همشهری آنلاین-یکتا فراهانی: سالمندی یکی از مراحل رشد است که به دلیل تغییرات وسیع در حوزه‌های زیست شناختی، روان شناختی وجامعه شناختی منجر به تغییراتی در کارکرد ونقش افراد سالمند در جامعه می‌شود و البته سرنوشتی است که تمامی افراد بشر از هرگروه، نژاد وفرهنگی، آن را تجربه خواهند کرد.
برخورد صحیح با این دوره از زندگی واستفاده درست ازاین دوران، نقش بسزایی در سلامت روان سالمندان و دیگر گروه‌های سنی خواهد داشت. به عبارت دیگر، تأمین بهداشت روانی سالمندان تأثیر مهمی بر بهداشت همه افراد جامعه خواهد گذاشت.
سالمندان در صورت سپری کردن دوران سالمندی به صورت مطلوب و کارآمد می‌توانند تاثیرات مفید و موثری در توسعه پایدار، افزایش سطح سلامت روانی جامعه، کاهش آسیب‌های اجتماعی و احساس رضایتمندی افراد جوان جامعه داشته باشند.
آمارهای رسمی نشان می‌دهند در ایران، ۹ میلیون و ۳۰۰ هزار سالمند داریم که هر روز هم بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. به طوری که پیش بینی شده تا ۳۰ سال آینده، یک سوم جمعیت ایران را افراد سالمند تشکیل خواهند داد. این در حالی است که ما هیچ برنامه‌ای برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان نداریم.
زنگ شروع سالمندی در کشور
دکتر وحید راشدی، متخصص سالمند شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در مورد جمعیت سالمند در جوامع مختلف کشور می‌گوید: «در کشور ما بر اساس آمار سال ۸۵ بیش از ۷ درصد جمعیت را سالمندان تشکیل می‌دهند. در صورتی که آمارگیری سال ۹۰ نشان داد که این میزان به بیش از ۸ درصد افزایش یافته است.
در واقع با عبور از میزان ۸ درصد سالمندی؛ عملاً زنگ شروع سالمندی جمعیت در ایران به صدا در آمده است. یعنی مطالعات نشان می‌دهد کشوری که نرخ سالمندی آن از ۸ درصد عبور کند؛ وارد فرآیند سالمندی می‌شود. »
محاسبه نرخ سالمندی در جامعه
به گفته دکتر راشدی، محاسبه میزان سالمندی در جامعه به این صورت است که اگر کسری را در نظر بگیریم می‌توانیم صورت بالای آن را به افراد بالای ۶۰ سال اختصاص دهیم و مخرج آن هم کل افراد کشور در نظر گرفته شود. به این ترتیب در سال ۹۰ افراد بالای ۶۰ سال در ایران نسبت به کل جمعیت بیش‌از ۸ درصد محاسبهع شده‌اند.
افزایش امید به زندگی
توجه داشته باشیم در کشوری که به سمت سالمندی می‌رود دو اتفاق مهم می‌افتد؛ نخست آنکه امید به زندگی در آن افزایش پیدا می‌کند. همچنین سیستم بهداشت و درمان خوب عمل کرده و باعث شده است آدم‌ها سالم‌تر باشند و در نتیجه بیشتر زنده بمانند.
بنابراین این دو عامل در همه کشورها باعث افزایش نرخ سالمندی می‌شود؛ افزایش امید به زندگی به همراه کاهش مرگ‌ومیر و کاهش میزان تولد و زادو ولد.
تعریف سالمندی
طبق سازمان بهداشت جهانی؛ سالمندی، سنین بالای ۶۰ سال را در بر می‌گیرد. البته سالمندی تعاریف زیادی دارد و سن بالای ۶۰ سال فقط یک تاریخ تقویمی است و می‌توانیم آن را در ابعاد دیگری هم ببینیم.
تقسیم‌بندی دیگری، سالمندی را به سالمندی فیزیولوژی، روانی و اجتماعی تقسیم می‌کند. در واقع نمی‌توان به طور مشخص برای دوران سالمندی سن خاصی را در نظر گرفت.
