اما فاصله جشنواره موسیقی، همچون خود این هنر، کم‌کم از دو جشنواره دیگر بیشتر شد و امسال برای سومین سال پیاپی فاصله دو عید قربان و غدیر زمان برگزاری این جشنواره در نظر گرفته شد و جشنواره معمول بهمن را به ماه آذر واگذار کرد.
البته این تغییر زمانی تنها تفاوت جشنواره موسیقی فجر نیست؛ رقابتی‌شدن جشنواره و افزوده شدن موسیقی پاپ به جشنواره تغییرات دیگری است که نسبت به سال‌های گذشته در این جشنواره رخ داده است که هر یک از آنها به نوبه‌خود انتقادها و تحسین‌های مختلفی را در پی داشته است. البته حضور بخش‌های کرال و آهنگسازی در بخش رقابتی در کنار بخش سنتی، کلاسیک و ارکسترال از دیگر تغییراتی است که البته نسبت به سال گذشته در جشنواره صورت گرفته است؛ تغییراتی که همه با هدف برگزاری یک جشنواره کیفیت‌مدار و شنیدن یک موسیقی فاخر صورت گرفته است.
در‌واقع حضور بخش‌های جنبی، بین‌الملل و ویژه (انقلاب) در کنار بخش رقابتی در 5 گروه قرار است ارتقای کیفی جشنواره بیست‌و‌چهارم را به همراه داشته باشد؛ همان‌طور‌که مدیرکل دفتر موسیقی وعده آن را داده است.
امسال نیز همچون سال گذشته موسیقی پاپ در کنار دیگر شاخه‌های موسیقی یعنی ردیف دستگاهی(سنتی)، نواحی و کلاسیک در جشنواره بیست‌و‌چهارم حضور خواهد داشت و انتقاد هنرمندانی همچون علیزاده نسبت به بدون‌توجیه‌بودن حضور این ژانر از موسیقی در مهم‌ترین رویداد موسیقی کشور نیز تاثیری در حذف آن نداشته است.
به گفته علیزاده ماهیت موسیقی پاپ، روزمرگی و عامه‌پسند‌بودن با محتوایی سبک‌تر است که البته وجود آن برای توده مردم لازم است و بالطبع درآمدهای کافی هم از برگزاری این کنسرت‌ها حاصل می‌شود اما باید توجه داشت که ماهیت جشنواره‌های رسمی، ارائه آثاری فرهنگی با رنگ‌مایه هویت ملی است و اصولا موسیقی پاپ در جشنواره‌هایی از این دست جایی ندارد و در هیچ جای دنیا هم رسم نیست که موسیقی پاپ در جشنواره‌ای رسمی و ملی برگزار شود.
اما به‌نظر می‌رسد سیاست تصمیم‌گیران فرهنگی دولت نهم برای حضور موسیقی پاپ در جشنواره و حمایت از آن‌چنان قوی است که اظهارنظرهای این‌چنینی در انتخاب شورای نظارت بر جشنواره‌های دفتر موسیقی خدشه‌ای وارد نمی‌کند، همچنان که به گفته کامبیز روشن‌روان، دبیر این دوره از جشنواره، شورای راهبردی دلیلی برای عدم‌حضور این نوع موسیقی در جشنواره فجر نمی‌بیند؛ «اگر هنرمندان نسبت به حضور این موسیقی در جشنواره اعتراض داشتند، باید دلایل کافی مطرح و طرحی در این زمینه ارائه می‌شد. این موسیقی مورد علاقه مردم است و به همین دلیل در جشنواره حضور یافته است.»
به هر ترتیب جشنواره امسال نیز میزبان 10 گروه هنری پاپ است که از میان 26 گروه متقاضی در جشنواره انتخاب شده‌اند؛ هرچند بر خلاف سال گذشته نام گروه‌های نام‌آشنا در فهرست جشنواره دیده نمی‌شود.
سیمون آیوازیان یکی از اعضای هیات انتخاب بخش موسیقی پاپ در این زمینه گفت: «ما 10 گروه برتر را براساس معیارهایی همچون هماهنگی در نوازندگی، انتخاب درست سازها و تنظیم و نوآوری انتخاب کردیم.
البته معیار اصلی پذیرش آثار، وجود رنگ‌و‌بوی ایرانی در قطعات بود؛ به همین دلیل برخی قطعات غیرایرانی که گروهها برای بررسی کارهایشان برای ما ارسال کرده بودند، مورد پذیرش قرار نگرفت.»وی با بیان اینکه حق انتخاب چندانی در انتخاب گروهها نداشتیم، ادامه داد: «مشکل این گروه‌های پاپ نداشتن ابتکار و خلاقیت است و کار بیشتر آنها شبیه به هم بود. هرچند سطح نوازندگی در این گروهها چندان پایین نبود، اما ضعف تکنیکی در خوانندگی، مشکل اصلی این گروه‌هاست. تقلیدی‌بودن صداها و ضعف‌های تکنیکی که تقریبا در تمام گروهها موجود بود، امکان انتخاب چندانی برای ما باقی نمی‌گذاشت. این مشکل تقریبا در 60 درصد گروه‌های علاقه‌مند به شرکت در جشنواره وجود داشت.»
