ما به‌عنوان افرادی که سال‌هاست عمری در موسیقی گذاشته‌ایم، مثل طبیبی می‌مانیم که بیماری را می‌شناسیم و درمان آن را هم بلد هستیم، اما اجازه طبابت نداریم. اگر اجازه طبابت پیدا کنیم می‌دانیم که برای موسیقی کشور ما چه باید بکنیم، جشنواره به چه سمت و سویی باید برود تا رشد کند. این را ما موسیقیدان‌هایی می‌دانیم که عمری در این راه گذاشته‌ایم.»
صحبت‌های کامبیز روشن روان در مقام دبیر بیست و چهارمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر به قدری گویا است که نیاز به توضیح ندارد. به‌خصوص آنکه او به قدری شفاف صحبت می‌کند که جای بحث نمی‌گذارد.
- هر جشنواره هنری‌ای که برگزار می‌شود، چشم‌اندازی از آینده آن هنر را به ما می‌دهد. چشم‌انداز و تاثیر جشنواره موسیقی فجر روی موسیقی کشور چیست؟
جشنواره موسیقی فجر، جشنواره‌ای از انواع موسیقی‌های سنتی، نواحی، کلاسیک، کودک و بانوان است. اما این جشنواره باعث نمی‌شود که در سال آینده نوع جدیدی از موسیقی به‌وجود آید، چرا که جشنواره انواع موسیقی را در خود دارد.
- به‌عنوان نمونه جشنواره فیلم، فیلم‌هایی را که در سال آینده اکران می‌شوند، نشان می‌دهد. یا برای جشنواره تئاتر، هنرمندان تئاتر نمایش‌هایی تولید می‌کنند که سال آینده به روی صحنه می‌روند. چرا این اتفاق در جشنواره موسیقی نمی‌افتد؟
به‌نظرم نمی‌توان چنین چشم‌اندازی را برای جشنواره موسیقی فجر تضمین داد چون به عوامل متعددی بستگی دارد.
- چه عواملی؟
اینکه دبیر جشنواره در سال آینده چه کسی خواهد بود، آیا او به رقابتی بودن جشنواره اعتقادی خواهد داشت یا نه؟ در حقیقت به دبیر جشنواره، مدیریت دفتر موسیقی و سیاستی که مدیریت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌خواهد در سال آینده اعمال کند بستگی دارد. بنابراین نمی‌توان تضمین داد که سال آینده همین گروه‌ها و یا همین سیاست‌ها اعمال شود.
- منظور ما جشنواره بعدی نیست، بلکه در فاصله بین جشنواره امسال و جشنواره سال آینده است.
در طول سال که انواع موسیقی که شامل موسیقی کودک، بانوان، نواحی، سنتی و کلاسیک است شنیده می‌شود. این موسیقی‌ها در جشنواره در یک مدت کوتاه و وسیعی ارائه می‌شود. به‌نظرم زمان کوتاه جشنواره تاب این حجم وسیع از انواع برنامه را ندارد، شاید بهتر است که این حجم وسیع در زمان بیشتر انجام شود تا مردم فرصت داشته باشند برنامه‌هایی را که می‌خواهند ببینند. در حقیقت 140برنامه موسیقی در جشنواره موسیقی فجر امسال اجرا می‌شوند اما به قدری فشرده‌اند که علاقه‌مندان موسیقی شاید، بتوانند یک برنامه را در روز ببینید. از طرف دیگر ما جشنواره تخصصی موسیقی نیستیم و به‌دلیل تنوع سبک‌ها حجم برنامه‌ها بالاست.
به‌عنوان مثال گروه‌های موسیقی نواحی، بانوان و سنتی همواره گله دارند که چرا تعداد کمی از این نوع موسیقی‌ها در جشنواره شرکت می‌کنند. اگر جشنواره موسیقی فجر به سمت تخصصی شدن برود، در این صورت شکل جشنواره تغییر می‌کند. بنابراین بسته به این است که مدیریت موسیقی کشور و دبیر آینده جشنواره موسیقی چه نظری درباره جشنواره بیست و پنجم موسیقی داشته باشند.
