همشهری آنلاین - عماد پارسا: در این میان مساجد شمیران به دلیل وجود بزرگانی چون آیت‌الله ملکی، آیت‌الله امام جمارانی، آیت‌الله دین‌پرور و دیگران اهمیت بسیاری یافته و حرکت‌های انقلابی متعددی را از درون خود سازماندهی کردند. مساجد منطقه منسجم‌تر از قبل به فعالیت خود ادامه داده و اکنون شناسنامه‌های معنوی هر محله و پیشتاز در انجام اقدامات فرهنگی به شمار می‌روند.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
مسجد همت تجریش
چاقو تیزکن متدینی به نام «ابراهیم» معروف به «ابرام چرخی» حدود ۳۰۰ سال قبل در قسمتی از یک زمین حوالی ضلع غربی آستان امامزاده صالح(ع) سایبانی از حصیر برای خود می‌سازد تا از این مکان به‌عنوان نمازخانه استفاده کند. بعدها برای آنکه در هنگام بارندگی و برف زمستان این نمازخانه کوچک قابل استفاده باشد دورتادور آن را دیوارکشیده و سقفی روی آن قرار می‌دهد. او با این کار نخستین سنگ بنای مسجد همت تجریش را می‌گذارد.
مدتی بعد «امین‌الدوله» محدوده مسجد ابرام چرخی را به خود لقب می‌دهد زیرا «فخرالدوله» دختر مظفرالدین شاه و همسر امین‌الدوله در همان حوالی قلمستانی داشتند که از قناتی با نام عماد سیراب می‌شد.
شهریور سال ۱۳۲۰ مسجد را بازسازی کردند ولی همچنان از شهر دور مانده بود تا اندیشه‌های مذهبی در عصر رضاشاه جایی برای شکوفایی پیدا نکنند. «میرزا آقا فرهمندی» که معلم قرآن بچه‌های تجریش بود در مسجد کلاس‌های خود را دور از چشم مأموران دایر می‌کرد.
در جریان شکل‌گیری حرکت‌های مردمی علیه رژیم ستم شاهی، آیت‌الله طالقانی شب‌های چهارشنبه سخنرانی‌های مهمی در مسجد همت داشت. این محفل زمینه‌ای شد تا نخستین جرقه‌های انقلاب اسلامی در تجریش پراکنده شود. مأموران ساواک بارها به مسجد همت یورش بردند اما اهالی تجریش اجازه تعرض به آن را ندادند. این روزهاچراغ مسجد همت همچنان روشن است و محافل فرهنگی و مذهبی با شور و صلابت گذشته در آن برگزار می‌شود.
تکیه و مسجد اعظم
اگر کوچه شهید محمودی را تا انتها طی کنید یک راست به اصل این مطلب می‌رسید. تکیه و مسجد اعظم در محله تجریش قرار دارند و در زمین وقفی «حاج محمد تجریشی» ساخته شده‌اند. این دو بنا جزو قدیمی‌ترین مساجد و تکایای منطقه به شمار می‌روند. روایت‌های مختلفی از قدمت این مسجد و تکیه اعظم نقل شده و در برخی اسناد سابقه آن به یک هزار سال قبل نسبت داده می‌شود.
این بنا دارای طاق‌نما بود و بعدها عده‌ای از خیرین با تیرهای چوبی که از اراج آورده بودند سقف شیروانی بر روی آن نصب کردند. یکی از قدیمی‌ترین تشکل‌های مذهبی منطقه نیز در سال ۱۳۳۹ فعالیت خود را در این مسجد آغاز کرد و همچنان برنامه‌های خود را در مناسبت‌های مختلف برگزار می‌کند. مسجد اعظم فاقد تزیینات است و با حساب مغازه‌های اطراف مساحتی در حدود ۹۰۰مترمربع دارد.
مسجد جامع سوهانک
سوهانک امروز با انبوهی از ساخت‌وسازها شناخته می‌شود و کمتر کسی باور دارد که تاریخ این محله همسو با دیگر محله‌های مشهور و اصیل منطقه است. در سالیان قبل سوهانک را دره پولاد وحش، باغ حدیقه، باغ جهان‌بخش، بند تله‌هرز، بیدستان، باغ سردار، باغ فولادی، تنگ آخوره، تنگ فاطمی، باغ منور، چال استلک، سوت‌بیشه، دره جوزدار و شنکزار تشکیل می‌داد و تا سال ۱۳۴۲ جمعیت آن به ۷۰۰ نفر می‌رسید.
آنها برای انجام فرایض دینی به‌ویژه اقامه نماز جماعت و عزاداری محرم اقدام به ساخت مسجدی در مرکز این محله کرده و در مجاورت آن تکیه و گرمابه دایر کردند تا دیگر مجبور نباشند برای نظافت یا شرکت در مراسم‌های مذهبی چند کیلومتر از آبادی فاصله بگیرند.
این روزها در مجاورت این مسجد دو اصله چنار قطور با ریشه‌هایی تنومند خودنمایی می‌کند. قدیمی‌های محله می‌گویند این چنارها بزرگ‌تر و قطورتر از درخت آستان امامزاده صالح(ع) هستند و اکنون به جاذبه طبیعی و تاریخی مهمی تبدیل شده است.
عمر دقیق این چنار مانند راز باقی مانده است، با این حال برخی کارشناسان با بررسی این درخت کهنسال قدمت آن را حدود ۴۰۰ تا ۹۰۰ سال تخمین زده‌اند. چنار و مسجد سوهانک در فهرست آثار ملی شمیران قرار دارد.
منتشر شده در همشهری محله یک به تاریخ ۱۳۹۳/۵/۲۵