به گفته دکتر رشیدی، آمارگیری از سالمندان کشور نشان می‌دهد ۹. ۳ دهم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند. به این ترتیب هر پنج سال، جمعیت کشورمان حدوداً یک درصد سالمندتر می‌شوند. به گونه‌ای که ۱۰-۱۲ سال دیگر، جمعیت سالمند چندین برابر خواهد شد. بنابراین اگر برای سالمندی برنامه‌ریزی مناسب نداشته باشیم با مشکلات و بحران‌های زیادی مواجه خواهیم شد.
لزوم داشتن برنامه ریزی برای جمعیت سالمند
توجه داشته باشیم این سالمند شدن یک کشور نیست که مشکلاتی با خود به همراه خواهد آورد؛ بلکه نداشتن برنامه ریزی منسجم است که می‌تواند برای کا جامعه مشکل ساز شود. همان گونه که سالمندترین کشورهای دنیا، کشورهای توسعه یافته‌ای مانند ژاپن، آلمان و کشورهای حوزه اسکاندیناوی یعنی سوئد، نروژ، فنلاند و دانمارک هستند و مشکلی نیز در این خصوص ندارند.
در واقع باداشتن برنامه ریزی می‌توان مانع از زوال، ضعف و انزوای سالمندان در حوزه جسمی و روانی آن‌ها شد و تا حد امکان آن را به تأخیر انداخت.
خدمات دهی به سالمندان معطوف به بیماری نیست
این متخصص سالمند شناسی می‌گوید تربیت نیروی انسانی متخصص در این حوزه می‌تواند مؤثر واقع شود. در واقع این افراد باید در موضوع سرویس دهی‌های مختلف و برخورد صحیح و مؤثر با سالمندان فعالیت داشته باشند.
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه داشت این است که ارائه خدمات به سالمندان صرفاً در جهت موضوع بیماری و بحث سلامت جسمی آن‌ها نیست. بلکه در موضوع سلامت باید به ابعاد مختلف توجه نشان داد و همه آن‌ها را با همدیگر در نظر گرفت.
طبق نظر سازمان جهانی بهداشت، سلامت شامل حوزه‌های وسیعی از جمله حوزه‌های زیستی، روانی و اجتماعی را در برمی‌گیرد. یعنی وقتی بخواهیم در مورد سلامت فرد سالمند صحبت کنیم باید جنبه‌های مختلف آن را نظر بگیریم و تربیت نیروی متخصص برای مراقبت از سالمندان صرفاً در حوزه پزشکی نیست.
توجه به نقش اجتماعی سالمندان و دوری آن‌ها از انزوا و گوشه نشینی
شایع‌ترین مشکل سالمندان کناره گرفتن آ نها از کار و دوری از اجتماعی است که قبلاً حضور فعالی در آن داشتند. به همین خاطر هم ممکن است با مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی مواجه شوند؛ به گونه‌ای که حدود ۴۰ درصد از افراد در دروان سالمندی خود مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی را تجربه می‌کنند.
بنابراین اگر بخواهیم خدماتی را در حوزه سالمندان در نظر بگیریم باید مشکلات مربوط به روان آن‌ها را نیز در نظر بگیریم. اگر سن سالمندی را بالای ۶۰ سال در نظر بگیریم؛ همه افراد در این سنین نیاز به دریافت خدمات خاص این زمان ندارند و همه آن‌ها گوشه‌نشین نیستند و در جامعه نیز حضور فعالی دارند.
بنابراین با شناسایی سالمندانی که نیاز به دریافت خدمات خاصی دارند باید خدمات و نیازهای متفاوت آن‌ها را در دهه‌های مختلف سنشان به آن‌ها ارائه کرد.
در نظر گرفتن سرگرمی‌های مختلف و مورد علاقه سالمندان و همچنین انجام کارهایی که مانع از انزوای آن‌ها می‌شود همه و همه باعث می‌شود دوران سالمندی همراه با یاس و ناامیدی نباشد.
تمرکز بر حق و حقوق سالمندان
به گفته دکتر راشدی، اخیراً پیش نویس لایحه جامع حمایت از سالمندان آماده شده که تمرکز آن بر حق و حقوق سالمندان است. یعنی مسائل حقوقی آن‌ها را مورد توجه قرار داده و به طور ویژه نیز یک بند را به موضوع زنان سالمند اختصاص داده است. چون با توجه به اینکه آن‌ها با مشکلات بیشتری از جمله تنهایی و ازدواج مجدد مواجه هستند لزوم توجه به چنین مواردی می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا راحت‌تر بتوانند از پس مشکلات خود بر آیند.