همشهری آنلاین - حسن حسن‌زاده: کوه‌ها و ارتفاعات شمال تهران، نام‌های جالبی دارند. برخی از آنها را با نام جانوران می‌شناسیم و برخی دیگر به تاریخ و فرهنگ کهن این منطقه از تهران که به شمیران معروف است اشاره دارند. این میان، نام جانواران بسیاری روی قله‌های مرتفع شمیران گذاشته شده که بررسی ریشه‌های برخی از این نام‌های جالب خالی از لطف نیست.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
پیش از بررسی ریشه نام برخی از این کوه‌ها، ابتدا باید به این نکته اشاره کنیم که نخستین جوامع بشری یا نخستین ساکنان هر سکونتگاهی، برای شناخت بیشتر محل سکونت خود نام‌هایی را بر روی عوارض طبیعی آن محدوده انتخاب می‌کردند. در انتخاب این نام‌ها، معیارهای مختلفی دخیل بود؛ از آیین و باور مذهبی ساکنان تا درختان، محصولات کشاورزی و حتی نام جانواران و حیوانات. ارتفاعات شمال تهران هم از این قاعده مستثنی نیست. نخستین ساکنان این منطقه نیز بر اساس همین معیارها، کوه‌ها و عوارض طبیعی این منطقه را نامگذاری کرده‌اند.
وقتی یک کوه شبیه یک حیوان باشد
یکی از روش‌های رایج نامگذاری کوه‌ها، استفاده از نام جانواران است. در شمال تهران یا به عبارتی در منطقه شمیران، کوه‌های زیادی را با نام‌های حیوانات می‌شناسیم. نام‌هایی چون پلنگچال، چین کلاغ، فیل زمین، کبوترخوان و... اما پاسخ به این سئوال که چرا نخستین ساکنان این محدوده از نام یک حیوان خاص برای نامگذاری این کوه‌ها استفاده کردند دلایل متعددی دارد. «داریوش شهبازی» تهران‌شناس و تاریخ‌پژوه در این‌باره می‌گوید: «یکی از این دلایل، فراوانی یک حیوان خاص در آن ارتفاعات و کوه‌ها است. در ارتفاعات شمیرانات هم بسیاری از قله‌ها، کوه‌ها و ارتفاعات با این روش به نام یک حیوان شناخته می‌شوند. اما شکل ظاهری کوه‌ها و شباهت آن با یک حیوان هم عامل مهم دیگری برای نامگذاری کوه‌ها بود.»با این بیان، ریشه‌های نامگذاری شماری از کوه‌های شمال تهران را بررسی می‌کنیم.
اینجا محل زندگی پلنگ بود
«قله پلنگچال» یکی از قله‌های معروف شمال تهران و قله‌ای آشنا برای کوهنوردان است که با نام یک حیوان نامگذاری شده است. شهبازی درباره ریشه این نامگذاری می‌گوید: «درباره ریشه نامگذاری قله پلنگچال باید سراغ برخی از منابع مکتوب تاریخ معاصر تهران برویم. در گزارش‌هایی که توسط افرادی چون اعتمادالسلطنه در تاریخ ثبت شده است، آورده‌اند که ناصرالدین‌شاه برای شکار پلنگ به مناطقی مثل جاجرود و ارتفاعات لواسان می‌رفت. نکته دیگری که این روایت را تایید می‌کند، وجود شمار زیاد کل و بز در همین محدوده است که پلنگ‌ها از آن تغذیه می‌کنند. همین چند نکته نشان می‌دهد که روزگاری قله پلنگچال به دلیل فراوانی تعداد پلنگ‌ها به پلنگچال معروف شد.»
فیل سنگی در دامنه یک قله
قله فیل‌زمین یکی دیگر از قله‌های معروف محدوده شمیران است که با نام یک حیوان شناخته می‌شود. اگر قله پلنگچال به این دلیل که در دوره‌ای محل زندگی پلنگ‌ها بود به پلنگچال معروف شد، دلیل نامگذاری قله فیل‌زمین چیست؟ شهبازی می‌گوید: «علاقه‌مندان به کوهنوردی و طبیعتگردان تهرانی حتماً با نام قله «فیل زمین» آشنا هستند. برای ریشه‌یابی این نام باید دلیل نامگذاری این قله را از کوهنوردان بپرسید. کوهنوردانی که ارتفاعات این محدوده را فتح کرده‌اند به خوبی می‌دانند که روی صخره‌های این کوه می‌توان شکلی شبیه به فیل را که به‌صورت طبیعی روی صخره تراش خورده است پیدا کرد. شباهت عوارض طبیعی روی این کوه که از روی ارتفاعات قله‌های اطراف قابل مشاهده است، باعث شد نخستین ساکنان این منطقه، نام فیل زمین را برای آن انتخاب کنند. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، شکل ظاهری کوه‌ها و شباهت آن با یک حیوان هم عامل مهم دیگری برای نامگذاری کوه‌ها است.»
در این کوه‌ها صدای کبوتر می‌پیچد
آبشار کبوترخوان هم یکی دیگر از این نمونه‌هاست. اما علت نامگذاری این آبشار در ارتفاعات دارآباد چیست؟ «کبوترخوان» یکی دیگر از نام‌های آشنا برای کوهنوردان و طبیعت‌گردانی است که به ارتفاعات شمال تهران صعود کرده‌اند. اگر اهل کوهنوردی در ارتفاعات شمال تهران باشید، حتما نام ارتفاعات و آبشار کبوترخوان را در مسیر کوهنوردی دارآباد شنیده‌اید. شهبازی درباره علت این نامگذاری می‌گوید: «در اینجا فراوانی کبوتر عامل نامگذاری ارتفاعات و آبشار کبوترخوان شده است. اما باید به این نکته توجه کرد که املای صحیح نام این آبشار «کبوترخوان» است. واژه «خوان» در اینجا به معنای خواندن کبوتر است. در ارتفاعات این منطقه به دلیل فراوانی تعداد کبوترها، همواره صدای کبوتر به گوش می‌رسد.
قله چین کلاغ و ریشه نام آن
قله «چین کلاغ» هم یکی دیگر از قله‌های محبوب ارتفاعات شمال تهران است که در نامگذاری آن ردپای نام یک پرنده دیده می‌شود. قله‌ای که در مسیر صعود به آن از ابتدای درکه، دره‌های سرسبز، آبشار و چشمه‌های زیبا در انتظار کوهنوردان است. اما نام این کوه از ترکیب دو واژه «چین» و «کلاغ» ساخته شده است که هر کدام جای بررسی دارد. اگر از دور به ارتفاعات چین کلاغ نگاه کنید، چین و شکن‌هایی روی دامنه آن پیداست که از حرکت صفحه‌های زمین به وجود آمده است. از طرفی به دلیل وجود کلاغ‌های بسیار در این ارتفاعات، این قله به «چین کلاغ» شهرت پیدا کرده است.