سری از عوامل دیگرتغییر پیدا کرده است. 50 سال قبل بیماری‌های قلبی اصلا به این میزان شایع نبود. حتی تا 20 سال قبل اصلا جراحی قلب در دنیا وجود نداشت. ولی امروز بیماری‌های غیرواگیر جای بیماری‌های واگیردار را گرفته‌اند. بیماری‌های روحی و روانی، سرطان‌ها، بیماری‌های قلبی، امروزه بیشتر دیده می‌شوند. علاوه بر این با بهبود بهداشت و بهتر شدن شرایط زندگی، امید به زندگی به 80سال افزایش یافته است به‌خصوص در کشور ما امید به زندگی در مردان به 70 سال و در زنان به بالاتر از این سن رسیده و این یعنی تعداد افراد مسن افزایش یافته و در جامعه، طبی به نام طب سالمندی به‌وجود آمده است. یکی از مباحثی هم که مترادف با پیری است، بحث پوکی استخوان است.
- پس می‌توان گفت پوکی استخوان در مفهوم کلی قسمتی از روند طبیعی سیر زندگی است؟
بله، اما این بیماری آن قدر حائز اهمیت است که دنیا برای آن یک سازمان بین‌المللی تاسیس کرده است. خوشبختانه کشور ما هم انجمن پوکی استخوان دارد و به سازمان بین‌المللی وصل است.
- به هیچ وجه نمی‌توان از این روند طبیعی جلوگیری کرد؟
چرا، ببینید، استخوان به‌عنوان یک بافت همبند جزو بافت‌ها و نسوج فعال بوده و از دوران تولد تا حدود 20 سالگی در اوج سازندگی است. یعنی در مرحله تکامل. از این سن تا 40 سالگی استخوان‌ها محکم می‌شوند ولی از سن 35 تا 40 سالگی بالانس بین سازندگی و تخریب به نفع تخریب استخوان پیش می‌رود. اینجاست که پوکی استخوان اتفاق می‌افتد یعنی همه افراد در مرحله‌ای از زندگی به آن مبتلا می‌شوند. منتهی ما باید راه‌های پیشگیری از ابتلا زودرس به این بیماری را به جامعه معرفی کرده و همچنین راه‌های شناخت و درمان این بیماری را به جامعه بشناسانیم.
- فراد در معرض خطر این بیماری بیشتر چه کسانی هستند؟
افراد در معرض خطر این بیماری تمام افراد جامعه هستند یعنی همه افراد به‌خصوص زنان بعد از 40 سالگی باید احساس خطر کنند. برای این که این بیماری به‌عنوان بیماری خاموش معروف است و هیچ علامتی ندارد.
- یعنی پوکی استخوان تا منجر به شکستگی نشود، فرد متوجه آن نخواهد شد؟
دقیقا همین‌طور است، البته گاهی مردم با کوچکترین درد در ناحیه کمر آن را با این بیماری اشتباه می‌گیرند در حالی که باید بگویم پوکی استخوان اصلا درد هم ندارد. مگر این که استخوان بشکند.
- کمی به عوامل خطری که افراد در معرض خطر بیشتر با آنها درگیر هستند، اشاره می‌کنید؟
مهم‌ترین نکته یائسگی زودرس است یعنی اگر خانمی در سن 30 سالگی یائسه شد، باید حتما به پزشک متخصص مراجعه کند. البته به غیر از این خود یائسگی در خانم‌ها هم مهم است. علاوه بر این که زایمان و تغییرات هورمونی هم در این میان نقش عمده‌ای دارند. دومین عامل هم فقر تغذیه است. کلسیم، ویتامینD، پروتئین‌ها، سبزیجات، میوه‌جات و... البته باید بگویم که همه افراد بعد از 60 سالگی در معرض کمبود مواد غذایی هستند. علاوه بر این امروزه رسم شده که خیلی از زنان به‌دنبال کم کردن وزن هستند ولی باید بدانند که کم کردن ناگهانی وزن عاملی خطرناک برای پوکی استخوان است و باید با اصول علمی و زیر نظر متخصص وزن کم کرد.
- افراد سیگاری چطور؟
همه افراد سیگاری و افراد معتاد هم در معرض خطر هستند. همچنین کسانی که الکل مصرف کرده و یا افرادی که اصلا ورزش نمی‌کنند. چون در حال حاضر زندگی ماشینی تحرک انسان‌ها را گرفته و باعث شده میزان تحرک افراد کم شود. علاوه بر این کمبود نور آفتاب و آپارتمان نشینی هم در این میان خیلی مؤثرند. چون نور آفتاب یکی از منابع غنی استخوان ساز است.