آهنگسازی چندان چشمگیر نبود
بخش آهنگسازی که این بار خود در شاخه‌ای مستقل- البته تنها روی کاغذ- مورد داوری و ارزیابی قرار گرفته است، یکی از بخش‌هایی است که ابهاماتی را در این دوره دارد. بر خلاف سایر بخش‌های رقابتی جشنواره بیست‌و‌چهارم، نه تعداد گروهها یا افرادی که در این بخش شرکت کرده اند، نه اسامی پذیرفته‌شدگان و نه اسامی هیات انتخاب بخش آهنگسازی مشخص نشده‌اند. کامبیز روشن‌روان تنها در این زمینه به ذکر این نکته بسنده کرد که«هیات انتخاب بخش آهنگسازی کار افراد و گروه‌های متقاضی را مورد بررسی قرار داده‌اند، اما این بخش فاقد کاندیدایی برای رقابت است و تنها اسامی تعدادی از برگزیدگان در روز پایانی جشنواره اعلام خواهد شد.»
شاهین فرهت، یکی از اعضای هیات انتخاب بخش کلاسیک، سطح آهنگسازی این دوره را غیرقابل‌قبول ارزیابی کرد و گفت: «سطح آهنگسازی نسبت به سطح تکنوازی و گروه‌نوازی در سطح پایینی قرار داشت. شاید اگر بخش آهنگسازی به‌صورت بخش جداگانه‌ای در نظر گرفته می‌شد، حضور آن هم در جشنواره قوی‌تر بود؛ چون همانطور که ما رشته آهنگسازی را به‌صورت رشته‌ای مستقل در دانشگاه‌ها تدریس می‌کنیم، بهتر است که در جشنواره‌های بعدی نیز آهنگسازی، بخش ویژه خود را داشته باشد.»
وی در خصوص دلایل ضعف بخش آهنگسازی نیز عنوان کرد: «البته مشکل آهنگسازی فقط مربوط به جشنواره نیست بلکه به‌دلیل کم‌بودن سابقه آهنگسازی در قالب‌های بین‌المللی نباید انتظار داشت که شیوه آهنگسازی کلاسیک همپای نوازندگی سازهای کلاسیک در کشور ما رشد کرده باشد. آهنگسازی به شیوه غربی تنها 3نسل از آهنگسازان را پشت سر گذاشته است، در حالی که نوازندگی غربی سابقه طولانی‌تری دارد.»
کار برخی از گروه‌های بخش ارکسترال خوب بود
8 گروه برای رقابت در بخش ارکسترال جشنواره مورد پذیرش قرار گرفته‌اند. براساس ضوابط این دوره حداقل اعضای این گروهها، 9 نفر تعیین شده‌است. در این جشنواره برخلاف جشنواره قبل آثار گروه‌نوازان و تکنوازان در 2شاخه جداگانه مورد بررسی قرار نگرفت بلکه گروه‌نوازی(ارکستر) در 2 بخش ایرانی و غیرایرانی و تکنوازی در دل 3 شاخه پاپ، کلاسیک و آهنگسازی حضور یافت.
معیارهای داوری، موضوعاتی همچون تکنیک اجرا، حفظ ریتم، تنظیم کوک، درک و برداشت از قطعه، تصنیف نوع موسیقی مناسب براساس شعر، تلفیق و تقطیع صحیح شعر و موسیقی، ارکستراسیون و تنظیم مناسب تعیین شده‌اند.
تقی ضرابی، عضو هیات انتخاب بخش ارکسترال در خصوص سطح گروه‌های حاضر در این بخش عنوان کرد: «آثاری که گروهها باید ارائه می‌دادند در حد ممکن باید تم ایرانی می‌داشت، ضمن اینکه معیارهای فنی را هم رعایت کرده باشند. کار برخی از گروهها در سطح بالایی قرار داشت و استعدادهای خوب و جوانی هم وجود داشت که البته باید قضاوت را به بعد از داوری نهایی موکول کرد.»
وی افزود: «جوانان و علاقه‌مندان به‌صورت خودجوش به دور هم جمع می‌شوند و گروه‌هایی را تشکیل می‌دهند که این بسیار از نظر اجتماعی مفید است، اما اگر همین گروهها به‌صورت درستی مدیریت شوند، هم گروهها در مسیر درست‌تری قرار می‌گیرند و هم امکان بقای آنها برای سال‌های بیشتری فراهم می‌شود.»
80درصد گروه‌های کر کار ضعیف ارائه دادند
اگرچه گروه‌های کر امسال در یک بخش جداگانه با یکدیگر به رقابت می‌پردازند، اما این برای نخستین بار نیست که گروه‌های کر برای شرکت، آثار خود را برای هیات‌های انتخاب ارسال کرده‌اند. 8 گروه یعنی 4گروه شهرستانی و 4 گروه تهرانی از میان 14 گروه شرکت‌کننده برای اجرا انتخاب شده‌اند که به‌نظر می‌رسد حتی همین 8 گروه برگزیده هم نتوانسته‌اند رضایت خاطر داوران را جلب کنند.
