در این نمایشگاه که همزمان با جشنواره، در خانه هنرمندان ایران برپا بود، 79 اثر از بهترین عکس‌هایی که در این مسابقه شرکت کرده بودند به نمایش درآمدند؛ در مراسم اختتامیه جشنواره هم، برنده‌های این مسابقه اعلام شدند.
انتخاب عکس‌های این نمایشگاه و برنده‌های مسابقه به عهده سه داور بود: رضا معطریان، سیف‌الله صمدیان و فرهاد آئیش. به‌همین مناسبت با رضا معطریان، عکاس باسابقه مطبوعات و تئاتر، گفت‌وگو کرده‌ایم.
***
رضا معطریان متولد سال 1348، نوزده سال است که در رشته عکاسی فعالیت میکند؛ عکس‌های او در نمایشگاه‌های انفرادی و جمعی زیادی در ایران و کشورهای خارجی به نمایش درآمده‌اند و چندجایزه هم برده‌اند.
معطریان در کنار عکاسی، داوری چندین جشنواره و مسابقه عکاسی را هم به عهده داشته است؛ از جمله داوری نمایشگاه و مسابقه عکس تئاترِ بیست و هفتمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر.
در حال حاضر، او در کنار فعالیت‌های مطبوعاتی‌اش، مسئولیت بخش عکاسی «مرکز هنرهای نمایشی ایران» را هم به عهده دارد.
- شما را بیشتر به عنوان عکاس مطبوعات می‌شناسند، اما چند سالی است که عکس‌های تئاتری‌تان را هم در نمایشگاه‌ها و به‌خصوص در پایگاه اینترنتی «ایران‌تئاتر» می‌بینیم. چه‌طور شد که عکاسی تئاتر را شروع کردید؟
پیش از شروع عکاسی، من بازیگر تئاتر بودم، اما وقتی دیدم این رشته نمی‌تواند بخش مالی زندگی‌ام را تأمین کند، رفتم سراغ عکاسی. کارم را با عکاسی مطبوعات شروع کردم، اما همیشه همراه با آن از تئاترها هم عکس می‌گرفتم. حالا حدود هشت سال است که به طور جدی با مرکز هنرهای نمایشی ایران همکاری می‌کنم.
- کدام را بیشتر ترجیح می‌دهید، عکاسی مطبوعات یا تئاتر؟
هر کدام جذابیت‌ها و حال و هوای خاص خودش را دارد؛ همه شاخه‌های عکاسی همین‌طورند: ورزشی، پرتره، هنری و ... من در همه این زمینه‌ها کار می‌کنم؛ شاید در بعضی شرایط به یکی از این شاخه‌ها بیشتر نزدیک شده‌ام، اما واقعاً هیچ کدام را بر دیگری ترجیح نمی‌دهم. چیزی که دوست دارم روزی اتفاق بیفتد این است که سفارشی کار نکنم و بتوانم فقط آن چیزی را که خودم می‌خواهم در عکس‌هایم نشان بدهم و منتشر کنم.
نمایش «مرگ دانتون» / عکس: حسن طاهری، برنده جایزه اول
- برویم سراغ تجربه داوری‌تان؛ شما در جشنواره‌های زیادی داور بوده‌اید؛ داوری عکس تئاتر با داوری عکس‌های دیگر فرقی دارد؟
در جشنواره‌هایی با موضوع آزاد، تنوع و پراکندگی آثار بیشتر است: ورزشی، هنری، اجتماعی و ...، مقایسه عکس‌ها با موضوع‌های متفاوت و داوری بین آنها سخت‌تر است. اما در مسابقه عکاسی تئاتر، تنوع موضوع وجود ندارد و این به داور کمک میکند عکس‌ها را بهتر و راحت‌تر با هم مقایسه کند؛ این‌طوری کیفیت داوری بهتر می‌شود.
- در بررسی‌عکس‌های‌تئاتر،به جز ویژگی‌هایی که در هر عکس خوبی باید وجود داشته باشد، (انتخاب کادر، ترکیب‌بندی و ...) چه ویژگی‌های خاصی را در نظر می‌گیرید؟
عکسی که از یک تئاتر گرفته شده، همان‌طور که از اسمش پیداست، باید عکس تئاتر باشد، باید بیانگر آن چیزی باشد که در آن تئاتر گذشته؛ حال و هوا و فضای آن تئاتر را باید نشان دهد. در حقیقت عکاس یک تئاتر باید با کارگردانش هم‌سو باشد، در عین حال که باید نگاه خودش را هم نسبت به آن تئاتر در عکسش منعکس کند.