- البته شما 3 سال است که دبیر جشنواره موسیقی هستید و اتفاق نادری است که در حوزه مدیریت هنری در کشور رخ داده است. در جشنواره بیست وسوم این قول از طرف جشنواره به هنرمندان داده شد که آثار برتر، اجرای عمومی خواهند داشت و از چاپ و نشر آثار هم حمایت خواهد شد. با توجه به اینکه حکم دبیری شما برای جشنواره بیست‌وچهارم در اختتامیه جشنواره بیست‌وسوم اعلام شد چرا این اتفاق نیفتاد؟
آنچه اعلام شد توافقی بود که بین من به‌عنوان دبیر جشنواره و دکتر احمدی به‌عنوان مدیر دفتر موسیقی و معاونت هنری صورت گرفته بود، به همین دلیل اعلام کردیم که اگر گروه‌ها خودشان مایل باشند در هر کجای کشور که بخواهند کنسرت بگذارند دفتر موسیقی، از آنها حمایت خواهد کرد، تا از پیچ و خم اداری طولانی نگذرند. حالا اگر گروه‌ها خودشان آماده و یا مایل نبودند دیگر تقصیر من و دفتر موسیقی نیست. اما گروه‌هایی که علاقه‌مند به اجرای کنسرت بودند فکر می‌کنم کارشان انجام شده باشد.
- می‌توانید اسامی گروه‌هایی که توانستند به راحتی مجوز کنسرت بگیرند را نام ببرید؟
من پیگیر نبودم و خبر ندارم. اما دفتر موسیقی می‌تواند جوابگوی شما باشد.؟
- امسال هم این وعده داده شده که گروه‌های برتر را حمایت خواهید کرد.
پشت این موضوع هدف بزرگی نهفته است. گروه‌هایی که به‌عنوان گروه‌های برتر انتخاب می‌شوند حتما به لحاظ کیفی در حدی هستند که بتوان روی آنها حساب باز کرد؛ گروه‌هایی که در حدی از توان تکنیکی و اجرایی هستند و ارزش دارند که هم دولت و هم جامعه موسیقی برایشان سرمایه‌گذاری کند. این حرف بدی نیست وباید دفتر موسیقی وزارت ارشاد، خانه موسیقی و بنیاد موسیقی از این گروه‌ها حمایت کنند.
- شاید هم دبیرخانه دائمی جشنواره باید پیگیر این قضیه باشد.
دبیر خانه دائمی نداریم. انشاءالله در سال‌های آینده درست می‌شود. این کار مراکز مرتبط با برگزاری کنسرت است که هماهنگ با جشنواره، گروه‌ها را شناسایی کنند. اما از اینکه این اتفاق می‌افتد یا نه، اطلاعی ندارم. واقعیت قضیه این است که این گروه‌ها نشان‌دهنده آینده موسیقی کشور هستند. به اعتقاد من دولت، جشنواره، مرکز موسیقی و روزنامه‌ها باید بخش رقابتی جشنواره را مهم‌ترین بخش موسیقی بدانند چرا که آینده موسیقی دراینجا خوابیده است. سال گذشته و امسال شاهد حضور گروه‌هایی بودیم که به ذهن هیچ آهنگساز و موسیقیدانی خطور نمی‌کرد که این گروه‌ها وجود دارند. با اینکه این گروه‌ها پتانسیل و توان اجرایی لازم را دارند اما هیچ زمینه‌ای در طول سال برای اجرایشان فراهم نمی‌شود. اما می‌توان گفت این جشنواره محملی شده برای کشف این استعدادها و معرفی این گروه‌ها.
- بنابراین از نظر شما وظیفه جشنواره موسیقی فجر شناسایی و کشف استعدادهای ناشناخته است و حمایت از گروه‌ها و نوازندگان دیگر مربوط به جشنواره نیست؟
به‌نظرم باید این طور باشد. اگر دفتر دائمی جشنواره هم تشکیل شود (با توجه به وظایفی که به او محول خواهد شد)، ممکن است که در این زمینه مؤثر باشد یا نباشد. به‌عنوان مثال اگر دفتر دائمی جشنواره تشکیل بشود و تمام ارتباط بین‌الملل موسیقی به این دفتر ملحق شود، در این‌صورت این دفتر می‌تواند در معرفی گروه‌های برتر به جشنواره‌های دنیا و برگزاری کنسرت در خارج از کشور مفید واقع شده و ارتباط فرهنگی این گروه‌ها را با مراکز فرهنگی و دانشگاهی برقرار کند. اما تا زمانی که این دفتر به‌وجود نیامده، برای آن وظیفه و مسئولیتی تعریف نشده و امکاناتی هم نداشته باشد طبیعی است که کاری نمی‌توان انجام داد.
