بررسی‌های تغذیه‌ای هم مانند سایر بررسی‌های پزشکی از لحاظ اعتبار و اتکاپذیری ارزش یکسانی ندارند و در درجات گوناگون قرار می‌گیرند.
برای اینکه بتوانید تشخیص دهید که توصیه‌های غذایی که بر مبنای یافته‌های یک بررسی جدید در یک گزارش خبری بیان می‌شود، اعتبار و ارزش عمل کردن دارد، این هفت پرسش را باید درباره بررسی‌هایی که مبنای این توصیه‌ها بوده‌اند، مطرح کنید و از آنها به عنوان «شناساگرهای اتکاپذیری» بررسی‌ها استفاده کنید.
یک- یکی از مهمترین چیزهایی که باید به یاد داشته باشید این است که یک بررسی جدید چه ارتباطی با مجموع شواهد علمی قبلی در آن حوزه دارد و به اصطلاح وزن شواهد جدید چقدر است؟
دو- آیا این گزارش نتایج یک بررسی واحد را بیان می‌کند؟ یک بررسی واحد ندرتا آنقدر تاثیرگذار است که بر اساس نتایج آن افراد رفتارهایشان را تغییر دهند. مهم این است که نتایج این بررسی با سایر بررسی‌ها در این حوزه چه ارتباطی پیدا می‌کند و چطور با آنها جفت و جور می‌شود. برخی از مقالات پس‌زمینه یا هم‌بافتی که بررسی جدید در آن انجام شده است، در اختیار می‌گذارند، در اختیار خواننده می‌گذارند، اما در مواردی لازم است که خودتان را تحقیق بیشتری در این باره انجام دهید.
سه- این بررسی چقدر بزرگ است؟ به حجم نمونه بررسی توجه کنید، چرا که بررسی‌های با حجم نمونه بزرگ نسبت به بررسی‌های کوچکتر به نتایج قابل‌اتکاتری می‌انجامند.
چهار- آیا این بررسی بر روی حیوانات انجام شده است یا انسان‌ها؟ بسیاری از بررسی‌های مهم در حیوانات انجام شده‌اند، اما بهترین راه برای درک چگونگی تاثیر غذا و مواد مغذی بر سلامت انسان‌ها این است که این بررسی در انسان‌ها انجام شود.
پنج-آیا نقاط انتهایی (endpoint) مورد توجه در این بررسی، بیماری‌های واقعی مثلا بیماری قلبی یا پوکی استخوان هستند یا نه. در بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی یا پوکی استخوان دهه‌ها طول می‌کشد تا بیماری ایجاد شود. پژوهشگران برای اجتناب از انتظار طولانی‌مدت در تحقیق درباره این بیماری‌ها گاهی به جای بیماری واقعی بر شاخص‌هایی مربوط به این بیماری‌ها مانند تنگ شدن شریان‌ها یا تراکم استخوان متمرکز می‌شوند. اما باید دانست که این شاخص‌ها همیشه به این بیماری‌ها ختم نمی‌شوند.
شش- رژیم غذایی چگونه مورد ارزیابی قرار گرفته است؟ برخی از روش‌های ارزیابی رژیم غذایی بهتر از روش‌های دیگر هستند. بررسی‌ها خوب و قوی می‌توانند متدولوژی یا روش‌شناسی‌های خوب و قوی دارند.
هفت- این بررسی از چه نوعی است؟ انواع بررسی‌ها در پژوهش‌های پزشکی به چند دسته متفاوت از جمله بررسی‌های هم‌گروه (کوهورت)، کارآزمایی‌های کنترل‌شده اتفاقی‌شده، متاآنالیزها (فراتحلیل‌ها)، بازبینی‌های سیستمیک، بررسی‌های مورد شاهدی و بررسی‌های حیوانی.
«استاندارد طلایی» در میان این انواع بررسی‌ها در حوزه تغذیه، کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌شده‌ای هستند که در آن مداخلات رژیم غذایی در برابر نقاط پایانی «سخت» مانند بیماری قلبی، سرطان و... سنجیده شده‌اند. اما انجام چنین کارآزمایی‌هایی اغلب به خاطر هزینه بالا، پذیرش پایین شرکت‌کنندگان در مدت‌های طولانی و مسائل بالقوه اخلاقی اغلب غیرعملی است.