-
پس داور مسابقه عکس تئاتر باید با تئاترهایی هم که عکس‌ها از آنها گرفته شده، آشنا باشد.
بله. در داوری نمایشگاه و مسابقه عکس تئاتر فجر همین‌طور بود. فرهاد آئیش کارگردان و بازیگر تئاتر است و در ضمن دانش‌آموخته رشته عکاسی؛ سیف‌الله صمدیان مدرس عکاسی در دانشگاه است و خیلی از عکاس‌ها از او درباره عکس‌هایشان نظر می خواهند و این‌طوری او در جریان عکس‌های تئاتری و تئاتر این چند ساله قرار گرفته است؛ هر سه ما از آنچه که در تئاتر ایران گذشته خبر داشتیم و در نتیجه بحث‌هایی که درباره کارها می‌کردیم بحث‌های کارشناسانه بود.
«ملاقات بانوی سالخورده» / عکس: مهدی حسنی، برنده جایزه سوم
- در میان عکس‌های به نمایش درآمده در نمایشگاه، آثاری هم بودند که می‌شد حدس زد برنده شوند، اما نشدند؛ دلیل خاصی داشته؟
ما فقط بهترین عکس‌ها را انتخاب نکردیم، سعی کردیم بهترین عکاس‌ها را انتخاب کنیم؛ به مجموعه کارهای عکاس‌ها توجه کردیم و بر اساس آنها تصمیم گرفتیم. این که تعداد بیشتری از کارهای یک عکاس در حدی بوده که توانسته به نمایشگاه راه پیدا کند، یک امتیاز است و نشان‌دهنده توانایی‌های او و فرق میکند با عکاسی که تعداد عکس‌های خوبش کمتر است.
- اشاره کردید به این که عکس یک تئاتر باید فضا و حال و هوای آن تئاتر را نشان دهد و در عین حال دیدگاه و برداشت عکاس را هم نسبت به آن منعکس کند. چه‌طور می‌شود هر دوی اینها را در کنار هم داشت؟
عکاس باید به سه عامل توجه کند: بازی بازیگرها، نور و دکور. این سه عامل را کارگردان طوری انتخاب میکند که با آنها اندیشه و احساس‌هایی را که می خواهد، به مخاطبش منتقل کند. حالا عکاس تئاتر باید این عوامل را درک کند و این را که چرا کارگردان آنها را این‌طوری انتخاب کرده؛ آن‌وقت باید طوری از صحنه‌ها عکس بگیرد که ویژگی‌های این سه عامل و هدف کارگردان را منعکس کند؛ از طرفی هم باید کادر، ترکیب‌بندی، زاویه دید و چیزهای دیگر را طوری انتخاب کند که برداشت خودش را هم از نمایش در عکسش نشان دهد.
نمایش «ادیپ شهریار» / عکس: محمد شاه‌حسینی
- شما در بخش عکس مرکز هنرهای نمایشی ایران، در حقیقت در مرکز جریان عکاسی تئاتر ایران هستید، به نظرتان این جریان در حال حاضر چه وضعیتی دارد؟
با انقلابی که عکاسی دیجیتال در همه زمینه‌های عکاسی به وجود آورده، عکاسی تئاتر هم به شدت رشد کرده؛ هر روز تعداد علاقه‌مندان به این رشته بیشتر می‌شود و حالا دیگر از هر نمایشی تعداد زیادی عکاس با دیدگاه‌هایی متفاوت عکس می‌گیرند؛ این اتفاق خیلی خوبی است. بیشتر این عکاس‌ها هم جوان هستند و به نظر می‌رسد عکاسی تئاتر می‌تواند آینده خوبی داشته باشد. اما باز بحث اقتصادی مطرح می‌شود و این که هیچ هزینه‌ای برای عکاسی تئاتر در نظر گرفته نمی‌شود و این می‌تواند علاقه‌مندان به این رشته را سرخورده کند، چه حرفه‌ای‌ها را چه جوان‌ترها را.
***
عکس‌هایی را که در نمایشگاه دیدم در ذهنم مرور می‌کنم و تأثیری را که روی من گذاشته‌اند؛ با خودم فکر می‌کنم اگر همه عکاس‌های تئاتر، به‌خاطر مسائل اقتصادی این کار را کنار بگذارند، دیگر چه کسی می‌تواند مرا با فضای نمایش‌هایی آشنا کند که ندیده‌ام یا با نگاه تازه‌ای نسبت به نمایش‌هایی که دیده‌ام؟