- قول برپایی دبیرخانه دائمی و همین طور حمایت از گروه‌های برتر هم سال گذشته داده شد اما اگر ضمانت اجرایی آن نباشد هنرمندان دلسرد می‌شوند، چه ضمانت اجرایی برای امسال و این قول‌ها وجود دارد؟
این طرح به ذهن من رسید و آن را پیشنهاد داده و موافقت هم شد. زمانی که دفتر موسیقی این موضوع را تائید می‌کند؛ یعنی خودش را متعهد می‌کند که آن را اجرا کند. حالا یا این تقاضا از سوی گروه‌ها باشد و یا از سوی انجمن موسیقی که مرتبط است با دفتر موسیقی تا یادآوری کند که می‌توان برای اجرای موسیقی در خارج کشور از این گروه‌های برتر استفاده کرد. بارها دکتر احمدی گفته است که ما این گروه‌ها را در اولویت فرستادن به کشورهای خارجی قرار داده‌ایم. اما از اینکه چه تعداد گروه به کشورهای خارجی فرستاده شده‌اند، من خبری ندارم می‌توانید از خود دکتر احمدی بپرسید.
- با توجه به تاکید دکتر احمدی و این قول‌هایی که هر ساله جشنواره می‌دهد، این سؤال پیش می‌آید که چرا دبیرخانه دائمی جشنواره موسیقی فجر تا به امروز تاسیس نشده است که بتواند پیگیر این موارد باشد؟
این را باید از مدیریت دفتر موسیقی سؤال کرد که چرا طرحی که سال گذشته درباره آن به این اندازه صحبت و بحث شده اجرا نشد. چرا ما یک مکان ثابت، پرسنل ثابت و امکانات ثابت برای دبیرخانه موسیقی فجر نداریم. این مواردی است که باید درباره آن سؤال کرد.
- آوردن گروه‌های خارجی به‌طور کلی هزینه بر است. از طرف دیگر بخش بین‌الملل کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرد. برای رفع این مشکل چه کرده‌اید؟
زمان کم جشنواره و حجم عظیم برنامه‌ها باعث می‌شود که مردم نتوانند از تمام برنامه‌های آن استفاده کنند. از طرف دیگر علاقه‌مندان موسیقی کلاسیک ما محدودند. در بخش رقابتی جشنواره موسیقی حدود 20گروه برنامه دارند و مخاطبانشان کسانی هستند که برنامه‌های موسیقی کلاسیک را پیگیری می‌کنند. البته ساعت اجرای گروه‌های بخش رقابتی موسیقی کلاسیک و بخش بین‌الملل با هم تداخل دارد و مخاطب ناچار است که انتخاب کند.
- آیا امکانی برای تغییر سانس‌ها نبوده است؟
به‌دلیل تراکم برنامه‌ها ناچار بودیم که سالن‌ها را به 2 سانس تقسیم کنیم و هر سانس را هم 2 قسمت کنیم و یک فاصله هم برای تغییر سن و صدابرداری بگذاریم. بنابراین با دقت برنامه‌ریزی شده تا بخش موسیقی بین‌الملل و موسیقی کلاسیک مخاطب خودش را پیدا کند. مطمئنم با توجه به اینکه گروه‌های شاخصی از کشورهای خارجی به جشنواره آمده اند، اگر تبلیغ مناسبی برای این بخش صورت گیرد، صندلی خالی به سادگی پیدا نخواهد شد.
- برنامه‌ریزی‌‌‌ای برای تبلیغات این بخش صورت گرفته است؟
امیدوارم که امسال بتوانیم این کار را انجام دهیم. خوشبختانه برنامه جشنواره خیلی زود بسته شده است و تغییری در برنامه نخواهیم داشت؛ یعنی مدت زمان مناسبی را برای معرفی برنامه‌ها و گروه‌ها داریم. اما بستگی دارد که چقدر روابط عمومی و ما توان معرفی گروه‌ها را داشته باشیم، این موضوع می‌تواند تضمین‌کننده موفقیت و جذب مخاطب باشد.