در نبود شواهد از چنین کارآزمایی‌هایی قوی‌ترین طراحی بررسی، «بررسی‌های هم‌گروه یا کوهورت آینده‌نگر» خوب طراحی‌شده هستند که در آنها شمار بزرگی از افراد شرکت‌کننده سالم برای سال‌ها یا حتی دهه‌ها از لحاظ دچار شدن به بیماری معینی پیگیری می‌شوند.
بررسی‌های هم‌گروه یا کوهورت آینده‌نگر نسبت به بررسی‌های گذشته‌نگر مورد- شاهدی یا بررسی‌های مقطعی برتری دارند. چون بررسی‌های گذشته‌نگر یا مقطعی به خاطر اینکه اتکایشان به یادآوری افراد برای تعیین عوامل مؤثر رژیم غذایی و انتخاب شرکت‌کنندگان گروه شاهد یا کنترل در معرض «سوگیری» (bias) قرار دارند.
بررسی‌های حیوانی می‌توانند به کمک به درک سازوکارهای بیماری‌ها کمک کنند، اما نتایج ممکن است به انسان‌ها قابل‌تعمیم نباشند. کارآزمایی‌های کوچکتر بر اساس اثر مداخلات رژیم غذایی انسان‌ها بر شاخص‌های زیستی واسطه‌ای مانند قند یا کلسترول خون نیز می‌تواند به روشن شدن سازوکارهای زیست‌شناختی کمک کند و شواهد به دست آمده از چنین کارآزمایی‌هایی مکمل یافته‌های بررسی‌های بزرگ کوهورت هستند. در پایان، ترکیب شواهد از چند نوع بررسی- به خصوص بررسی‌های کوهورت آینده‌نگر و کارآزمایی‌های مداخله‌ای انسانی- را می‌توان برای اطلاعات لازم برای تدوین راهنماهای و سیاست‌های تغذیه‌ای به کار برد.
خلاصه کردن شواهد با استفاده از بازبینی‌های سیستماتیک یا متاآنالیزها (فراتحلیل‌ها) هم می‌تواند سودند باشد. البته فراتحلیل‌ها باید با احتیاط انجام شوند و تفسیر آنها با توج به کلیت شواهد انجام شود.
بنابراین همه گزارش‌های خبری درباره بررسی‌های جدید در این حوزه و توصیه‌هایی غذایی که در آنها می‌شود، ارزش آن را ندارد که شما وقت‌تان صرف خواندن آنها کنید.
به جز هفت شناساگری که در بالا ذکر کردیم، توجه برخی نکات ساده دیگر هم می‌تواند به شما کمک کند:
یک- آیا نویسنده یک کارشناس تغذیه (در مقطع کارشناسی تحصیل کرده است) یا متخصص تغذیه (که در مقاطع بالاتر تا دکترا ادامه تحصیل داده) است.
دو- در مقاله‌های پژوهشی، آیا «داوری همتا» (بازبینی بوسیله کارشناسان مستقل این حوزه) انجام شده است.
سه- آیا مقاله فهرست منابع اطلاعات دارد و آیا این منابع اصلی مقاله قابل‌اتکا هستند.
چهار- آیا این مقاله یک یا چند فراورده غذایی را تبلیغ می‌کند. در مقالات تبلیغی ممکن است نویسنده «تجربیات شخصی»اش را هم به عنوان شاهدی بر ادعاهایش بیان کند. اما چنین شواهدی که اصطلاحا anecdotal نامیده می‌شوند، در معرض سوگیری (bias) و اثر دارونما هستند و نمی‌شود به آنها اتکا کرد.
پنج- آیا نتایج مقاله بیش از حد خوب هستند که حقیقی باشند. مقالاتی که ادعای «علاج معجزه‌آسا» یا «حل سریع» مشکل تغذیه‌ای یا تناسب اندام شما را می‌کنند، معمولا باید شک شما برانگیزند. اگر مقاله‌ای ادعای تاثیر رژیم غذایی از لحاظ کم کردن مقداری زیادی وزن در مدتی کوتاه دارد یا خواصی معجزه‌آسایی را به یک ماده غذایی نسبت می‌دهد، بهتر است آنها را نادیده بگیرید.
شش- بالاخره یک شگرد بسیار ساده این است که به اشکالات دستور زبانی در یک مقاله توجه کنید، وجود خطاهای فراوان به اصطلاح املایی و انشایی اعتبار نویسنده و مطلبی را که نوشته به زیر سؤال می‌برد.
برگرفته از: خبرنامه بهداشتی دانشگاه هاروارد
بیشتر بخوانید: