همشهری آنلاین -یکتا فراهانی :خواب حدود یک سوم از زندگی ما را به خود اختصاص می‌دهد و تاثیر به‌سزایی در نحوه زندگی، رفتار و عملکرد ما در زندگی دارد. در واقع خواب راحت به اندازه هوایی که نفس می‌کشیم و غذایی که می خوریم حیاتی و برای سلامت ما مهم است.
خواب، چگونگی انجام آن و دیدن رویا و اختلالات مربوط به آن از جمله موضوعاتی است که همواره سوالات و ابهاماتی زیادی در خصوص آن وجود دارد.
ارتباط خواب با عملکرد مغز
دکتر مصطفی امیری، متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست)، فلوشیپ اختلالات خواب از اسپانیا و دارای بورد تخصصی مغزواعصاب درباره خواب می‌گوید: «خواب از لحاظ علمی پدیده فعالی است. اما با توجه به اینکه بسیاری افراد شناخت کافی از آن ندارند اهمیت زیادی به آن نمی دهند. به همین خاطر وقتی می‌خواهند مهم بودن کار خود را توصیف کنند می‌گویند بیش از چند ساعت در شبانه‌روز نمی‌خوابند. در حالی‌که وقتی افراد چنین حرفی می‌زنند نمی‌دانند خواب کم می‌تواند مانع از عملکرد صحیح مغز و همچنین باعث کاهش توانایی‌های آن شود.»
به گفته دکتر امیری کسانی که خواب کافی ندارند، ضریب هوشی پایین‌تری دارند؛ به علاوه وقتی خوب نمی‌خوابیم و مغز ما استراحت خوبی نداریم نمی‌توانیم درست تصمیم بگیریم و شخصیت متفاوتی نیز خواهیم داشت و معمولا خسته و بی‌حوصله می شویم. به علاوه خشونت افراد هم بر اثر بی‌خوابی افزایش پیدا می‌کند.
مراحل خواب و دیدن رویا
این متخصص مغز و اعصاب می‌گوید خواب دو مرحله اصلی، یکی مرحله «رم» (REM؛ Rapid eye movement) دارد که مرحله حرکات سریع چشم است و دیگری مرحله «غیر رم» که خود این مرحله هم شامل سه مرحله می‌شود. هر چه به مرحله مرحله سوم خواب «غیر رم» نزدیکتر می‌شویم، خواب عمیق‌تر یم‌شود؛ به گونه‌ای که در نهایت به عمیق‌ترین مرحله خواب می‌رسیم.
در طول خواب ما بارها این دو مرحله خواب «رم» و خواب «غیر رم» را تجربه می‌کنیم. البته این مراحل با توجه به عوامل مختلف از جمله سن در افراد مختلف با هم متفاوت است. ضمن آنکه به هم خوردن نسبت این مراحل باعث به وجود آمدن اختلال در خواب خواهد شد. البته ابتلا به بعضی بیماری‌ها و همچنین مصرف بعضی داروها نیز می‌تواند اختلالاتی در خواب به وجود آورد.
چرا نمی‌توانیم رویاهایمان را به یاد بیاوریم؟
امیری می‌گوید ما در تمام مراحل خواب می‌توانیم رویا ببینیم، اما با توجه به آنکه رویاهای مرحله «رم» بیشتر در خاطر می‌مانند، بسیاری افراد دیدن رویا را با مرحله رم خواب یکسان می‌دانند.
با نزدیک شدن به صبح، مرحله رم خواب طولانی‌تر می‌شود؛ در صورتی که در ابتدای شب فقط حدود ۱۰ دقیقه است؛ به گونه‌ای که ممکن است هنگام صبح یک مرحله خواب «رم» یک‌ساعته داشته باشیم.
بررسی تفسیر خواب از لحاظ علمی
به گفته این فلوشیپ اختلالات خواب، نخستین تفسیر علمی خواب مربوط به شیوه یونگ و فروید است که رویا را ماحصل ناخودآگاه ما می‌دانند و می‌گویند اتفاقاتی را که ما طی روز سرکوب و از خودآگاه مغزمان دور می‌کنیم، در رویا می‌بینیم.
تفسیرهای مختلف خواب اغلب با شک و تردید همراه است و هنوز اطلاعات ما از نظر علمی در مورد رویا و تفسیر آن بسیار کم است.