سال گذشته برای اولین بار موسیقی پاپ اجرا شد که جشنواره را تحت‌الشعاع قرار داد. امسال از لیست هنرمندان مشخص است که بخش پاپ سال گذشته تکرار نخواهد شد.
امسال مبنای موسیقی پاپ را بر کیفیت گذاشتیم و کسانی را انتخاب کردیم که
شاخص‌ترند و جنس موسیقی‌شان قابل دفاع‌تر است.
- یعنی به عملکرد موسیقی پاپ سال گذشته انتقاد دارید؟
اتفاقا به‌نظرم موسیقی پاپ سال گذشته به خوبی برگزار شد.
- چون از واژه «تر» استفاده کردید، این سؤال را پرسیدیم.
یکی از دلایلی که از گروه‌های سال قبل استفاده نکردیم این بود که نمی‌خواستیم برنامه کاملا شبیه سال گذشته تکرار شود. باید به گروه‌های دیگر هم این حق را داد. با کسی هم خصومت نداریم و نمی‌خواهیم به سمت خاصی کشیده شویم یا نمی‌خواهیم فقط با عده محدودی کار کنیم. هدف این است که عده بیشتری در جشنواره شرکت کنند. در بخش جنبی و رقابتی گروه‌هایی را می‌بینید که سال گذشته نبودند. با هنرمندان زیادی هم صحبت کردیم. عده‌ای پذیرفته‌اند و عده دیگر درگیر کار یا سفر بودند که نتوانستند در جشنواره حضور داشته باشند.
- در بخش سنتی هم این اتفاق افتاده است؟ یعنی گروه‌های جدید به جای گروه‌های پارسال آمده اند؟
تقریبا این اتفاق افتاده است.
- سال گذشته بزرگان موسیقی غیبت داشتند، امسال شاید وضعیت کمی بهتر از پارسال باشد. اما سؤال اینجاست که آیا جشنواره هنوز جایگاه خودش را پیدا نکرده که بزرگان موسیقی یک روز از سالشان را به جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر اختصاص دهند و برنامه‌های دیگر را کنار بگذارند؟
به‌نظرم باید ریشه این موضوع را در این بیست و چند سال جست وجو کرد. این جشنواره در طول این چند سال نتایج ناخوشایندی داشته که الان مشخص می‌شود. به هر حال هر چه که هست هنرمندان ما چهره‌های بین‌المللی هستند و فقط به سرزمین ما تعلق ندارند.
- اما حضورشان می‌تواند به جشنواره بین‌المللی اعتبار ببخشد شاید هم دعوت نشده‌اند؟
بله. اما به این معنی نیست که ما از آنها دعوت نکرده‌ایم. ما با تک تک آدم‌هایی که مد نظر شما هستند صحبت کرده‌ایم، یکی گفت که من در آن تاریخ در فلان کشور کنسرت دارم، یکی گفت که من دوست ندارم که کنسرت بدهم یا دیگری گفت که من می‌خواهم کنسرت را کنار بگذارم. در شرایطی آدم‌ها حرف‌هایی می‌زنند که شاید بعداً هم پشیمان شوند. اما بالطبع زمانی که من این حرف را می‌شنوم دیگر دنبال آن را نمی‌گیرم. معتقدم که حرف هنرمند باید حرف باشد.
- منظور ما تلاش شما نبود، بلکه برآیند و اعتبار بیست‌وچهارساله جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر است که هنرمندان را به اینجا رسانده تا در تاریخ جشنواره به سفر بروند و کنسرتشان را در فلان کشور اروپایی برگزار کنند. به عبارت دیگر چرا هنرمندان از جشنواره نمی‌خواهند که برایشان یک روز کنسرت بگذارند؟
من نمی‌دانم که قضیه چیست.
- آقای روشن روان شما خودتان هنرمند هستید، اگر وجهه حقوقی شما را به‌عنوان دبیر جشنواره کنار بگذاریم و نظر شما را به‌عنوان هنرمند بخواهیم چه پاسخی می‌دهید؟
فکر می‌کنم یک بخش‌اش به سیاست‌های موسیقی در کشور برمی‌گردد. در این سال‌ها سیاست موسیقی روشن نبوده است. بنابراین هنرمندان موسیقی جایگاه خودشان را با تلاش و حمایت خودشان و مردم به دست آورده‌اند؛ یعنی سیاست‌های هنری کشور دست این افراد را نگرفته تا قدمی برای آنها برداشته شود و مورد حمایت قرار گیرند. به همین دلیل این افراد خودشان را موظف نمی‌دادند که در یک جشنواره دولتی شرکت کنند.
