همشهری آنلاین - رابعه تیموری: دسته‌های سوگواران و عزاداران چهار گوشه تهران چهارشنبه شب، پیش از نماز مغرب و عشا خود را به شهر ری رساندند. اولین منزل امامزاده عبدالله (ع) بود و آخرین میعادگاه حرم سیدالکریم (ع). این قرار از حدود یک سده پیش میان سوگواران حسینی شهر تهران پابرجاست. برای انتخاب منزل اول قرعه شانس و اقبال میان مکان‌ها و امامزاده‌های مختلف ری می‌چرخد، اما حتما چهار سوق بازار حضرتی یکی از توقفگاه‌های سوگواران قاصد سیدالشهدا (ع) است. آخرین منزل و مقصد تغییرناپذیر هم حرم حضرت عبدالعظیم (ع) است و سیدالکریم به یاد ٣ شب حیرانی مسلم ابن عقیل (ع) در شهر کوفه، از سوگواران حسینی (ع) در ری میزبانی می‌کند. این قرار و آیین توسط «حاج محمد مزروق عرب حائری» در شهر ری بنیان گذاشته شده است.
حاج مرزوق، بنیانگذار مسلمیه ری
حاج مرزوق طلبه جوان اهل دلی بوده که سوز صدای دلنشینی داشته و از کودکی دلباخته و روضه‌خوان سیدالشهدا (ع) بوده است. حاج «علی اکبر الفت» تعریف می‌کند : «حدود ١٤٠ سال پیش، صنف بزازان تهران در مسجد میرزا موسی و نزدیک مسجد جامع بازار هیئتی به نام «جان نثاران صنف بزاز تهران» راه می‌اندازند و برای اینکه مداحی و سینه‌زنی هیئت از همان ابتدا اصیل باشد، حاج مرزوق را به این هیئت دعوت می‌کنند. »
حاج الفت که از پیرغلامان سفیدموی شهر ری استُ، ادامه می‌دهد : «حاج مرزوق دومین بار سال ١٢٧٠ به دعوت هیئت بنی‌فاطمه (س) که در قدمت، همپای هیئت بزازها بوده به ایران می‌آید و این بار در ایران ماندگار می‌شود. او بر اساس این حدیث که «هر کس قبر حضرت عبد العظیم (ع) را زیارت کند، قبر سید الشهدا (ع) را زیارت کرده است» تصمیم می‌گیرد در جوار حرم حضرت عبدالعظیم (ع) مراسم عزاداری مسلم ابن عقیل، اولین شهید کربلا را برگزار کند که به نام آیین مسلمیه معروف می‌شود و از آن زمان تا امروز این مراسم هر سال در شهر ری برگزار می‌شود.
چهارپایه‌خوانی در چهارسوی بازار ری
در مراسم مسلمیه سبک سوگواری اهالی ری تغییر پیدا می‌کند و زمینه‌خوانی و چهارپایه‌خوانی باب می‌شود. پیرغلام شهر ری از برگزاری این آیین کهن ری خاطرات زیادی دارد. او می‌گوید : «در شب اوّل مراسم مسلمیه هیات بنی‌فاطمه (س) و هیات بزّازها و دسته‌هایی از قنات‌آباد و شهرری می‌آمدند و شب دوّم مخصوص «جامعه وعّاظ تهران» بود. شب سوّم هم روحانیون «سادات شیرازی» میداندار مراسم بودند. »
منزلگاه‌های چهارپایه‌خوانی مسلمیه ری از زمان حاج مرزوق ثابت بوده است. حاج الفت تعریف می‌کند : « (سلطان الواعظین) مداح هیئت سادات شیرازی‌ها بود. وقتی این هیئت در روز آخر مسلمیه به چهارسوی بازار ری می‌رسید، سلطان الواعظین روی چهارپایه می‌رفت و مداحی می‌کرد. او سیمای دلنشین و قد و قامت بلندی داشت و آنقدر بلند و رسا مداحی می‌کرد که صدایش بدون بلندگو هم به همه رواق‌های حرم حضرت عبدالعظیم (ع) می‌رسید. »
اهالی ری، میزبان سوگواران قاصد سیدالشهدا(ع)
چهارسوی بازار ری از گذشته تا امروز محل توقف و مداحی هیئت‌های عزاداری مسلمیه بوده است. حاج الفت می‌گوید : «هرکدام از هیئت‌ها که به چهار سوی بازار می‌رسید، لحظاتی عزاداری می‌کرد. چون اشعار به سبک دودمه‌خوانی همخوانی می‌شد، اشعار را روی پارچه‌ای می‌نوشتند و یکی از هیئتی‌های بلند قد و قوی هیکل، آن را روی سر نگه می‌داشت تا عزاداران همصدا نوحه‌خوانی کنند. پس از پایان چهارپایه خوانی در چهارسو، هیئت‌ها وارد صحن حرم حضرت عبد العظیم (ع) می‌شدند و در حیاط حرم به سوگواری می‌پرداختند. وقتی هیئت‌ها از چهارسوی بازارمی گذشتند و می‌خواست وارد صحن حرم شوند، چراغ‌گردانان حرم با چراغ و لاله‌های روشن به پیشوازشان می‌آمدند. »
پیرغلام اهل بیت (ع) درباره میهمان‌نوازی اهالی ری می‌گوید : «هیئت‌های ری به هیئت‌های میهمان احترام زیادی می‌گذاشتند و تا هر زمانی که عزاداری هیئت‌های میهمان در چهارسو ادامه داشت، آنها منتظر می‌ماندند. هنوز هم این رسم پابرجاست و چون تعداد هیئت‌های میهمان زیاد است، مراسم تا سپیده صبح ادامه پیدا می‌کند. جمعیت سوگواران مسلمیه از سر بازار ری به خط می‌شوند و صف‌هایشان تا ته بازار می‌رسد. »
عزاداری مسلمیه به شیوه زمینه‌خوانی است
حاج الفت معتقد است برگزاری مراسم مسلمیه در حرم شاه عبدالعظیم (ع) باعث شده آیین زمینه‌خوانی شهر ری در هیئت‌های تهران هم مرسوم شود. او می‌گوید : «زمینه خوانی را «حاج حسین بابا» متخلص به «مشکین» با کمک دوست و هم‌محله‌ای خود «عارف قزوینی» ١٢٠ سال پیش در شهر ری ابداع کرد. تا قبل از رواج آیین زمینه‌خوانی، سینه زنی اهالی شهر ری به این صورت بود که با ٢دست، سه‌ضرب و بی‌وقفه سینه می‌زدند و سینه زنی تک دستی رایج نبود، اما حسین بابای مشکین وقتی از قزوین به تهران عزیمت کرد، با استقبال پرشور مداحان و سخنوران و سردم خوانان آن زمان شهرری روبه‌رو شد. هر نوحه زمینه‌خوانی شرح حال کامل یکی از افرادی است که در کربلا بودند و نوحه‌های زمینه‌خوانی با دقت زیاد و با استناد به مقتل و احادیث و روایات صحیح سروده می‌شود.»
زمینه‌خوانی، سینه‌زنی تک‌دستی است و میان‌داران آن باید به اشعار و نوحه‌ها مسلط باشند. نوحه‌خوانی مسلمیه به شیوه زمینه‌خوانی برگزار می‌شود و همه پیرغلامان تهران برای چهارپایه‌خوانی به شهر ری می‌آیند. امسال آیین مسلمیه حرم سیدالکریم (ع) به ثبت ملی رسیده است.