همشهری آنلاین -یکتا فراهانی : کشور ما در سال‌های اخیر، تغییرات چشمگیری از لحاظ اجتماعی و اقتصادی داشته است؛ تا حدی که سلامت جسم و روان افراد جامعه را تحت تاثیر قرار داده است.
در نتیجه در چنین شرایطی تغییرات صفات و ویژگی‌های اعضای خانوارها از یک سو و عوامل اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی جامعه از سوی دیگر می‌تواند عملکرد افراد را در جامعه به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
عوامل مؤثر اجتماعی بر سلامت
دکتر امیر حسین جلالی، روان‌پزشک و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در مورد می‌گوید: «توجه داشته باشیم همواره در هر شرایطی و به‌عبارتی در هر اقلیم و زیست‌بومی عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بر سلامت جسم و همچنین سلامت روان اثر می گذارد.»
این‌موضوع در پژوهش‌های بزرگی در سال‌های گذشته تایید شد و بعد از آن‌هم سازمان جهانی بهداشت با عنوان تعیین‌کننده های اجتماعی مؤثر بر سلامت به آن پرداخت. هم‌اکنون نیز در برنامه‌های سلامت که توسط این سازمان و سازمان‌های دیگر پیشنهاد می‌شود توجه به ابعاد اجتماعی سلامت و البته سلامت روان همواره یکی از ارکان اصلی سلامت به حساب می‌آید.
بنابراین موضوع سلامت روان یا به‌طورکلی موضوع سلامت، موضوع صرفا زیستی و پزشکی نیست و بدون توجه به عوامل اجتماعی اصولاً دستیابی به سلامت ناممکن است.
تاثیر میزان درآمد مردم بر سلامت روان
این روان‌پزشک می‌گوید اگر در جامعه وضعیت درآمدی منطقه‌ای به‌گونه‌ای باشد که ناچار باشند به جای مصرف مواد غذایی سالم از غذاهای پرکالری و مضر استفاده کنند، مثل غذاهای ارزان‌قیمت آماده یا موادی حاوی قند و چربی که ارزان‌تر هستند اما می‌توانند انرژی بیشتری را برای افراد فراهم کنند؛ قطعا سلامت آنها به خطر خواهد افتاد؛ اتفاقی که در طول تاریخ در شرایط قحطی، جنگ یا بحران‌های اقتصادی، اجتماعی جوامع مختلف بارها دیده‌شده و در سال‌های گذشته هم رصد وضعیت تغذیه‌ای کشور ما این‌گونه نشان می‌دهد.
دراین‌صورت باعث بروز چاقی؛ به ویژه چاقی شکمی و انواع سندرم‌های متابولیک مانند افزایش بیماری دیابت یا به خطر افتادن وضعیت سلامت در کسانی خواهدشد که به این گونه بیماری ها مبتلا هستند.
نداشتن چشم انداز مشخص برای آینده
به گفته دکتر جلالی، اگر چرخ اقتصاد در جامعه‌ای بچرخد انتظار داریم وضعیت مردم و تغذیه آنها بهبود پیدا کند و در نتیجه در سلامت جسم و روان مردم هم تاثیر گذار باشد.
پارامترهای اجتماعی و اقتصادی مثل مساله فقر، تبعیض، بیکاری و نداشتن چشم‌انداز مشخص برای آینده، ناپایداری در وضعیت اقتصادی و پیش‌بینی‌ناپذیری شرایط معیشتی باعث می شود مردم نتوانند برنامه‌ریزی مشخصی برای آینده داشته باشند.
افزایش قیمت‌ها و نداشتن ثبات اقتصادی باعث می‌شود نتوانیم نسبت‌به آینده اطمینان و اعتمادی داشته باشیم. چون در چنین شرایطی نمی‌توان هیچ برنامه ریزی بلند مدت و امیدی به تحقق خواسته ها و آرزوهای خود داشته باشیم که این موضوع می‌تواند بر سلامت روان افراد هم بسیار مؤثر باشد.
شدت یافتن اختلالات حوزه روان
اصولا هر قدر فضای اجتماعی، انگیزه بیشتری به افراد بدهد افراد احساس بهتری تجربه خواهند کرد و هر چقدر نیز اجتماع محرک‌تر باشد و فضا را برای افراد تنگ‌تر کند آدم‌های عادی بیشتر بیمار خواهند شد؛ ضمن آنکه شدت بیماری افراد دچار اختلالات روان هم افزایش چشمگیری خواهد یافت.
عواملی مانند ترافیک و آلودگی هوا و مسائلی مانند افزایش قیمت‌ها و همچنین فضای ناامن اقتصادی اجتماعی باعث افزایش مهاجرت‌ها و ناپایدار شدن خانواده‌ها خواهد شد که همه اینها در نهایت می‌تواند بر سلامت روان اثر منفی بگذارد.