اما به طور کلی می‌توان گفت ما هنگام خواب (در مرحله «رم») اتفاقات گذشته را بازسازی و به مرور با تفکیک خاطرات به آنها عادت می‌کنیم. به این ترتیب مغز به تدریج عادت می‌کند با اتفاقات گذشته کنار بیاید.
پیش‌بینی اتفاقات در رویاها
دکتر امیری می‌گوید از جمله مهم‌ترین کارکردهای خواب و دیدن رویا آن است که ما را برای آینده آماده می‌کند؛ یعنی ما با توجه به اطلاعات موجود در مغز هنگام دیدن رویا قادر به پیش‌بینی موضوعات مختلف هستیم و اینکه در آینده احتمال دارد چه اتفاقاتی بیفتد.
مثلا وقتی مشکلی در محل کار داشته باشیم، مغز سیگنال‌ها و پیام‌هایی در مورد احتمالاتی که ممکن است در آینده اتفاق بیفتد دریافت می‌کند. به این ترتیب مغز و ذهن ما باید آمادگی داشته باشد تا در مواجهه با چنین مشکلاتی برخورد درستی با آن بکند. به گفته این نورولوژیست، ما در رویاها می‌توانیم اتفاقات احتمالی آینده را پیش‌بینی کنیم و با توجه به آنها متوجه شویم که چه چیزهایی می‌تواند در انتظارمان باشد و بهتر است چگونه تصمیم بگیریم و در برابر آنها چه رفتاری داشته باشیم .
در چنین مواقعی پرسش اغلب ما آن است با وجود آنکه به آن موضوع فکر نکرده‌ایم چطور آن را در خواب دیده‌ایم. غافل از آنکه مغز می‌تواند تمام سیگنال‌ها و نشانه‌های محیط را دریافت و آنها را در خواب تحلیل کند که این کار در ناخوداگاه اتفاق می‌افتد.
مغز با دریافت این نشانه‌ها می‌تواند آینده را پیش‌بینی و در خواب آنها را بازسازی کند تا آمادگی قرار گرفتن در شرایط سخت و دشوار را داشته باشد و درست عمل کند.
بررسی موقعیت‌های مختلف در رویا
به گفته این فلوشیپ اختلالات خواب، چون هنگام خواب شرایط مطمئنی برای آزمون و خطا برای مغز وجود دارد می‌تواند به بررسی سناریوهای مختلف بپردازد. این کار معمولا در مرحله «رم» اتفاق می‌افتد که عضلات فلج و بی‌تحرک هستند. به همین خاطر اگر در خواب راه برویم یا حرکتی انجام دهیم تجربه قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف را خواهیم داشت، اما آسیبی به خودمان یا دیگران وارد نمی‌کنیم.
دکتر امیری می‌گوید در واقع همه ما بخش مهمی از مشکلات و سوالات مهم خود را در خواب بررسی می کنیم و حتی تصمیم می‌گیریم. چون هنگام خواب، ذهن به دور از محرک‌های محیطی مانند محل کار، صداهای مزاحم، هیاهو و سرعت زندگی ماشینی و مشکلات مختلف در آرامش کامل و با خلاقیت به حل مشکلات می‌پردازد.
همان‌گونه که اغلب بسیاری از شاعران، هنرمندان و دانشمندان نیز مهم‌ترین آثارخود را در خواب خلق می کنند و بلافاصله پس از برخاستن از خواب شروع به نوشتن شعر یا نواختن قطعه موسیقی می‌کنند.
تعبیر علمی رویاها
متخصص مغز و اعصاب می‌گوید با دانش امروز ما رویا از لحاظ علمی تعبیر و تفسیر دقیقی ندارد. البته به لحاظ علمی دیدن بعضی رویاها لازمه سلامت روان است.
مثلا در شرایطی که احتمال مثلا مرگ شخص عزیزی را می‌دهیم ممکن است بارها خواب مرگ او را ببینیم. این موضوع به این خاطر است که در واقع مغز در حال تمرین برای مواجه شدن با واقعیات محتمل است. در واقع مغز با انجام این کار برای مواجهه با موقعیت های سخت زندگی آمادگی پیدا می‌کند.
به گفته دکتر امیری، رویاها علاوه بر اینکه قادر به حل مشکلات گذشته هستند، می‌توانند به پیش بینی مشکلات احتمالی آینده نیز بپردازند.