متأسفانه این هشدارها غالبا مورد توجه قرار نگرفت و امروزه در کشورهای در حال توسعه با شیوع بسیار زیاد بیماری‌های قلبی و عروقی مواجه هستیم. پزشکان معتقدند که نباید اجازه دهیم اتفاق مشابهی در مورد پوکی استخوان بیفتد. متأسفانه پوکی استخوان هنوز جدی گرفته نمی‌شود. 20اکتبر (28 مهر) هر سال روز جهانی پوکی استخوان نامیده می‌شود.
در این روز برنامه‌های مختلفی در سراسر جهان برای آگاه کردن عموم در مورد پیشگیری از این بیماری که هنوز هم اغلب افراد شناخت دقیقی از آن ندارند به اجرا در می‌آید. در واقع اهداف برنامه‌های آموزشی پیشنهادشده توسط سازمان بهداشت جهانی در جهت افزایش اطلاعات عامه مردم از نحوه عملکرد استخوان‌ها و پوکی استخوان است تا بدین‌ترتیب آگاهی نسبت به عوامل خطرساز اساسی، پیشگیری و مراقبت از بیماری افزایش یابد. در حال حاضر بیش از 200میلیون نفر در سراسر دنیا مبتلا به پوکی استخوان (استئوپروز) هستند.
براساس گزارش سازمان بین‌المللی پوکی استخوان، در هر30ثانیه یک نفر در اتحادیه اروپایی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شود. هزینه درمان پوکی استخوان و تبعات ناشی از آن به‌طور مستقیم در اروپا و آمریکا سالانه مبلغی حدود 27میلیون دلار است و برآورد می‌شود تعداد شکستگی‌های لگن به‌علت پوکی استخوان تا اواسط قرن حاضر به 3 برابر افزایش یابد.
دکتر باقر لاریجانی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران از ابتلای 40 درصد افراد 20 تا 69 ساله کشور به درجه‌های مختلف پوکی استخوان و کمبود ویتامین D خبر می‌دهد.
وی معتقد است: 2میلیون نفر در کشور به‌علت پوکی استخوان در معرض خطر شکستگی استخوان هستند که سالانه 36هزار سال از عمر مفید مردم را از بین می‌برد.
دکتر لاریجانی اضافه می‌کند: در این میان 40 تا 80درصد از مردم کشور هم با درجه‌های مختلف دچار کمبود ویتامین D هستند.
وی با اشاره به اینکه بیماری پوکی استخوان یکی از جدید‌ترین بیماری‌های متابولیک است، به دلایل ایجاد این بیماری می‌پردازد و خاطرنشان می‌کند: مصرف غذاهای آماده، کمبود مصرف ویتامینD و نداشتن تحرک، پوکی استخوان را به یکی از مسائل اصلی بهداشتی کشور تبدیل کرده و با توجه به اینکه جامعه ما در مسیر سالمندی قرار دارد، توجه به این مسئله از اهمیت بیشتری برخوردار است.
در این میان دکتر سید محمود طباطبایی، استاد جراحی مغز و اعصاب دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن پوکی استخوان نیز در گفت‌وگو با همشهری معتقد است که همه مردم در معرض ابتلا به این بیماری هستند منتها با انجام یک‌سری اقدامات می‌توان از شروع زودرس آن جلوگیری کرد.
به گفته وی، در طول 50 سال گذشته الگوهای عوامل خطرساز زندگی تغییر کرده‌اند. در آن زمان بیماری‌های واگیردار شیوع بیشتری داشتند ولی امروز با واکسیناسیون و بهبود وضعیت بهداشت و درمان، خیلی از این بیماری‌ها ریشه‌کن شده‌اند.
با این حال سؤال اینجاست که آیا تابلوی مرگ و میر جامعه هم تغییر کرده است؟
دکتر طباطبایی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: این تابلو به یک‌سری از عوامل دیگر تغییر پیدا کرده است؛ یعنی50سال قبل بیماری‌های قلبی اصلا به این میزان شایع نبود. حتی تا 20سال قبل اصلا جراحی قلب در دنیا وجود نداشت ولی امروز بیماری‌های غیرواگیر جای بیماری‌های واگیردار را گرفته‌اند. بیماری‌های روحی و روانی، سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی، امروزه بیشتر دیده می‌شوند. علاوه بر این با بهبود بهداشت و بهتر شدن شرایط زندگی، امید به زندگی به 80سال افزایش یافته است به‌خصوص در کشور ما امید به زندگی در مردان به 70سال و در زنان به بالاتر از این سن رسیده و این یعنی تعداد افراد مسن افزایش یافته و در جامعه، طبی به نام طب سالمندی به‌وجود آمده است. یکی از مباحثی هم که مترادف با پیری است، بحث پوکی استخوان است.
«اما این بیماری آن قدر حائز اهمیت است که دنیا برای آن یک سازمان بین‌المللی تأسیس کرده است. خوشبختانه کشور ما هم انجمن پوکی استخوان دارد و به سازمان بین‌المللی وصل است».