بی انگیزه شدن افراد به دنبال محدودیت های اجتماعی
این روان‌شناس می‌گوید بی‌تردید وقتی فضای اجتماعی مثبت‌تر، پیش‌بینی‌پذیرتر و همچنین به گونه‌ای باشد که افراد احساس کنند می‌توانند در آینده خودشان تاثیر گذار باشند و به‌عنوان عنصری فعال برای خود برنامه‌ریزی داشته باشند؛ سلامت روان جامعه هم بیشتر خواهد بود.
اما در شرایطی که افراد بر سرنوشت خود هیچ اختیار و کنترلی ندارند و محدودیت‌های زیادی برای آنها وجود دارد؛ تعجبی ندارد که اضطراب نیز در سطح جامعه افزایش پیدا کند و در درازمدت، بر اثر فقدان‌هایی که افراد بر اثر از دست دادن امکان‌های اولیه زندگی تجربه می‌کنند احتمال افسردگی یا علایمی شبیه به آن نیز افزایش داشته باشد.
چه باید کرد
دکتر جلالی در مورد چگونگی مواجهه و رویارویی با شرایط نامطلوب اقتصادی و اجتماعی می گوید در چنین شرایطی باید نگاهی جدی به دولت داشت و امیدوار بود با گشایش در وضعیت سیاسی و اقتصادی، فضای کسب‌وکار و فضای اجتماعی اقتصادی به تدریج بهبود پیدا کند.
افرادی هم که می‌توانند تغییراتی در وضعیت روزمره خودشان و دیگران ایجاد کنندمی توانند به نوعی باعث شوند فضای روشن‌تر و مثبت‌تری در کشور به وجود بیاید.
این فضا می‌تواند حتی در کوتاه‌مدت آثار ارزشمندی به دنبال داشته باشد؛ هر چند که جامعه نیازمند آن است که ثبات طولانی‌تر و وضعیت قابل پیش‌بینی‌تری داشته باشد.
تاثیر تغییرات مقطعی و پایدار
توجه داشته باشیم تغییرات مقطعی می‌توانند آثار مقطعی داشته باشند. در صورتی که به وجود آمدن وضعیت پایدار نیازمند پایداری در مسائل اجتماعی و اقتصادی خواهد بود. بنابراین تا حد امکان باید به فکر ثبات و پایدار ماندن شرایط بود.
خود مراقبتی و افزایش پیوندهای اجتماعی و گروهی
دکتر جلالی، مهم‌ترین اقدام را در شرایط سخت اجتماعی، خودمراقبتی می‌داند و می گوید در واقع ما اگربتوانیم از خودمان مراقبت کنیم و به طور کلی با اصول و روش‌های آن آشنایی داشته باشیم نتیجه بهتری خواهیم گرفت.
در شرایطی که نمی توانیم کنترلی بر شرایط بیرونی داشته باشیم منفعل بودن چاره راه نیست. بلکه باید تلاش کنیم با افزایش پیوندهای اجتماعی و گروهی و پرهیز از انزوا و گوشه گیری، بخشی از بار روانی وضعیت کنونی را با کمک همدیگر معنا و هضم کنیم.
در ارتباط بودن مؤثر با دوستان و در میان گذاشتن مسائل با آنها می‌تواند دوای دردهای بسیار زیادی باشد.
حفظ سلامت عمومی و سلامت روانی
نکته مهم دیگر در کنار مراقبت از پیوندهای اجتماعی؛ حفظ سلامت عمومی و سلامت روانی است که می‌تواند تحت تاثیر فعالیت‌های فیزیکی ایجاد شود.
دکتر جلالی می‌گوید این چیزی است که به‌نظر بدیهی و سهل می‌آید؛ اما متأسفانه در ایران موضوع تحرک، ورزش و فعالیت‌های فیزیکی معمولا نادیده گرفته می شود.
در بسیاری کشورهای پیشرفته دنیا با وجود انواع فناوری‌ها؛ استفاده از دوچرخه یا با ابزارهایی از این‌دست بسیار مصطلح است که البته شرایط قابل‌قبولی هم برای استفاده از آنها برای مردم مهیا شده است.
درصورتی که چنین چیزی در اغلب شهرهای ایران امکان‌پذیر نیست. بنابراین باید به فکر راه‌های جایگزین بود؛ پیاده‌روی در پارک یا دویدن، کنار گذاشتن گوشی همراه و توجه کمتر به آن و تا حد امکان دور بودن از فضای مجازی می‌تواند تا حدودی در سلامت روان ما تاثیر گذار باشد.
توجه به درون
در نظر داشته باشیم گاهی ما بیش از حد به بیرون از خودمان توجه داریم. البته بی‌تردید ظرفیت افراد برای امیدواری محدود است و نمی‌توان از همه انتظار داشت بی دلیل امیدوار باشند. ولی آنچه می‌توان انتظار داشت و توصیه کرد آن است که فراموش نکنیم در شرایط دشوار اجتماعی چاره ای جز امیدواری نداریم. بنابراین ناچاریم نور اندکی را هم که به چشم می خورد روشن نگه داریم تا بتوانیم سر پا بمانیم.