همشهری آنلاین- علی ملائکه:آلاینده‌های هوا را به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌کنند: آلاینده اولیه هوا آلاینده‌ای است که به طور مستقیم از یک منبع آلوده‌کننده خارج می‌شود و آلاینده ثانویه هوا آلاینده‌ای است که به طور مستقیم وارد هوا نمی‌شود، بلکه هنگامی تشکیل می‌شود که آلاینده‌های اولیه درون جو با یکدیگر واکنش می‌کنند.
دی‌اکسید گوگرد (SO2)، مونوکسید کربن (CO)، اکسیدهای نیتروژن (NOx) و ذرات معلق (PM) نمونه‌هایی از آلاینده‌های اولیه هستند.
اکسیدانت‌های فوتوشیمیایی که در نتیجه واکنش‌های فوتوشیمیایی میان آلاینده‌های اولیه مانند اکسیدهای نیتروژن (ناکس)، دی‌اکسید گوگرد یا ترکیبات آلی فرار (VOC) با نور خورشید تشکیل می‌شوند، از آلاینده‌های مهم ثانوی هوا هستند که در جو ایجاد می‌شوند.
برای مثال گاز اوزون یک آلاینده خطرناک ثانویه هوا است که از واکنش هیدروکربن‌ها (HC) و اکسیدهای نیتروژن یا ناکس (NOx) که آلاینده‌های اولیه هستند، در حضور نور خورشید تشکیل می‌شود. قرار گرفتن در معرض اوزون باعث ایجاد بسیاری از بیماری‌های ریوی مانند آسم، آمفیزم و برونشیت می‌شود. قرار گرفتن مداوم و درازمدت به اوزون حتی ممکن است باعث ایجاد جوشگاه و آسیب دائمی بافت ریه شود.
دی‌اکسید نیتروژن (NO2) به عنوان یک آلاینده ثانوی که هنگامی تشکیل می‌شود که مونوکسید نیتروژن (NO) با اکسیژن در هوا ترکیب می‌شود. باران اسیدی که هنگام واکنش دی‌اکسید گوگرد یا اکسیدهای نیتروژن با آب تشکیل می‌شود، نمونه‌ای دیگر از یک آلاینده ثانوی است.
ذرات معلق نیز ممکن است به صورت ثانویه در نتیجه تراکم گازها، واکنش‌های شیمیایی میان ذرات معلق اولیه با گازها و به هم چسبیدن ذرات گوناگون اولیه تشکیل شوند. آلاینده‌های اولیه اصلی که در تشکیل ذرات معلق ثانوی نقش دارند دی‌اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن هستند.
گرچه در مواردی آلاینده‌های ثانوی ناشی از واکنش‌های شیمیایی میان آلاینده‌های اولیه ممکن است پایدارتر و خنثی‌تر و اثر آلوده‌کننده کمتری داشته باشند، در مورد آلاینده‌های ثانوی مانند اوزون که نتیجه واکنش‌های ناشی از نور میان آلاینده‌های اولیه هستند، این آلاینده ثانوی بسیار فعال‌تر و زیانبارتر است.
غلظت جوی آلاینده‌های اولیه را می‌توان به طور مستقیم با کاهش فعالیت‌های انسانی که عامل ورود آنها به جو هستند، کم کرد. اما کنترل کردن آلاینده‌های ثانوی فرایند بسیار پیچیده‌تری است و ابتدا باید واکنش‌های شیمیایی ایجادکننده آنها را شناخت و متوقف کرد.