رئیس انجمن پوکی استخوان با اشاره به این عبارات می‌افزاید: استخوان به‌عنوان یک بافت همبند جزو بافت‌ها و نسوج فعال بوده و از دوران تولد تا حدود 20سالگی در اوج سازندگی است؛ یعنی در مرحله تکامل. از این سن تا 40سالگی استخوان‌ها محکم می‌شوند ولی از سن 35 تا 40سالگی بالانس بین سازندگی و تخریب به نفع تخریب استخوان پیش می‌رود. اینجاست که پوکی استخوان اتفاق می‌افتد؛ یعنی همه افراد در مرحله‌ای از زندگی به آن مبتلا می‌شوند. منتهی ما باید راه‌های پیشگیری از ابتلای زودرس به این بیماری را به جامعه معرفی کرده و همچنین راه‌های شناخت و درمان این بیماری را به جامعه بشناسانیم.
اما افراد در معرض خطر این بیماری، بیشتر چه کسانی هستند؟
به عقیده وی، افراد در معرض خطر این بیماری تمام افراد جامعه هستند؛ یعنی همه افراد به‌خصوص زنان بعد از 40سالگی باید احساس خطر کنند. برای اینکه این بیماری به‌عنوان بیماری خاموش معروف است و هیچ علامتی ندارد؛ یعنی پوکی استخوان تا منجر به شکستگی نشود، فرد متوجه آن نخواهد شد.
عوامل خطر کدامند؟
«مهم‌ترین نکته در عوامل خطر پوکی استخوان یائسگی زودرس است؛ یعنی اگر خانمی در سن 30سالگی یائسه شد، باید حتما به پزشک متخصص مراجعه کند. البته به غیراز این خود یائسگی در خانم‌ها هم مهم است. علاوه بر اینکه زایمان و تغییرات هورمونی هم در این میان نقش عمده‌ای دارند».
رئیس انجمن پوکی استخوان ادامه می‌دهد: دومین عامل هم فقر تغذیه است. کلسیم، ویتامینD، پروتئین‌ها، سبزیجات، میوه‌جات و... البته باید بگویم که همه افراد بعد از 60سالگی در معرض کمبود مواد‌غذایی هستند.
علاوه بر این، همه افراد سیگاری و افراد معتاد هم در معرض خطر هستند؛ همچنین کسانی که الکل مصرف کرده یا افرادی که اصلا ورزش نمی‌کنند چون در حال حاضر زندگی ماشینی تحرک انسان‌ها را گرفته و باعث شده میزان تحرک افراد کم شود. علاوه بر این، کمبود نور آفتاب و آپارتمان‌نشینی هم در این میان خیلی مؤثرند چون نور آفتاب یکی از منابع غنی استخوان‌ساز است.
اما برای پیشگیری چه باید کرد؟
به عقیده دکتر طباطبایی، نخستین راه تغذیه سالم مثل استفاده از مواد لبنی نظیر شیر و ماست در همه سنین است. البته رعایت این مسئله در سنین کودکی و جوانی مهم‌تر است چون جذب کلسیم در این سنین بهتر انجام می‌شود.
البته به گفته کارشناسان این به آن معنی نیست که در سنین بالاتر کلسیم جذب نمی‌شود. جذب کلسیم تا آخر عمر امکان دارد منتها شدت آن فرق می‌کند و در سنین بالاتر کمتر می‌شود ولی این بدان معنا نیست که افراد بزرگسال دیگر از مصرف کلسیم دست بکشند.
با این اوصاف دکتر طباطبایی خاطرنشان می‌کند: فراموش نکنیم ورزش و تحرک، بهره‌گیری از نور آفتاب و جلوگیری از اعتیاد هم در این میان بسیار مهمند. زندگی سالم اجتماعی و بی‌استرس را هم نباید فراموش کرد.
واضح است که این اقدامات در همه مراحل زندگی مهم هستند ولی اگر زمانی به مرحله‌ای رسیدیم که به پوکی استخوان نزدیک شدیم، باید چه کنیم؟
به اعتقاد رئیس انجمن پوکی استخوان اولا باید زیرنظر یک متخصص باشیم و روش‌های تشخیصی این بیماری را جدی بگیریم. حتی انجام یک عکس ساده هم برای نشان دادن پوکی استخوان کافی است. البته بهترین راه تست تراکم استخوان است. این تست هم تستی بی‌ضرر است که اشعه زیادی ندارد و هر یک تا 2سال انجام آن کافی است چون پوکی استخوان روند کندی دارد. اگر هم فرد به مراحل بیماری‌زایی رسید، به اندازه کافی کلسیم و ویتامین D به او تزریق می‌شود که دوز آن براساس سن بیمار و جنس و میزان پوکی استخوان فرق دارد. البته یک سری از داروهای خوراکی هم استفاده می‌شوند.