در بخش کرال نیز همچون بخش ارکسترال حداقل اعضای گروهها 9 نفر اعلام شده و معیارهایی همچون هماهنگی اعضا، ماندن در کوک، کنترل اجرا، انتخاب درست قطعه و توانایی در اجرای آن، نوآوری در عین حفظ اصالت کار و آداب حضور در صحنه مورد توجه داوران بوده است. اما به گفته رازمیک اوحانیان، یکی از اعضای هیات انتخاب و رهبر گروه کر ارکستر سمفونیک تهران، تنها 80درصد از گروه‌های شرکت‌کننده توانسته‌اند این معیارها را رعایت کنند: «هرچند هیات داوران حضور تمام این گروهها را به فال نیک می‌گیرد، اما متأسفانه سطح کار گروهها پایین بود و تقریبا هیچ‌کدام نتوانسته‌اند معنای اصلی کر را بازگو کنند.»
وی ادامه داد: «کر تنها به‌معنای خواندن آواز به‌صورت دسته جمعی و اینکه تنها عده‌ای دور هم جمع شوند و بخوانند، نیست بلکه هر خواننده با صدای خود باید نقش یک ساز را ایفا کند. فکر می‌کنم ضعف گروهها هم به عدم‌درک درست از مفهوم کر بر‌می‌گردد.»
شهلا میلانی، یکی دیگر از داوران هیات انتخاب نیز عنوان کرد: «متأسفانه بسیاری از گروه‌های شاخص کرال در این دوره از جشنواره شرکت نکرده بودند و برخی از آنها هم در سطح متوسط و ضعیف قرار داشتند. البته 2 گروه بسیار خوب بودند ولی در یک نگاه کلی سطح گروهها در حد استاندارد نبود.»
رضایت از کار گروه‌های کلاسیک
بخش کلاسیک با حضور 20گروه یکی از معدود بخش‌هایی است که توانسته است در جشنواره امسال رضایت داوران را جلب کند؛ همانطور که شاهین فرهت سطح حاضران این بخش را قابل‌قبول عنوان می‌کند؛ «آثار ارسال‌شده به بخش موسیقی کلاسیک در مقایسه با سال گذشته به‌مراتب بهتر بوده است؛ البته با توجه به این نکته که نباید انتظار داشت که از بین 50 گروه شرکت‌کننده در بخش موسیقی کلاسیک همه آنها به لحاظ کیفی در سطح بالا و قابل‌قبولی باشند.»
وی ادامه داد: «البته بهبود شرایط نوازندگی بخش کلاسیک امر دور از ذهنی هم نیست، چرا که با برگزاری جشنواره‌های مختلف در این زمینه و پیوستن فارغ‌التحصیلان این رشته به سایر هنرمندان موجود، بهبود شرایط نوازندگی کلاسیک امری پیش‌بینی‌پذیر است.»
در بخش کلاسیک جشنواره نیز موضوعاتی چون تکنیک، موزیکالیته، هماهنگی یا آنسامبل، تمیز‌نوازی یا آنتوناسیون و آداب صحنه مورد توجه داوران برای گزینش قرار داشته است.
تنها سنتی‌نوازان داوران را راضی نگه داشتند
هیات انتخاب بخش موسیقی ردیف دستگاهی ایران براساس 10ملاک که از آن جمله می‌توان به همنوازی گروه، نوع انتخاب قطعات، سازبندی در گروه، آهنگسازی و چگونگی توجه به ریتم اشاره کرد، 20گروه را برای رقابت نهایی برگزیدند. به‌نظر می‌رسد حاضران در این بخش، رقابت مشکل‌تری را پیش رو داشته باشند چرا که تقریبا تمامی گروهها از سطح کار بالا و نزدیک به هم برخوردار بودند و به گفته ارفع اطرایی- یکی از داوران که در سال گذشته نیز داوری همین بخش را برعهده داشت- سطح کیفی گروه‌های منتخب نسبت به سال‌های گذشته به‌مراتب بهتر است و اگر محدودیت سالن و زمان وجود نداشت حداقل 40 گروه منتخب در این بخش موقعیت اجرای صحنه‌ای را پیدا می‌کردند.
وی ادامه داد: «گروه‌های حاضر در بخش رقابتی موسیقی دستگاهی ایران با آثار متفاوت و در عین حال جذابی برای انتخاب و حضور در این دوره از جشنواره آمده بودند و در یک نگاه کلی کیفیت اجراها راضی کننده بود؛ ضمن آنکه گروه‌های موسیقی متقاضی از شهرستان‌ها در بحث نوآوری و کم‌وکیف حضور، با گروه‌های تهرانی برابری می‌کنند.
