همشهری آنلاین- سارا جعفرزاده: چه آن زمان که کاروان‌ها در آنجا اتراق می‌کردند و چه حالا، که خبری از کاروان‌ها نیست، اهالی این محدوده از منطقه ۱۵ را همچنان با نام «شهرک کاروان» می‌شناسند و براساس آنچه درباره تاریخچه این محدوده آمده، در اوایل دوره پهلوی اراضی «شهرک کاروان» به‌صورت بیابان بود و خارج از محدوده شهرداری و دروازه تهران قرار داشت. به دلیل اینکه این محدوده خارج از جغرافیای شهر بود، ساخت‌وساز چندانی آن انجام نشده و جز چند خانه کاهگلی در این محدوده چیز بیشتری وجود نداشت. در این میان تنها ظرفیتی که باعث شد شهرک کاروان روز به روزآبادتر شود «جاده ابریشم» بود.
بخشی از مسیر جاده ابریشم اکنون در شرق تهران قرار دارد که با نام «بزرگراه امام رضا(ع)» آن را می‌شناسیم که در دوره‌ای از تاریخ از خراسان به سمت تهران، ری و ورامین منتهی می‌شد. دروازه خراسان یکی از دروازه‌های ورودی تهران در شرق بود. روزها دروازه خراسان باز و شب‌ها برای ایجاد امنیت در شهر، دروازه بسته می‌شد.
کاروان‌هایی که با اسب و قاطر از استان خراسان و شهرستان‌های اطراف به سمت تهران می‌آمدند به خاطر طول مسیر به شب و تاریکی می‌خوردند و ناگزیر بودند در اطراف تهران در مکانی استراحت کنند و یکی از مکان‌ها که این کاروان‌ها در آنجا اتراق می‌کردند شهرک «کاروان» بود. این شهرک چندان آباد نبود اما در حد وجود یک قهوه‌خانه و چند کاروانسرای کوچک برای استراحت چند ساعته مسافران کفایت می‌کرد.
پاتوق کامیون‌دارها و کاروان‌ها
در محدوده شهرک کاروان خیابان طویل و خاکی وجود داشت که بیشتر کاروان‌هایی که از مشهد به سمت تهران می‌آمدند در آنجا اتراق می‌کردند که دلیل آن هم وجود قهوه‌خانه قدیمی به نام «اعظم» بود. حاج «صفر سعدی» یکی از اهالی قدیمی محله مشیریه از آن روزها اینطور یاد می‌کند: «در محدوده گاراژ «آقانور» در خیابان خاوران قهوه‌خانه‌ای به نام «اعظم» وجود داشت. هنوز زمین‌های محله مشیریه آباد نشده و یکی از اولین بناهای این محدوده همان قهوه‌خانه در نزدیکی شهرک کاروان بود. «اعظم» نام صاحب قهوه‌خانه بود و به دلیل اخلاق خوبش این مکان پاخور زیادی داشت.»
او ادامه می‌دهد: «این قهوه‌خانه به جاده ابریشم مشرف و بیشتر پاتوق کامیون‌دارانی بود که از «خاتون‌آباد» در نزدیکی «مامازن» بار آجر می‌آوردند. از سوی دیگر چون چراغ قهوه‌خانه همیشه روشن و اطراف آن نسبتاً به جاهای دیگر مشیریه و شهرک کاروان شلوغ‌تر بود، کاروان‌هایی که از مشهد به تهران می‌آمدند قبل از رسیدن به دروازه تهران در اطراف قهوه‌خانه اتراق و بار وبندیلشان را باز می‌کردند. البته چند کاروانسرای کوچک هم در شهرک کاروان وجود داشت. امروزه جای قهوه‌خانه اعظم را ساختمان بانک رفاه گرفته اما این خیابان همچنان به ۲۰متری اعظم معروف است.»
کاروانسراهایی در مجاورت کوه بی‌بی شهربانو
نام بیشتر محله‌های تهران برگرفته از رویدادها، اتفاقاتی است که روزگاری رقم خورده البته در این میان نام برخی از محله‌ها هم برگرفته از شخصیت‌های تأثیرگذارتاریخی است. «داریوش شهبازی» تهران‌شناس درباره وجه تسمیه شهرک کاروان می‌گوید: «در گذشته زمانی که از میدان خراسان به سمت استان خراسان و مشهد حرکت می‌کردید، به ناحیه‌ای که بیابان‌های وسیعی در آنجا بود می‌رسیدید در این منطقه کاروان‌سراهای کوچکی بود که به همین علت به آن شهرک کاروان می‌گفتند. این محدوده در مجاورت کوه بی‌بی شهربانو و مرز شرقی تهران دوره پهلوی بود. در آن دوران شهرداری در شهر محدوده‌هایی را برای سکونت تعیین کرده بود و شهرک کاروان در خارج از محدوده شهر تهران قرار داشت. قرار بود برنامه‌ای در این محدوده با عنوان طرح‌های ۵ ساله و ۲۵ ساله شهرسازی اجرا شود.»
او می‌افزاید: «قدیمی‌ترین تاریخ سکونت در اراضی شهرک کاروان مربوط به سال‌های اواخر دوره پهلوی است. از طرفی این منطقه گرم و به دور از آب و هوای معتدل و سردسیر شمیرانات بود و آب و هوای آن برای افراد متمکن خوشایند نبود و بیشتر افراد داوطلب سکونت در آنجا را مهاجران و طبقه اقتصادی ضعیف تشکیل می‌دادند. در آن دوران تعدادی خانه با مشخصات فنی ضعیف و غیراصولی در این محدوده ساخته شده بود. به‌صورت کلی شرق تهران بیابان وسیعی بر سر راه مسافرانی بود که از دروازه خراسان به‌عنوان دروازه شرقی تهران قدیم تردد می‌کردند. در این محدوه بیابانی، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ساخت و ساز آغاز شد. این روزها شهرک کاروان در محدوده شهرداری منطقه ۱۵ قرار گرفته و حدود ۲۱۸ هکتار وسعت و طبق آخرین آمار ۴۰ هزار نفر جمعیت دارد.»