عده‌ای که اینگونه فکر می‌کنند، ترجیح می‌دهند در این ایام ایران نباشند تا اگر هم مورد سؤال قرار گرفتند بگویند که ما ایران نبودیم. تقصیر را نباید به گردن هنرمندان انداخت. همین طور که نباید الان جشنواره را مقصر دانست، هر سال با این هنرمندان تماس گرفته می‌شود. باید ریشه آن را در جای دیگری پیدا کرد. این مشکل خود جشنواره نیست، بلکه چیزی است که طی سال‌ها بافته شده و ما الان نتیجه‌اش را می‌بینیم.
آنچه در جشنواره بیست‌وچهارم موسیقی شاهد خواهیم بود
مهم‌ترین اتفاق امسال جشنواره که در بخش رقابتی شاهد آن خواهیم بود، اضافه شدن دو شاخه موسیقی کرال و ارکسترال است که سال گذشته این بخش‌ها را نداشتیم و جای آن خالی بود. سال گذشته مقایسه این گروه‌ها با یکدیگر بسیار دشوار بود. در شاخه موسیقی سنتی هم موسیقی نواحی، هم موسیقی تلفیقی و هم ارکستر در کنار هم بود که کار داوری را دشوار می‌کرد. اما امسال تفکیک بهتری صورت گرفته است.از سوی دیگر امسال در بخش رقابتی شاخه آهنگسازی هم اضافه شده که البته به سی امین سال پیروزی انقلاب اسلامی اختصاص پیدا کرده است. این بخش می‌تواند در سال آینده به‌عنوان یک شاخه مستقل فعالیت کند، چرا که هنرمندان مستعد بسیاری هستند که می‌توانند در این بخش فعالیت کنند. در حقیقت بخش ویژه جشنواره به سی‌امین سال پیروزی انقلاب اسلامی اختصاص دارد.
در بخش بین‌الملل شاهد تغییرات خاصی هستیم. امسال گروه‌هایی که از خارج می‌آیند گروه‌های سرشناس و اغلب متشکل از نوازنده‌های برجسته دنیا هم هستند. همچنین برای اولین بار در بخش کلاسیک، مجموعه‌ای از موسیقی دوران باروک تا امروز اجرا می‌شود؛ یعنی گروه‌هایی که در اجرای موسیقی قرن 17تا قرن 20 تخصص دارند به اجرای برنامه می‌پردازند و در ادامه با هنرمندی این گروه‌ها مرور تاریخی خواهیم داشت بر موسیقی بعد از دوران باروک. به‌نظر من دیدن کار این گروه‌ها برای هنرمندان ایرانی فرصت مغتنمی است.
همچنین در این بخش ما موسیقی فیوژن داریم که شامل نوازنده‌هایی از کشورهای هلند، ترکیه، رومانی و ایران است. این افراد در اینجا تمرین می‌کنند و بعد روی صحنه خواهند رفت. از طرفی سال گذشته هنرمندان خارجی که به ایران آمدند به شکل محدود در مستر کلاس و ورک شاپ، با ما همکاری کردند. امسال این کار را در مقیاس وسیعی‌تر انجام داده‌ایم؛ یعنی گروه‌های که از ایتالیا، هلند و اتریش می‌آیند در سانس‌های مختلف هم ورک شاپ و مستر کلاس دارند. من معتقدم باید از گروه‌های خارجی که در مدت محدود به ایران می‌آیند، بیشترین بهره را ببریم و زمینه‌ای برای معرفی آثار موسیقی خودمان را به آنها فراهم کنیم. در این یکسال توانستیم قانعشان کنیم که از آثار آهنگسازان ایرانی اجرا کنند؛ یعنی گروهی که از ایتالیا، استونی و اتریش می‌آیند، قطعاتی از آهنگسازان ایرانی علاوه بر آثار خودشان را اجرا می‌کنند.