- در این میان یک سری از افراد هم به‌دلیل ابتلا به بیماری‌های مختلف و استفاده از داروهای خاص در معرض خطرند مثل مبتلایان به آسم که مجبورند کورتن مصرف کنند. این‌طور نیست؟
درست است، ببینید، همه افرادی که روماتیسم دارند و یا صرع دارند و دارو می‌خورند، همه کسانی که بیماری قلب دارند، مبتلایان به آسم که کورتن مصرف می‌کنند و همه کسانی که اختلالات غده پاراتیروئید و تیروئید دارند. باید نسبت به ابتلا به این بیماری حساس باشند چون متأسفانه در اغلب موارد بیمار از این بیماری بی‌خبر است.
- شما به این بیماری‌ها اشاره کردید. برای پیشگیری چه باید کرد؟
اولین راه تغذیه سالم مثل استفاده از مواد لبنی نظیر شیر، ماست در همه سنین است. البته رعایت این مسئله در سنین کودکی و جوانی مهم‌تر است چون جذب کلسیم در این سنین بهتر انجام می‌شود.
- یعنی در سنین بالاتر کلسیم جذب نمی‌شود؟
نه، جذب کلسیم تا آخر عمر امکان دارد منتها شدت آن فرق می‌کند و در سنین بالاتر کمتر می‌شود. ولی این بدان معنا نیست که افراد بزرگسال دیگر از مصرف کلسیم دست بکشند. البته فراموش نکنیم ورزش و تحرک، بهره‌گیری از نور آفتاب و جلوگیری از اعتیاد هم در این میان بسیار مهمند. زندگی سالم اجتماعی و بی‌استرس را هم نباید فراموش کرد.
- این اقدامات در همه مراحل زندگی مهم هستند ولی اگر زمانی به مرحله‌ای رسیدیم که به پوکی استخوان نزدیک شدیم، باید چه کنیم؟
اولا باید زیر نظر یک متخصص باشیم و روش‌های تشخیصی این بیماری را جدی بگیریم. حتی انجام یک عکس ساده هم برای نشان دادن پوکی استخوان کافی است. البته بهترین راه تست تراکم استخوان است.
- این تست را هر چند وقت یکبار باید انجام داد؟
این تست، تستی بی‌ضرر است که اشعه زیادی ندارد و هر یک تا 2 سال انجام آن کافی است. چون پوکی استخوان روند کندی دارد.
- و برای کسی که دیگر مبتلا به این بیماری شده، چه باید کرد؟
اگر فرد به مراحل بیماری‌زایی رسید، به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D به او تزریق می‌شود که دوز آن براساس سن بیمار و جنس و میزان پوکی استخوان فرق دارد. البته یک سری از داروهای خوراکی هم استفاده می‌شوند.
- با این حال یک سری از احتیاط‌ها هم برای این افراد برای بهبود کیفیت زندگیشان لازم است، نه؟
بله، مثلا تمام افراد مسن بالای 70 سال که درجاتی از پوکی استخوان دارند، باید در زمینه جلوگیری از زمین خوردن، استفاده نکردن از پله، توجه به لبه‌های فرش، استفاده از عصا برای جلوگیری از عدم‌تعادل و... توجه لازم را داشته باشند.
- بیشتر کدام قسمت از نواحی بدن دچار شکستگی می‌شوند؟
متأسفانه تعداد موارد شکستگی استخوان مخصوصا ستون فقرات و سر ران در این بیماری زیاد است. این در حالی است که در سال 2002 2میلیون شکستگی استخوان سر ران اتفاق افتاد که این عدد مطمئنا در سال 2050 به بیش از 6 میلیون شکستگی می‌رسد. 25 درصد این افراد هم در همان سال اول شکستگی می‌میرند و 50 درصد هم دچار معلولیت‌هایی می‌شوند که دیگر هیچ‌گاه به زندگی عادی برنمی‌گردند و این بار برای جامعه از نظر هزینه و معلولیت بسیار سنگین است.
چون در آمریکا سالانه 20 میلیارد دلار برای افراد دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان هزینه می‌شود که این هزینه در جامعه ما به هیچ وجه هزینه کمی نیست.